Obowiązek alimentacyjny pomiędzy byłymi małżonkami

Z treści  art. 60 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wynika, że:

1. Małżonek niewinny znajdujący się w niedostatku może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczenia środków utrzymania, które mieszczą się w zakresie usprawiedliwionych potrzeb, a dodatkowo odpowiadają możliwościom zarobkowym i majątkowym małżonka zobowiązanego.

W tym miejscu podkreślić należy, czym jest definicja niedostatku. Jedyną wskazówkę interpretacyjną w tym zakresie zawiera art. 135 § 1 k.r.o. Z jego brzmienia wynika bowiem, że niedostatek występuje wtedy, gdy określona osoba nie może w pełni własnymi siłami, z własnych środków, zaspokoić swych usprawiedliwionych potrzeb. Zgodnie z uchwałą pełnego składu Izby Cywilnej i Administracyjnej Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1987 r. w sprawie wytycznych w zakresie wykładni prawa i praktyki sądowej w sprawach o alimenty, „Zaspokojenie potrzeb każdego człowieka powinno nastąpić przede wszystkim z jego własnych środków. Dotyczy to dochodów z pracy, z majątku, ze świadczeń z ubezpieczenia lub zabezpieczenia społecznego. (…). Za znajdujące się w niedostatku należy zatem uważać osoby, które nie mogą własnymi siłami zaspokoić usprawiedliwionych potrzeb, nie posiadają własnych środków w postaci wynagrodzenia za pracę, emerytury czy renty ani też dochodów z własnego majątku”.

Instytucja niedostatku jest kluczowa przy orzekaniu alimentów w sytuacji, kiedy małżonkowie rozwodzą się bez orzekania o winie, bądź są obydwoje winni rozkładu pożycia. W takim przypadku Sąd powinien zawsze analizować czy małżonek znajduje się w stanie niedostatku oraz badać możliwości zarobkowe zobowiązanego i usprawiedliwione potrzeby uprawnionego.

Ponadto podkreślić należy, że uwzględnienie możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego oznacza, że sąd może nie uwzględnić powództwa pomimo niedostatku uprawnionego, jeżeli np. zobowiązany jest osobą niepełnosprawną i ciążą na nim inne zobowiązania np. w stosunku do małoletnich dzieci.

2. Małżonek niewinny może żądać od małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia dostarczenia środków utrzymania w przypadku istotnego pogorszenia jego sytuacji materialnej, a Sąd może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku.

W tym wypadku gdy orzeczenie rozwodu następuje z winy jednego tylko małżonka ustawodawca wprowadził tzw. rozszerzony obowiązek alimentacyjny małżonka ponoszącego wyłączną winę za rozkład pożycia, który nie zależy od tego, czy małżonek niewinny cierpi niedostatek, gdyż wystarczające jest wyłącznie pogorszenie sytuacji materialnej wskutek orzeczenia rozwodu.

Istotne jest, że „Dla oceny, czy warunek przewidziany w art. 60 § 2 k.r.o. został spełniony, nie są istotne ewentualne zmiany, jakie nastąpiły w położeniu materialnym małżonka niewinnego w czasie między faktycznym rozejściem się małżonków a orzeczeniem rozwodu, natomiast istotne jest porównanie każdorazowej sytuacji materialnej małżonka niewinnego z tym położeniem, jakie istniałoby, gdyby rozwód nie został w ogóle orzeczony i gdyby małżonkowie kontynuowali pożycie”. (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 1969 r., sygn. akt  II CR 528/68).

Dlatego też zgodnie z uchwałą pełnego składu Izby Cywilnej i Administracyjnej Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1987 r. w sprawie wytycznych w zakresie wykładni prawa i praktyki sądowej w sprawach o alimenty: przy ocenie, czy nastąpiło istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, o którym mowa w art. 60 § 2 k.r.o., należy brać pod uwagę warunki materialne tego małżonka, jakie miałby, gdyby drugi z małżonków spełniał należycie swoje obowiązki i gdyby małżonkowie kontynuowali pożycie.

Czas trwania takiego obowiązku został ściśle określony w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym i wygasa w razie zawarcia przez tego małżonka nowego małżeństwa. Jednakże gdy zobowiązanym jest małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, obowiązek ten wygasa także z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu, chyba że ze względu na wyjątkowe okoliczności sąd, na żądanie uprawnionego, przedłuży wymieniony termin pięcioletni.

W przypadku gdyby mieli państwo jakiekolwiek pytania bądź wątpliwości z zakresu prawa rodzinnego – zapraszamy do kontaktu.