Rachunki te służą głownie do zabezpieczenia należytego wykonania warunków umowy (m.in. sprzedaży udziałów lub akcji spółek, sprzedaży nieruchomości itp.) przez obie strony, realizacji płatności wynikających z umów o roboty budowlane i rozliczania transakcji handlowych (m.in. sprzedaży towarów i usług).
Strony transakcji mogą wspólnie ustalać warunki dysponowania środkami finansowymi zgromadzonymi na tych rachunkach. Znajdują one zastosowanie, gdy strony transakcji chcą kontrolować warunki wypłaty środków pieniężnych z rachunku.
Umowa rachunku powierniczego służy do rozliczeń transakcji wynikających z odrębnej umowy handlowej, zawierana jest pomiędzy bankiem a powiernikiem. Natomiast druga z umów (umowa handlowa) zawierana jest pomiędzy powiernikiem a osoba trzecią. Konstrukcja rachunku powierniczego uregulowana w art. 59 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (dalej: „Prawo bankowe) nie przewiduje istnienia stosunku umownego pomiędzy bankiem a osoba trzecią, chociaż nie wyklucza takiego rozwiązania.
Umowa mieszkaniowego rachunku powierniczego
Szczególnym rodzajem rachunku powierniczego są umowy mieszkaniowego rachunku powierniczego, prowadzone na podstawie tzw. ustawy deweloperskiej. W ustawie tej wskazany jest otwarty mieszkaniowy rachunek powierniczy. W takiej konstrukcji deweloper jest posiadaczem rachunku, a powierzającym jest nabywca domu lub mieszkania na podstawie umowy deweloperskiej. Na rachunku tym gromadzone są środki pieniężne na cele określone w umowie deweloperskiej. Wypłata tych zdeponowanych środków odbywa się zgodnie z harmonogramem określonym w umowie. Zamknięty mieszkaniowy rachunek powierniczy różni się od otwartego tym, że wypłata zdeponowanych środków następuje jednorazowo, po przeniesieniu prawa własności na nabywcę domu lub mieszkania.
Umowa mieszkaniowego rachunku powierniczego a escrow
W odróżnieniu od umowy rachunku powierniczego, umowa rachunku escrow, jest umową nienazwaną. Pomimo wielu podobieństw do rachunku powierniczego rachunek zastrzeżony jest odrębnym rachunkiem prowadzonym przez banki. Podstawą prowadzenia rachunków escrow jest art. 50 Prawa Bankowego. Z tego względu umowa ta jest bardziej elastyczna i strony mogą dowolnie kształtować jej postanowienia. Pomimo swobody kształtowania umowa rachunku zastrzeżonego powinna uwzględniać podstawowe elementy umowy rachunku bankowego które ograniczają swobodę dysponowania przez posiadacza środkami zgromadzonymi na rachunku. Umowa rachunku escrow jest oparta na konstrukcji depozytu nieprawidłowego.
Założenie przedmiotowego rachunku odbywa się na podstawie co najmniej trójstronnej umowy. Poza stronami transakcji, stroną umowy jest jeszcze bank. Rachunek ten jest wykorzystywany do rozliczeń pieniężnych. Zabezpiecza on środki pieniężne w transakcjach handlowych. Wpłacone przez jedną stronę transakcji środki pieniężne są blokowane przez bank, aby uniemożliwić stronom transakcji ich wydatkowanie niezgodnie z warunkami umowy. Co do zasady rachunek ten jest zakładany na potrzeby rozliczeń transakcji w ramach umowy sprzedaży np. udziałów spółki.
W przypadku spełnienia warunków umowy i przedstawieniu bankowi dokumentów potwierdzających spełnienie warunków transakcji pomiędzy stronami, środki te są przelewane przez bank na rachunek podmiotu sprzedającego.
Środki zdeponowane na rachunku powierniczym zgodnie z art. 59 ust 4-6 Prawa bankowego nie podlegają zajęciu w postepowaniu egzekucyjnym, w razie ogłoszenia upadłości posiadacza rachunku powierniczego środki te podlegają wyłączeniu z masy upadłości oraz nie wchodzą do masy spadkowej w przypadku śmierci posiadacza rachunku.
Natomiast środki przechowywane na rachunku zastrzeżonym nie podlegają ochronie przewidzianej w art. 59 ust. 4-6 Prawa bankowego. Oznacza to, że z rachunku zastrzeżonego może być prowadzone postępowanie egzekucyjne w stosunku do posiadacza tego rachunku na takich samych zasadach jak egzekucja z każdego innego rachunku bankowego. W przypadku upadłości lub śmierci posiadacza rachunku środki te wejdą zarówno do masy upadłości jak i masy spadkowej.
Pomimo zasadniczych różnic pomiędzy umową rachunku escrow a rachunku powierniczego to oba te rachunki mają na celu zwiększenie bezpieczeństwa transakcji i zabezpieczają strony umowy. W obu przypadkach bank sprawuje kontrolę nad powierzonymi środkami pieniężnymi, co ogranicza ryzyko towarzyszące transakcjom handlowym.
Autor: Konstancja Sawecka, radca prawna
