Przekroczenie granicy dokonane jest z naruszeniem przepisów w szczególności, gdy odbywa się miejscu niedozwolonym, a to poza wyznaczonym do tego przejściem granicznym, oraz gdy osoba przekraczająca granicę RP nie dysponuje niezbędnymi do tego dokumentami.
Nielegalne przekroczenie nie zawsze jest przestępstwem
Nielegalne przekroczenie granic Polski, w zależności od konkretnych okoliczności czynu, stanowić może wykroczenie lub występek. Ustawodawca oceniając abstrakcyjną społeczną szkodliwość omawianego zachowania, uznał tym samym, że nie zawsze jej poziom jest wystarczająco wysoki, aby czyn ten każdorazowo uznać za przestępstwo.
Nie każde bezprawne wkroczenie na terytorium Polski stanowi w świetle obowiązującego prawa przestępstwo. W sytuacji gdy sprawca działa w pojedynkę lub wspólnie z jedną osobą, bez uzycia przemocy, groźby lub podstępu, zachowanie takie stanowi wyłącznie wykroczenie
Za podstawową regulację penalizującą omawiane zachowania na gruncie polskiego prawa należy uznać art. 49a § 1 Kodeksu wybroczeń (dalej: k.w.), zgodnie z którym kto wbrew przepisom przekracza granicę Rzeczypospolitej Polskiej, podlega karze grzywny. Przepis ten należy odczytywać z uwzględnieniem treści jego odpowiednika, a to art. 264 § 2 Kodeksu karnego (dalej: k.k.). Artykuł ten stanowi bowiem, że kto wbrew przepisom przekracza granicę Rzeczypospolitej Polskiej, używając przemocy, groźby, podstępu lub we współdziałaniu z innymi osobami, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
Wykroczenie z art. 49a § 1 k.w. można uznać za swego rodzaju podstawowy typ czynu zabronionego, natomiast przestępstwo z art. 264 § 2 k.k. za typ kwalifikowany, który znajduje zastosowanie, gdy sprawca realizując znamię czasownikowe nielegalnego przekroczenia granicy, wypełni jednocześnie znamiona modalne – użycia przemocy, groźby, podstępu lub też współdziałania z innymi osobami.
Oczywiście powyższa ocena ulegnie zmianie, jeżeli osoba wchodząca nielegalnie na teren Polski użyje przy tym przemocy, groźby lub podstępu. W takim przypadku popełniony przez nią czyn zabroniony kwalifikować będzie się jako przestępstwo (występek) z art. 264 § 2 k.k., niezależnie od tego czy będzie działać w pojedynkę czy też wspólnie z innymi osobami.
Współsprawstwo przy nielegalnym przekroczeniu granicy
Dla zrozumienia zakresu hipotezy art. 49a § 1 k.w. zasadnicze znaczenie ma znamię modalne współdziałania z innymi osobami z art. 264 § 2 k.k. Skoro przestępstwo z art. 264 § 2 k.k. może zostać popełnione w przypadku współdziałania z innymi osobami, to przekraczanie granicy przez jedną lub dwie osoby działające wspólnie i w porozumieniu nie stanowi na gruncie obowiązujących przepisów przestępstwa lecz wyłącznie wykroczenie. Posłużenie się przez ustawodawcę terminem „współdziałanie z innymi osobami” stawia bowiem wymóg, aby współsprawców było nie mniej niż trzech. Na marginesie wymaga zaznaczenia, że z uwagi na ogólne zasady współsprawstwa w prawie karnym, nie wszystkie osoby współdziałające przy popełnieniu przestępstwa muszą osobiście przekroczyć granice. Zawarte pomiędzy osobami współdziałającymi porozumienie może bowiem zakładać, że rola części osób ogranicza się do podejmowania czynności ułatwiających przekroczenie granicy. Działanie takie będzie wystarczające do wypełnienia znamion art. 264 § 2 k.k. pod tym jednak warunkiem, że od czynności „pomocniczych” tych uzależnione jest zrealizowanie przestępstwa. W innym przypadku pomoc będzie stanowić pomocnictwo z art. 18 § 3 k.k., a nie współsprawstwo, o którym mowa w art. 18 § 1 k.k.
W perspektywie art. 49a § 1 k.w. należy pamiętać, że zgodnie z treścią art. 49a § 2 k.w. usiłowanie i pomocnictwo do tego wykroczenia są karalne.
Penalizacja pomocy przy nielegalnym przekraczaniu granicy
Polskie przepisy obok czynów polegających na bezprawnym przekraczaniu granic Państwa penalizują również organizowanie innym osobom nielegalnego przekraczania granicy Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z art. 264 § 2 k.k. czyn taki zabroniony jest karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Z uwagi na posłużenie się w ustawie słowem „osobom” w liczbie mnogiej, aby popełnić przestępstwo sprawca musi organizować przekroczenie granicy dla co najmniej dwóch osób. W postanowieniu z 22 listopada 2016 r., sygn. IV KK 362/16 Sąd Najwyższy wyjaśnił, że organizowanie należy rozumieć jako podejmowanie czynności umożliwiających innym osobom nielegalne przekraczanie granicy Rzeczypospolitej Polskiej. Przestępstwo to może zostać w szczególności zrealizowana poprzez dostarczanie osobom mającym przekroczyć granicę Polski wymaganych dokumentów lub przekazaniu środków transportu czy też zapewnieniu miejsc przechowania dla takich osób (tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 2003 r., III KKN 349/01).
Powyższe uwagi prowadzą do ogólnego wniosku, że nie każde bezprawne wkroczenie na terytorium Polski stanowi w świetle obowiązującego prawa przestępstwo. W sytuacji gdy sprawca działa w pojedynkę lub wspólnie z jedną osobą, bez uzycia przemocy, groźby lub podstępu, zachowanie takie stanowi wyłącznie wykroczenie. Podobnie osoba organizująca nielegalne przekroczenie granicy Polski dla jednej osoby nie realizuje znamion przestępstwa z art. 264 § 3 k.k., a jej zachowanie może być oceniane wyłącznie w perspektywie pomocnictwa do wykroczenia z art. 49a § 1 k.w.
