Intercyza – aspekt praktyczny. Plusy i minusy umowy między małżonkami

Intercyza jest umową pomiędzy przyszłymi lub aktualnymi małżonkami zawartą w formie aktu notarialnego, przewidująca, że u przyszłych małżonków w chwili zawarcia małżeństwa nie powstanie majątkowa wspólność małżeńska. Z kolei, w przypadku zawarcia takiej umowy już po zawarciu związku małżeńskiego aktualni małżonkowie umownie znoszą istnienie wspólności majątkowej małżeńskiej. Zawarcie Intercyzy powoduje więc, że każdy z małżonków ponosi pełną odpowiedzialność wyłącznie za swój własny majątek i swoje własne zobowiązania.

Po co się zawiera intercyzę

Przed zawarciem małżeństwa istnieją dwa majątki osobiste  – majątek osobisty mężczyzny oraz majątek osobisty kobiety, natomiast z chwilą zawarcia małżeństwa powstają z ustawy trzy majątki – 1) wspólność majątkowa małżeńska, dorobek małżeński, 2) majątek osobisty męża oraz 3) majątek osobisty żony.

Składniki majątku osobistego każdego z małżonków zostały określone w art. 33 k.r.o. W przypadku braku intercyzy do majątku osobistego każdego z małżonków z mocy prawa należą:

1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;

2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;

3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;

4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;

5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;

6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;

7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;

8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;

9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;

10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Majątek, który małżonkowie posiadają w chwili zawarcia związku małżeńskiego nie wchodzi do majątku wspólnego. Do majątku wspólnego wchodzą za to pożytki wygenerowane w czasie trwania wspólności majątkowej, nawet takie, które zostały wygenerowane z majątku odrębnego małżonków. Tytułem przykładu, jeżeli małżonek otrzymał darowiznę od rodziców w postaci mieszkania, które wynajmuje i czerpie z tego tytułu dodatkowy dochód, to po zawarciu związku małżeńskiego nieruchomość ta pozostaje w majątku odrębnym tego małżonka, ale generowane dochody w trakcie trwania wspólności majątkowej należą do obojga małżonków.

Do majątku wspólnego należą z przede wszystkim:

• pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;
• dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;
• środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;
• kwoty składek zapisane na subkoncie prowadzonym przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

W przypadku obowiązywania rozdzielności majątkowej małżeńskiej w trybie intercyzy istnieją tylko dwie masy majątkowe: majątek osobisty męża i majątek osobisty żony. Każdy z małżonków odpowiada za swoje zobowiązania tylko swoim majątkiem, oczywiście po uprzednim powiadomieniu wierzycieli (w tym Skarbu Państwa). Zniesiona jest wówczas umownie, a wcześniej przewidziana dla wspólności ustawowej, przy uwzględnieniu dwóch innych warunków – odpowiedzialność podatkowa małżonka podatnika za zaległości publicznoprawne podatnika (w tym podatki i obowiązkowe składki z tytułu ubezpieczeń społeczno-zdrowotnych), powstałe w trakcie prowadzenia działalności gospodarczej przedsiębiorcy - podatnika.

Po co małżonkom intercyza?

Podjęcie decyzji o zawarciu intercyzy przede wszystkim likwiduje w sferze cywilnej między małżonkami podłoże do małżeńskich konfliktów na tle majątkowym, w szczególności w sytuacji gdy jeden z małżonków z uwagi na sposób prowadzenia działalności gospodarczej zmuszony jest do podejmowania ryzykownych decyzji finansowych. Posiadanie Intercyzy potrafi również przyspieszyć i ułatwić podejmowanie decyzji mających daleko idące skutki prawne oraz ekonomiczne. Należy więc podkreślić, że zawarcie Intercyzy w zdecydowanej większości przypadków nie ma na celu ograniczenie drugiego z małżonków w dostępie do środków materialnych, lecz przede wszystkim ograniczenie ryzyka gospodarczego i podatkowego. To właśnie Intercyza ogranicza zaspokajanie się wierzycieli danego małżonka wyłącznie do jego majątku firmowego i prywatnego.

Jeśli przed zawarciem związku małżeńskiego jeden z małżonków podjął się prowadzenia działalności gospodarczej, to zgodnie z zasadą ostrożności i minimalizacji ryzyka w działalności gospodarczej, powinien zawrzeć notarialną umowę majątkową małżeńską o rozdzielności majątkowej – intercyzę. Zanim małżonek podejmie jednoosobową działalność gospodarczą, powinien we własnym interesie, znieść umową notarialną małżeńską wspólność majątkową.

Rodzaje oraz cechy charakterystyczne intercyzy

Małżonkowie mają możliwość zmienić przewidziany w Kodeksie Rodzinnym ustrój wspólności majątkowej i zawrzeć umowę, na podstawie, której zdecydują się:

• ograniczyć wspólność majątkową;
• rozszerzyć wspólność majątkową;
• ustanowić rozdzielność majątkową;
• ustanowić rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków.

Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków

Ustalenie rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków powoduje, że małżonkowie nie mają majątku wspólnego i zarząd nad majątkiem osobistym sprawują samodzielnie. Dopiero w chwili ustania tego ustroju następuje wyrównanie dorobków.

Po ustaniu rozdzielności majątkowej małżonek, którego dorobek jest mniejszy niż dorobek drugiego małżonka, może żądać wyrównania dorobków przez zapłatę lub przeniesienie prawa. Ma to na celu usunięcie dysproporcji między majątkami małżonków. Sytuacja taka może mieć miejsce, np. kiedy mąż pracował a żona zajmowała się domem i dziećmi.

Małżonkowie muszą obliczyć o jaką wartość wzrósł ich majątek po zawarciu umowy.

Z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać zmniejszenia obowiązku wyrównania dorobków. W razie braku porozumienia między stronami co do sposobu lub wysokości wyrównania, rozstrzyga sąd.

Pozytywne aspekty intercyzy

Intercyza może być wykorzystywana dla zabezpieczenia sytuacji majątkowej rodziny, szczególnie gdy małżonek zarabiający więcej, ale obarczony również większym ryzykiem, obdarowuje drugiego małżonka, którego sytuacja zarobkowa jest obarczona mniejszym ryzykiem, np. gdy jest on zatrudniony na umowie o pracę. Majątek rodziny wygenerowany przez małżonków, a następnie kumulowany u tego z nich, który posiada mniej ryzykowną sytuację zawodową, jest w znacznym stopniu zabezpieczony przed wierzycielami drugiego małżonka. Osiągnięcie takiego rezultatu wymaga, aby małżonek obarczony większym ryzykiem informował swoich kontrahentów, że zawarł umowę o rozdzielności majątkowej małżeńskiej (intercyzę), w przeciwnym razie wierzyciele tego małżonka mogą podjąć próby zaspokojenia swoich wierzytelności z majątku drugiego z małżonków. Należy również mieć na uwadze istnienie tzw. Skargi Pauliańskiej, która umożliwia dochodzenie roszczeń wierzyciela od małżonka obdarowanego – w tym przypadku po upływie 5 letniego okresu przedawnienia środki darowane małżonkowi nie mogą służyć do zaspokojenia roszczeń takiego wierzyciela.

Do pozytywnych aspektów intercyzy należy więc zabezpieczenie majątku rodziny na wypadek powstania zadłużenia po stronie jednego z małżonków oraz zmniejszenie podłoża do konfliktów na tle majątkowym pomiędzy małżonkami.

Dla zarabiającego więcej z małżonków pozytywnym aspektem będzie również fakt, że cały wygenerowany przez niego majątek pozostaje całkowicie do jego dyspozycji, bez względu na stanowisko drugiego z małżonków.

Kolejnym pozytywnym aspektem intercyzy jest fakt, że ewentualne postępowanie rozwodowe będzie znacząco ułatwione, ponieważ nie będzie potrzeby prowadzenia długotrwałych i żmudnych obliczeń kto i w jakim stopniu przyczynił się do powstania majątku rodziny. Często lepiej zarabiający lub wyłącznie pracujący małżonek, w toku postępowania rozwodowego, dowiaduje się, że wychowanie dzieci przez drugiego małżonka jest poczytywane przez sądy za istotne przyczynienie się do powstania majątku rodziny. W takim przypadku dochodzi do podziału majątku rodziny w taki sposób, że małżonek pracujący otrzymuje zdecydowanie mniej niż pierwotnie oczekiwał.

Negatywne aspekty intercyzy

W większości przypadków zawarcie intercyzy powoduje wyłączenie możliwości wspólnego rozliczania się z podatku dochodowego od osób fizycznych przez małżonków.

Istnieje też niekoniecznie mile widziana konieczność prowadzenia rozliczeń pomiędzy małżonkami, gdyż do ich wzajemnych rozliczeń mają zastosowanie ogólne zasady wynikające z Kodeksu Cywilnego – np. przedawnienie roszczeń.

Ryzyko po stronie małżonka, który na potrzeby zabezpieczenia rodziny obdarowuje drugiego z małżonków wszystkim co zarabia, w szczególności urealnia się w sytuacji konfliktu pomiędzy małżonkami. Podejmując decyzję o intercyzie i kumulowaniu majątku u małżonka posiadającego mniej ryzykowna sytuację zawodową, należy pamiętać, że w przypadku postępowania rozwodowego jeden z małżonków może finalnie być istotnie wzbogacony kosztem pracy drugiego małżonka. Dochodzenie zwrotu darowizn na etapie postępowania rozwodowego byłoby bardzo utrudnione, ponieważ taki małżonek musiałby udowodnić rażącą niewdzięczność obdarowanego małżonka.

Ryzyko, że małżonek mniej zarabiający będzie czuł się uzależniony materialnie od małżonka zarabiającego więcej, co może prowadzić do konfliktów w małżeństwie.

Podsumowanie

Intercyza jest to umowa między małżonkami, na mocy której każdy z małżonków generuje własny majątek i odpowiada za własne zobowiązania. Intercyza może służyć jako ważny element zabezpieczenia finansowego rodziny na wypadek powstania długów, których spłata mogłaby znacząco uszczuplić majątek rodziny. Należy jednak pamiętać, że samo zawarcie intercyzy nie zwalnia małżonków z obowiązku informowania kontrahentów o zawartej umowie małżeńskiej o rozdzielności majątkowej oraz od faktu, że darowizna dokonana na rzecz drugiego z małżonków może być przez 5 lat od momentu darowizny przedmiotem postępowania o uznanie czynności darowizny za bezskuteczną wobec wierzyciela darczyńcy (Skarga Pauliańska).