Powyższy przepis brzmi następująco w obecnym stanie prawnym.
- §1. Kto podrabia albo przerabia polski albo obcy pieniądz, polski albo obcy znak pieniężny, który został ustalony jako prawny środek płatniczy, jednak nie został jeszcze wprowadzony do obiegu, inny środek płatniczy albo dokument uprawniający do otrzymania sumy pieniężnej albo zawierający obowiązek wypłaty kapitału, odsetek, udziału w zyskach albo stwierdzenie uczestnictwa w spółce lub z pieniędzy, innego środka płatniczego albo z takiego dokumentu usuwa oznakę umorzenia, podlega karze pozbawienia wolności od lat 5 do 25.
- §2. Kto pieniądz, inny środek płatniczy lub znak pieniężny albo dokument określone w § 1 puszcza w obieg albo go w takim celu przyjmuje, przechowuje, przewozi, przenosi, przesyła albo pomaga do jego zbycia lub ukrycia, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
- §3. W wypadku mniejszej wagi sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.
- §4. Kto czyni przygotowania do popełnienia przestępstwa określonego w § 1 lub 2, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
- Podmiot przestępstwa
Przestępstwo fałszowania pieniędzy, innych środków płatniczych oraz papierów wartościowych jest przestępstwem powszechnym. Oznacza to, że może ono zostać popełnione przez każdą osobę, która jest zdolna do ponoszenia odpowiedzialności karnej. Bez znaczenia jest fakt, czy „na sprawcy ciążył szczególny prawny obowiązek niedopuszczenia (zapobiegania) do fałszowania tych walorów, czy też żaden taki obowiązek na sprawcy nie ciążył”[2]. Przy odpowiedzialności karnej dla tego przestępstwa nie ma znaczenia, czy do podrobienia lub przerobienia pieniądza są niezbędne szczególne kwalifikacje.
- Strona podmiotowa przestępstwa
Strona podmiotowa przestępstwa to zjawiska psychiczne, które towarzyszą sprawcy przy popełnianiu określonego czynu. Wyrażają one stosunek psychiczny sprawcy do czynu. Dlatego, oprócz zachowania sprawcy, należy mieć też na uwadze stosunek psychiczny sprawcy do określonego czynu, a ten może polegać na umyślności lub nieumyślności.
Według art. 9 §1 kodeksu karnego z winą umyślną mamy do czynienia, jeżeli sprawca ma zamiar popełnienia danego czynu zabronionego. W takim wypadku zamiar może wystąpić w dwóch rodzajach, tzn.: albo jako zamiar bezpośredni, albo jako zamiar ewentualny.
Z zamiarem bezpośrednim mamy do czynienia w sytuacji, gdy sprawca chce popełnić dane przestępstwo. „Określając wolę sprawcy jako chcenie określonego czynu zabronionego, zakładamy tym samym, że obejmuje on swoją świadomością wszystkie znamiona tego czynu”[3]. W zamiarze bezpośrednim wyróżnia się zamiar bezpośredni nagły oraz zamiar bezpośredni przemyślany. W przypadku zamiaru bezpośredniego nagłego sprawca podejmuje decyzję o popełnieniu przestępstwa w krótkim czasie. Natomiast zamiar bezpośredni przemyślany zachodzi, gdy sprawca długo zastanawia się nad podjęciem danej decyzji, przygotowuje plan popełnienia danego czynu zabronionego.
W ramach zamiaru bezpośredniego nie mieści się zamiar ogólny, którego cechą jest to, iż sprawca nie precyzuje skutku, jaki chce spowodować.
Wyróżnia się jeszcze jedną formę winy, tzn. zamiar niby – ewentualny. Polega ona na tym, że sprawca „przy braku pewności co do jednego ze znamion czynu zabronionego «chce» zachowania się objętego znamieniem czasownikowym”[4].
Zamiar ewentualny to sytuacja, gdy sprawca przewiduje możliwość popełnienia czynu zabronionego i godzi się na to. Od zamiaru bezpośredniego różni się tym, iż sprawca nie jest pewien, czy dany czyn wypełni znamiona przestępstwa. W tym przypadku sprawca nie tyle chce popełnić czyn zabroniony, ile po prostu godzi się, że może taki czyn popełnić.
Według art. 9 §2 kodeksu karnego czyn zabroniony jest popełniany nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go w skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, pomimo iż możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć. Wina nieumyślna może występować jako lekkomyślność albo niedbalstwo.
Z lekkomyślnością mamy do czynienia, gdy sprawca świadomie narusza zasady ostrożności, dodatkowo przewidując możliwość popełnienia danego czynu zabronionego,
ale jednocześnie ma nadzieję, że tego popełnienia uniknie. Dlatego też lekkomyślność różni się od zamiaru ewentualnego tym, że sprawca przypuszcza, iż dane działanie nie wypełni znamion czynu zabronionego. Z kolei niedbalstwo to sytuacja, gdy sprawca nie przewiduje możliwości popełnienia czynu zabronionego, mimo iż może ją przewidzieć.
Wszystkie czyny określone w art. 310 kodeksu karnego są przestępstwami umyślnymi. W związku z tym sprawca musi chcieć je popełnić albo przewidując możliwość ich popełnienia – godzić się na to. Zamiar bezpośredni występuje jedynie w art. 310 §1 kodeksu karnego. Należy zwrócić uwagę, iż w przepisie tym nie ma znaczenia, w jakim celu został sfałszowany pieniądz, inny środek płatniczy lub papier wartościowy. W przypadku przestępstwa określonego w art. 310 §2 kodeksu karnego, koniecznym jest ustalenie, czy sprawca przyjmując podrobiony pieniądz, inny środek płatniczy lub papier wartościowy, zdaje sobie sprawę, iż są one fałszywe i przyjmuje je właśnie w celu puszczenia w obieg.
- Strona przedmiotowa przestępstwa.
Na stronę przedmiotową przestępstwa składają się:
- czyn podmiotu, czyli jego zachowanie,
- skutek czynu,
- czas i miejsce czynu,
- sytuacja, w jakiej czyn popełniono,
- sposób popełnienia i przedmiot wykonawczy czynu[5].
Najważniejszym elementem każdego przestępstwa jest zachowanie się sprawcy.
W przestępstwie z art. 310 §1 kodeksu karnego mamy do czynienia z trzema karalnymi zachowaniami, tj. podrobieniem, przerobieniem oraz usunięciem oznaki umorzenia.
Podrobienie to „wytworzenie nowego przedmiotu mającego wygląd autentycznego pieniądza, innego środka płatniczego lub dokumentu, o którym mowa w §1”[6]. W zależności od sposobu podrobienia, tak sfałszowany przedmiot może mieć różny stopień jakości, tzn. od łudząco podobnego do oryginału, aż do nieudolnego fałszerstwa.
W związku z tym można uznać za możliwe usiłowanie nieudolne w przypadku podrobienia, tzn. kiedy takie fałszerstwo jest widoczne na pierwszy rzut oka.
Przerobienie to zmiana wyglądu autentycznego przedmiotu, np. banknotu w taki sposób, aby miał on wyższy nominał. „Usunięcie oznaki umorzenia polega na pozbyciu się takiej oznaki z dokumentu lub uczynieniu jej niewidoczną”[7].
W art. 310 §2 wymieniono siedem karalnych zachowań, tj. puszczenie w obieg, przyjęcie, przechowywanie, przewożenie, przenoszenie, przesyłanie oraz pomaganie do zbycia lub do ukrycia.
Puszczenie w obieg to wprowadzenie podrobionego, przerobionego przedmiotu lub takiego z usuniętą oznaką umorzenia. Najczęstszymi postaciami puszczenia w obieg są zapłata sfałszowanymi pieniędzmi, czy też ich rozmienienie, oraz po prostu darowizna.
Natomiast przechowywanie to zachowanie przez pewien czas władztwa nad sfałszowanym przedmiotem. Należy zaznaczyć, iż ustawa nie wprowadza choćby ogólnego czasu takiego przechowywania, nawet dolnej granicy, od której można już mówić o przechowywaniu.
Do sprecyzowania, co oznacza pomoc do zbycia lub ukrycia podrobionego, przerobionego przedmiotu lub takiego z usuniętą oznaką umorzenia, pomocny okazuje się art. 18 §3 kodeksu karnego. Za taką pomoc można uznać w szczególności dostarczenie narzędzia lub środka przewozu potrzebnego do popełnienia przestępstwa, udzielenie rady lub informacji, a także ułatwienie innej osobie popełnienie danego przestępstwa poprzez zaniechanie.
Autor: Michał Zdanowski
____________
[1] Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r., Kodeks karny, t.j. Dz. U. z 2022 r., poz. 1138, ze zm.
[2] J. Skorupka, w: Przestępstwa przeciwko mieniu i gospodarcze, pod red. R. Zawłockiego, Warszawa 2011, s. 822.
[3] Ibid., s. 82.
[4] L. Gardocki, Prawo karne, Warszawa 2013, s. 84.
[5] Wyliczenie sporządzone na podstawie: L. Gardocki, Prawo karne, Warszawa 2013, s. 69-70.
[6] G. Łabuda, w: Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz, pod red. naukową J. Giezka, Warszawa 2014, s. 1285.
[7] Ibid., s. 1285.
