W dniu 30 sierpnia 2021 r. do izby niższej parlamentu trafił projekt ustawy „o rodzinnym kapitale opiekuńczym”.
Projektowana ustawa stanowi część tzw. „Polskiego Ładu” i przewiduje ona przede wszystkim wprowadzenia nowego rodzaju świadczenia dla rodziców dzieci w wieku między dwunastym a trzydziestym szóstym miesiącem życia tj. rodzinnego kapitału opiekuńczego. Jednakże na marginesie można wskazać, że projekt zakłada również inwestycje związane z tworzeniem miejsc opieki dla dzieci do lat 3 tj. możliwość wsparcia tworzenia i utrzymywania przyzakładowych miejsc opieki kierowanego oraz przewiduje dotacje dla gmin, które będą chciały wybudować żłobek na swoim terenie.
Remedium na kryzys demograficzny
Rodzinny kapitał opiekuńczy ma być kolejną już odpowiedzią Rządu na pogłębiający się w Polsce problem demograficzny, nowe świadczenie ma zachęcić młodych Polaków do posiadania większej liczby dzieci, jak również zakłada wzmożenie migracji młodych ludzi do kraju.
Rodzinny kapitał opiekuńczy, identycznie jak świadczenie wychowawcze z programu „Rodzina 500+”, będzie przysługiwało obywatelom Rzeczypospolitej Polskiej oraz cudzoziemcom, o których mowa w art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (Dz. U. z 2019 r. poz. 2407, z późn. zm.).
Podkreślić należy, że świadczenie przysługuje matce albo ojcu, na drugie i każde kolejne dziecko w rodzinie, jeżeli dziecko to wspólnie zamieszkuje i pozostaje na utrzymaniu matki lub ojca, a zatem kapitał nie będzie przysługiwał na pierwsze dziecko w rodzinie, podobnie jak to miało miejsce w pierwszych latach obowiązywania programu „Rodzina 500+”.
Kapitał przysługuje od pierwszego dnia miesiąca, w którym dziecko ukończyło dwunasty miesiąc życia, do ostatniego dnia miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym dziecko ukończy trzydziesty szósty miesiąc życia.
Jak wynika z projektu ustawy celem rodzinnego kapitału opiekuńczego jest częściowe pokrycie wydatków związanych z wychowywaniem dziecka, w tym z opieką nad nim i zaspokojeniem jego potrzeb życiowych. Co jednak istotne, wypłata oraz ustalenie prawa do zaświadczenia nie są zależne od dochodów wnioskodawcy, zatem będzie ono wypłacane zarówno tym rodzicom, dla których świadczenie będzie stanowić istotną ulgę w kosztach utrzymania dziecka jak i tym, dla których świadczenie będzie stanowiło wyłącznie kolejny – nie zawsze istotny – wpływ do domowego budżetu.
Warunki korzystania z narzędzia
Najistotniejszą informacją dla beneficjentów nowego świadczenia, jest jego wysokość – jak wynika z projektu ustawy – kapitał przysługuje w wysokości 500 zł albo 1.000 zł miesięcznie na dziecko w rodzinie i to od rodzica zależy – w jakiej wysokości kapitał ma być wypłacany. Ważne jest, że wysokość wypłaconego kapitału nie może przekroczyć kwoty 12.000 złotych. Zatem świadczenie co do zasady będzie wypłacone od 12 do 24 miesięcy, aż do wyczerpania puli kapitału.
Należy zauważyć, że projekt ustawy przewiduje również trzy sytuacje, w których rodzinny kapitał opiekuńczy nie będzie przysługiwał rodzicom, a mianowicie:
- dziecko zostało umieszczone w pieczy zastępczej;
- rodzic dziecka został pozbawiony władzy rodzicielskiej;
- członkowi rodziny przysługuje za granicą na dziecko świadczenie o podobnym charakterze do kapitału, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy międzynarodowe o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej.
Warto również podkreślić, że rodzice co do zasady nie mogą dowolnie dysponować przekazanym im kapitałem ponieważ w przypadku gdy matka albo ojciec marnotrawią wypłacany im kapitał lub świadczenie wychowawcze albo wydatkują je niezgodnie z celem, należny kapitał w całości lub w części jest im przekazywany odpowiednio przez kierownika ośrodka pomocy społecznej albo dyrektora centrum usług społecznych w formie rzeczowej lub w formie opłacania usług. Powyższe uchybienia w wydatkowaniu świadczenia mogą zostać ustalone w drodze wywiadu kuratorskiego w rodzinie przeprowadzonego na wniosek Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Świadczenie nie będzie wypłacane z urzędu, tylko na wniosek uprawnionego. Wniosek o ustalenie prawa do kapitału jak również jego wypłata następują na wniosek jednego z rodziców. Co istotne wniosek oraz załączniki mogą być składane wyłącznie w formie elektronicznej, zaś przyznanie kapitału przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie wymaga wydania decyzji. Decyzja jest wydawana w przypadku odmowy przyznania kapitału, uchylenia lub zmiany prawa do kapitału oraz nienależnie pobranego kapitału.
Odnośnie zaś terminu na złożenie wniosku, jest on związany z wiekiem dziecka, wniosek składa się bowiem w okresie między pierwszym dniem trzeciego miesiąca poprzedzającego miesiąc ukończenia przez dziecko dwunastego miesiąca życia a ostatnim dniem pierwszego miesiąca przypadającego po miesiącu ukończenia przez dziecko dwunastego miesiąca życia. W przypadku złożenia wniosku po upływie ww. okresu kapitał przysługuje od miesiąca złożenia wniosku.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych będzie zobowiązany do ustalenia prawa do kapitału następuje w okresie dwóch miesięcy od daty złożenia wniosku wraz z dokumentami. Odnośnie zaś samej wypłaty nastąpi ona w formie bezgotówkowej nie wcześniej niż w miesiącu, od którego przysługuje prawo do kapitału. Należy zauważyć, że w przypadku opieki naprzemiennej nad dzieckiem każdy z rodziców będzie otrzymywał połowę świadczenia.
Warto podkreślić, że kapitał opiekuńczy będzie wolny od egzekucji, podobnie jak inne świadczenia dla rodziny.
Rodzi się pytanie czy popandemiczny budżet państwa stać na nowe powszechne świadczenie dla rodziny. Należy bowiem podkreślić, że rodzinny kapitał opiekuńczy będzie stanowił niebagatelne obciążenie dla i tak nadwyrężonego pandemią budżetu państwa. W pierwszym roku jego obowiązywania koszty związane z wprowadzeniem rodzinnego kapitału opiekuńczego będą wynosić aż 3.152.500 złotych (co i tak stanowi kwotę znacznie mniejszą niż 40 mld złotych, które rocznie kosztuje program „Rodzina 500+”).
Autor: adwokat Tomasz Mankiewicz, biuro Russell Bedford Katowice
