Środki zabezpieczające w KKS

Koncepcja środka zabezpieczającego została ukształtowana w XIX w. Sformułował ją twórca włoskiej szkoły pozytywnej Cesare Lombroso. Wprowadzana była do kodeksów karnych poszczególnych systemów prawnych pod koniec XIX w. i na początku XX w. Środki zabezpieczające tym różnią się od kar oraz innych środków karnych, że stwierdzenie winy sprawcy nie stanowi koniecznego elementu do ich zastosowania. Ich zadaniem jest przeciwdziałanie przyszłym negatywnym czynom osoby, wobec której są orzekane, przy odpowiednio umotywowanym przekonaniu, że do takiego czynu może dojść. „Współczesna rola środków zabezpieczających jest znacznie mniejsza niż początkowo zakładano, a na gruncie prawa karnego skarbowego są one wykorzystywane bardzo rzadko.” [1]. 

Reforma środków zabezpieczających 2015

Reforma środków zabezpieczających dokonana nowelą Kodeksu Karnego [2] z 20 lutego 2015 r. została następnie przeniesiona na grunta prawa Kodeksu Karno Skarbowego [3] poprzez art. 20 § 2 KKS. Nowe przepisy 93b-93g KK unormowały ogólne zasady i przesłanki orzekania środków zabezpieczających, w celu gwarantowania nienadużywania tych środków w sposób nieadekwatny do indywidualnych potrzeb sprawcy, jak np. umieszczenia w zakładzie psychiatrycznym wobec czynów błahych. Wśród tych ogólnych zasad wymienić możemy:

• zasadę konieczności (zwaną również zasadą niezbędności) – wskazującą, że środek zabezpieczający może być orzeczony przez sąd, gdy jest to konieczne by zapobiec ponownemu popełnieniu czynu przez sprawcę [4],
• zasadę ultima ratio – stanowiąca, że środki zabezpieczające mogą być wykorzystywane gdy inne środki prawne są niewystarczające[5],
• zasadę proporcjonalności – środek zabezpieczający powinien być odpowiedni do stopnia społecznej szkodliwości oraz prawdopodobieństwa popełniania czynu przez sprawcę w przyszłości [6],
• zasadę kumulacji środków zabezpieczających [7],
• zasadę orzekania środków zabezpieczających na czas z góry nieokreślony [8],
• zasadę możliwości zmiany orzeczonych środków lub sposobu ich wykonania [9]

Orzekanie takich środków zabezpieczających przewidziane jest wobec sprawców niepoczytalnych, lub o ograniczonej poczytalności, jak również tych skazanych za przestępstwo popełnione w związku z uzależnieniem od alkoholu bądź innych używek ( w szczególności środka odurzającego bądź podobnie działającego środka)

Katalog środków zabezpieczających

Autonomicznie określony został jednak katalog środków zabezpieczających możliwych do nałożenia z tytułu przestępstw skarbowych. Z czego w przypadku wykroczeń jedynym wymienionym środkiem zabezpieczającym jest przepadek przedmiotów [10]. Katalog środków zabezpieczających przestępstw przedstawia się następująco:

• elektroniczna kontrola miejsca pobytu,
• terapia,
• terapia uzależnień,
• pobyt w zakładzie psychiatrycznych,
• przepadek przedmiotów,
• zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej, wykonywania określonego zawodu lub zajmowania określonego stanowiska.

Środki te dzielą się na dwie kategorie. Do środków leczniczych zaliczyć można by między innymi terapię, terapię uzależnienie oraz pobyt w zakładzie psychiatrycznym, natomiast pozostałe środki przyjęło się określać jako nielecznicze albo administracyjne.

Większość z nich nie wymaga dogłębnego wyjaśnienia, nie dotyczy to jednak przepadku przedmiotów. Obejmuje on zarówno przedmioty pochodzące bezpośrednio z przestępstwa skarbowego jak również narzędzia i inne przedmioty stanowiące mienie ruchome służące do popełnienia tego przestępstwa skarbowego albo przedmioty których wytwarzanie, posiadanie, obrót, przechowywanie, przewóz, przenoszenie lub przesyłanie jest zabronione. Również opakowanie albo przedmiot połączony z przedmiotem przestępstwa w sposób nieoderwalny może podlegać pod przepadek [11].

Orzeczenie takiego środka może zostać dokonane wyłącznie wobec przestępstw przewidzianych w kodeksie. Ich wykaz odnaleźć można w art. 30 KKS. Przepis ten stanowi wyraz dwóch fundamentalnych zasad konstytucji wyrażonych w art. 46 Konstytucji RP[12] dotyczących możliwości orzekania przepadku rzeczy, czyli orzeczenie w związku z popełnieniem czynu karnego skarbowego oraz wyłączności sądu w orzekaniu, zarówno fakultatywnym bądź obligatoryjnym. Warto jednocześnie nadmienić, że w niektórych przypadkach sąd może orzec zastosowanie takiego środka nawet, jeżeli przedmiot nie należał do sprawcy.

Jak jednak zostało to wspomniane wcześniej, wykorzystanie takiego środka penalizującego jako środka zabezpieczającego możliwe jest wyłącznie w określonych przypadkach, wskazanych w art. 43 KKS, czyli:

• popełnienia czynu w stanie niepoczytalności,
• znikomej społecznej szkodliwości czynu,
• gdy wobec sprawcy zastosowano warunkowe umorzenie postępowania karnego
• zachodzi okoliczność wyłączająca ukaranie sprawcy
• sprawca znajduje się w pierwszym roku dorosłości karnej (tj. między 17. a 18. rokiem życia) i w związku z tym zdecydowano się potraktować go jak nieletniego,

Warto również nadmienić, że w doktrynie występuje niejednolitość odnośnie poglądów jaki krąg wypadków stanowi okoliczność wyłączającą ukaranie sprawcy przepadkiem przedmiotów jako środkiem zabezpieczającym. Niewątpliwym jest jedynie, że takimi okolicznościami jest ustawowe nie podleganie karze ( np. poprzez złożenie czynnego żalu) oraz gdy nastąpiło przedawnienie karalności danego czynu.

Bibliografia:

[1] M. Kurzyński Karalność w prawie karnym skarbowym – wybrane zagadnienia degresji karania, Olsztyn 2016 s. 81

[2] Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 1950 z późn. Zm., Dalej: KK)

[3] Ustawa z dnia 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 19 z późn. zm., Dalej: KKS)

[4] Art. 93b § 1 KK

[5] ibidiem

[6] Art. 93b §3 oraz §1 zd. 2 KK

[7] Art. 93b §4 KK

[8] Art. 93b §1 KK

[9] Art. 93b §3 zd. 2 KK

[10] Art. 47 §4 KKS

[11] Art. 29 KKS

[12] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 199 r. (Dz U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.)