Niniejszy artykuł stanowi analizę wyroku Trybunału Sprawiedliwości z dnia 17 października 2024 r. w sprawie C-302/23 w którym Trybunał odniósł się do oceny skuteczności złożenia przez stronę wniosku o nadanie klauzuli wykonalności wysłanego za pośrednictwem poczty elektronicznej na adres sądu i podpisany elektronicznie za pomocą podpisu zaufanego w rozumieniu art. 3 pkt 14a ustawy z 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne.
Jest to wyrok szczególnie istotny z uwagi na rosnącą doniosłość cyfryzacji w niemal każdej sferze życia, za którą sądy, zarówno w Polsce, jak i w Unii Europejskiej, często nie nadążają. Problem adaptacji wymiaru sprawiedliwości do nowoczesnych technologii powoduje napięcia między oczekiwaniami społeczeństwa a realnymi możliwościami administracyjno-prawnymi. Wyrok Trybunału w tej sprawie może zatem wyznaczać kierunek zmian, które zbliżą sądownictwo do rzeczywistości cyfrowej XXI wieku.
Stan faktyczny oceniany przez Trybunał Sprawiedliwości dotyczył sprawy, w której obywatel Polski, złożył do Sądu Rejonowego Katowice-Wschód wniosek o nadanie klauzuli wykonalności wraz z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych celem przeprowadzenia egzekucji z nieruchomości będącej częścią majątku wspólnego dłużnika i jego małżonki. Wniosek ten został przesłany w formie elektronicznej i opatrzony podpisem zaufanym, co zgodnie z polskimi przepisami o usługach zaufania i identyfikacji elektronicznej jest uznawane za jedną z dopuszczalnych form podpisu elektronicznego.
Referendarz sądowy wezwał jednak wnioskodawcę do uzupełnienia braków formalnych, wskazując, że w polskim postępowaniu cywilnym dokumenty procesowe składane drogą elektroniczną muszą być opatrzone kwalifikowanym podpisem elektronicznym lub podpisem własnoręcznym. Sąd argumentował, że podpis zaufany nie spełnia wymagań w tym zakresie, a w praktyce, ze względu na brak odpowiednich systemów teleinformatycznych w polskich sądach, akceptowane są jedynie dokumenty z podpisem własnoręcznym. Wnioskodawca w dniu 21 stycznia 2023 r. przesłał na ten sam adres poczty elektronicznej tego sądu oświadczenie zawierające żądane informacje, również podpisane za pomocą podpisu zaufanego. Kolejnym zarządzeniem referendarz sądowy zwrócił wnioskodawcy wniosek wskazując, że braki formalne nie zostały uzupełnione w terminie.
Przedstawiony stan faktyczny sprawy i kwestionowanie przez wnioskodawcę prawidłowości czynności podejmowanych przez referendarza sądowego stanowiły podstawy skierowania przez Sąd Rejonowy Katowice-Wschód w Katowicach do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:
„Czy art. 2 ust. 1 i 3 w zw. z art. 25 ust. 1 i 2 w zw. z motywami 12, 13, 18, 21, 22 i 49 preambuły [rozporządzenia nr 910/2014] należy interpretować w ten sposób, że sąd państwa członkowskiego ma obowiązek przyjęcia pisma procesowego wniesionego do tegoż sądu, a podpisanego podpisem elektronicznym, o którym mowa w art. 3 pkt 10 rozporządzenia, w sytuacji gdy przepisy krajowe państwa członkowskiego nie przewidują możliwości wnoszenia pism procesowych do sądu przy użyciu podpisu elektronicznego w inny sposób aniżeli za pośrednictwem systemu teleinformatycznego?”.
W odpowiedzi na przedstawione pytanie Trybunał słusznie stwierdził, że w sytuacji takiej jak ta zaistniała w postępowaniu głównym, w której pismo procesowe jest wnoszone do sądu drogą elektroniczną, pomimo że sąd ten nie dysponuje odpowiednim systemem informatycznym, za pomocą którego należy wnosić pisma procesowe, nie odmawia się zatem przyjęcia tego dokumentu „wyłącznie z tego powodu”, że podpis na tym piśmie ma postać elektroniczną lub że nie spełnia wymogów przewidzianych dla kwalifikowanego podpisu elektronicznego.
Uwzględniając powyższe, odpowiedź na zadane pytanie brzmi: art. 2 ust. 1 i 3 oraz art. 25 ust. 1 rozporządzenia nr 910/2014 należy interpretować w ten sposób, że nie stoją one na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, na mocy którego pismo procesowe może zostać wniesione do sądu drogą elektroniczną i podpisane elektronicznie tylko wtedy, gdy sąd ten dysponuje odpowiednim systemem informatycznym, a pismo to jest wnoszone za pośrednictwem tego systemu.
Trybunał w swoim orzeczeniu podkreślił zatem, że jednym z kluczowych warunków skutecznego wniesienia pisma procesowego drogą elektroniczną jest dostępność odpowiedniego systemu informatycznego w sądzie. Tylko wtedy, gdy sąd posiada taki system, możliwe jest wniesienie pisma procesowego drogą elektroniczną, które będzie miało pełne skutki prawne, jak w przypadku tradycyjnego pisma złożonego w sposób papierowy. Jeśli sąd nie dysponuje odpowiednim systemem informatycznym, to pomimo że pismo zostało podpisane elektronicznie, nie może zostać uznane za skutecznie wniesione. Posiadanie takiego systemu jest zatem niezbędnym warunkiem, aby pismo procesowe mogło być uznane przez sąd, niezależnie od tego, czy podpis elektroniczny spełnia wymogi kwalifikowanego podpisu elektronicznego.
Podsumowując, z orzeczenia Trybunału wynika jasny wniosek: w sytuacji, gdy sąd nie dysponuje odpowiednim systemem informatycznym, nawet pismo procesowe opatrzone podpisem elektronicznym nie może zostać uznane za skutecznie złożone. Taki stan prawny podkreśla konieczność zapewnienia przez sądy dostępności odpowiednich narzędzi informatycznych, które umożliwiają składanie pism procesowych w formie elektronicznej. Praktyka ta nie tylko usprawnia postępowania sądowe, ale także wpisuje się w dążenie do cyfryzacji systemów sądowych, co jest celem wielu państw członkowskich Unii Europejskiej.
Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 17 października 2024 r. C-302/23 Legalis nr 3130771
