Odpowiedzialność członka zarządu, prokurenta oraz pełnomocnika w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością – cz. I: odpowiedzialność za zaległości podatkowe.

Objęcie funkcji członka zarządu spółki kapitałowej (w tym spółka z o.o. i S.A.) wiąże się z odpowiedzialnością:

• za zobowiązania spółki związane z działalnością handlową spółki, wynikającą z kodeksu cywilnego1 oraz z kodeksu spółek handlowych2,

• za zaległości podatkowe na podstawie art. 116 ordynacji podatkowej3, a także

• karną i karną skarbową.

W praktyce nie tylko zarząd spółki zajmuje się prowadzeniem jej spraw, gdyż w wielu przypadkach za bieżące sprawy spółki odpowiedzialny jest powołany przez spółkę prokurent lub pełnomocnik. W niniejszym artykule zostanie przedstawiona analiza problematyki odpowiedzialności osób działających w imieniu spółki z o.o..

Odpowiedzialność członka zarządu

Ogólne zasady odpowiedzialności członków zarządu spółki z o.o. za jej zobowiązania została uregulowana w art. 299 KSH. Na płaszczyźnie zobowiązań podatkowych przepisem szczególnym w stosunku do art. 299 KSH jest art. 116 OP. Zgodnie z jego treścią, członkowie zarządu spółki z o.o. co do zasady ponoszą odpowiedzialność za jej zaległości podatkowe pod warunkiem, że nie można ich wyegzekwować od samej spółki. Zaległość podatkowa została zdefiniowana w art. 51 OP jako podatek niezapłacony w terminie płatności, przy czym należy pamiętać, że za zaległość podatkową uważa się także niezapłaconą w terminie płatności zaliczkę na podatek, w tym również zaliczkę, o której mowa w art. 23a OP, lub ratę podatku, zasady te stosuje się również do należności z tytułu podatków, zaliczek na podatki oraz rat podatków niewpłaconych w terminie płatności przez płatnika lub inkasenta.

Członkowie zarządu odpowiadają oni solidarnie całym swoim majątkiem, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna. Solidarna odpowiedzialność dłużników została zdefiniowana w art. 366 KC i polega ona na tym, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych. Należy jednak pamiętać, że w przypadku zobowiązań podatkowych, zgodnie z art. 108 § 1 OP, o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej organ podatkowy orzeka w drodze decyzji. Oznacza to, że dopóki decyzja taka wobec osoby trzeciej nie zapadnie, osoba ta nie może być traktowana jako dłużnik. Z powyższego wynika, iż nie można stosować wobec tej osoby zasad solidarnej odpowiedzialności, ponieważ odpowiedzialność solidarna z art. 116 OP dotyczy wyłącznie dłużników. Dopiero wydanie decyzji przez fiskusa stanowiącej, którzy członkowie zarządu spółki są dłużnikami, tj. odpowiadają za konkretne zaległości podatkowe, powoduje, że można wybrać np. jednego bądź kilku z nich i prowadzić wobec tych wybranych osób egzekucję stosując zasadę solidarnej odpowiedzialności. Odpowiedzialność solidarna jest tym bardziej dotkliwa dla członków zarządu, gdyż ponoszą oni odpowiedzialność całym swoim majątkiem osobistym, zarówno teraźniejszym, jak i przyszłym.

W sytuacji, gdy niezaspokojona została choćby część zaległości podatkowej spółki może to skutkować odpowiedzialnością podatkową członków zarządu. Konieczne jest jednak wykazanie przez wierzyciela zastosowania środków egzekucyjnych w stosunku do całego majątku dłużnika.

Odpowiedzialność podatkowa członków zarządu spółki jest solidarna, jednak poszczególne osoby mogą się od niej uwolnić pod warunkiem spełnienia jednej z trzech przesłanek wyliczonych w art. 116 pkt 1-2 OP, tj. jeżeli członek zarządu:

1. wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie zapobiegające ogłoszeniu upadłości (postępowanie układowe) albo

2. wykaże, że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęcie postępowania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (postępowania układowego) nastąpiło bez jego winy;

3. wskaże mienie spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części.

Ciężar wykazania którejkolwiek z wyżej wymienionych okoliczności uwalniającej od odpowiedzialności spoczywa na członku zarządu, przy czym organ podatkowy powinien jednak dążyć - w myśl przepisów regulujących postępowanie podatkowe - do ustalenia prawdy obiektywnej.

Odpowiedzialność członków zarządu obejmuje zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań, których termin płatności upływał w czasie pełnienia przez nich obowiązków członka zarządu. Wątpliwości powstają w sytuacji, gdy dana osoba pozostaje w składzie zarządu jedynie formalnie, natomiast w rzeczywistości nie podejmuje żadnych czynności związanych z zarządzaniem spółką. Czy osoba taka odpowiada za powstałe wówczas zaległości podatkowe? W orzecznictwie wskazuje się, że pełnienie obowiązków członków zarządu oznacza rzeczywiste ich wykonywanie, a nie tylko o bierne piastowanie funkcji, z którą te obowiązki są związane. Powyższe stanowisko budzi jednak poważne wątpliwości wśród przedstawicieli nauki prawa podatkowego. Podobnie rozbieżne stanowiska dotyczą kwestii, czy wpis członka zarządu do rejestru ma charakter jedynie deklaratoryjny czy też przesądza o odpowiedzialności członka zarządu. Co prawda, przez NSA został wyrażony pogląd4, że nieujawnione w rejestrze odwołanie członka zarządu nie zwalnia go z odpowiedzialności za zaległości podatkowe spółki, jednak pogląd ten spotkał się ze zdecydowaną krytyką. Obecnie przeważa stanowisko, że wpis członka zarządu do rejestru ma zasadniczo wyłącznie deklaratoryjny charakter i nie może stanowić jedynej przesłanki odpowiedzialności na podstawie art. 116 OP.5

Odpowiedzialność prokurenta i pełnomocnika

Istotne znaczenie odgrywa kwestia, czy odpowiedzialność członków zarządu przewidziana w art. 116 OP może zostać rozszerzona na prokurenta i pełnomocnika działających w imieniu spółki. Powszechnie przyjmuje się, że odpowiedzialności tej nie można rozszerzyć, ze względu na brak podstaw prawnych. Wyjątek stanowi jedynie odpowiedzialność pełnomocnika w przypadku spółki z o.o. w organizacji - stosownie do art. 116 § 3 OP w przypadku gdy spółka taka nie posiada zarządu, za zaległości podatkowe spółki odpowiada jej pełnomocnik albo odpowiadają wspólnicy, jeżeli pełnomocnik nie został powołany, przy czym wskazane wyżej uwagi odnośnie zwolnienia się z odpowiedzialności oraz przedmiotu odpowiedzialności znajdują do pełnomocnika spółki odpowiednie zastosowanie.

______________