Wprowadzenie
Rozważania na temat sposobu wybierania członków władzy wykonawczej zakładowej organizacji związkowej czy to w formule pośredniej czy też bezpośredniej, należy rozpocząć od odniesienia się do art. 1 ust. 1 i 2 ustawy o związkach zawodowych. Związek zawodowy, w myśl art. 1 ust. 2 tej ustawy, jest dobrowolną i samorządną organizacją ludzi pracy, powołaną do reprezentowania i obrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych. Ponadto związek zawodowy jest niezależny w swojej działalności statutowej od pracodawców, administracji państwowej i samorządu terytorialnego oraz od innych organizacji.
Natomiast w ustępie pierwszym ustawy o związkach zawodowych, związek zawodowy jest zdefiniowany jako organizacja „ludzi pracy”. Z szerokiego ujęcia związku zawodowego wynika, iż nie został on ograniczony wyłącznie do pracowników, ale obejmuje również osoby świadczące pracę na przykład na podstawie cywilnoprawnego stosunku zlecenia. Kwestia ta została rozwinięta w najnowszej nowelizacji ustawy o związkach zawodowych – ustawie z 5 lipca 2018 r. o zmianie ustawy o związkach zawodowych oraz niektórych innych ustaw2 – która od 1 stycznia 2019 r. wprowadza istotną zmianę rozszerzającą krąg osób uprawnionych do zrzeszania się w związkach zawodowych.
Nowy art. 11 ustawy o związkach zawodowych stanowi, iż osobą wykonującą pracę zarobkową jest pracownik (w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy3) lub osoba świadcząca pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie niż stosunek pracy, jeżeli nie zatrudnia do tego rodzaju pracy innych osób, niezależnie od podstawy zatrudnienia, oraz ma takie prawa i interesy związane z wykonywaniem pracy, które mogą być reprezentowane i bronione przez związek zawodowy.
Niezależność związku zawodowego
Niezależność związków zawodowych polega na braku jakichkolwiek uprawnień jednostek pozazakładowych wobec związku do ingerowania w swobodę działania tych organizacji oraz sprawowania nad nimi nadzoru lub kontroli. Przykładowo więc pracodawca nie posiada wobec organizacji związkowej żadnych uprawnień władczych czy kontrolnych, nawet w sytuacji, gdy owe zachowania naruszają np. postanowienia własnych statutów.
Zdaniem K. Walczaka4 „niezależność związków zawodowych – w konkretnym ujęciu – to po prostu brak uprawnień podmiotów zewnętrznych wobec związku do ingerowania w swobodę działań tych organizacji oraz sprawowania nad nimi nadzoru lub kontroli. I tak np. pracodawca nie ma wobec organizacji związkowych żadnych uprawnień władczych czy kontrolnych, i to nawet w odniesieniu do tych, które w toku swojej działalności naruszają np. postanowienia własnych statutów. Wszelkie próby naruszenia tej niezależności spotkały się z bardzo kategoryczną i bezkompromisową oceną Sądu Najwyższego.
Pogląd taki wyrażony został w tezie i uzasadnieniu uchwały z 12 września 1990 r.5, zgodnie z którą pracodawca nie może wykonywać w odniesieniu do działających u niego organizacji związkowych żadnych funkcji kontrolnych pod kątem przestrzegania przez nie w prowadzonej działalności postanowień statutu związkowego. Dotyczy to np. takich kwestii, jak wybór członków władz, skrócenie czy przedłużenie ich kadencji. Nie wynika z tego bowiem, że naruszenie przez związki zawodowe statutu jest całkowicie neutralne prawnie. W określonych sytuacjach naruszenia statutów mogą determinować daleko idące konsekwencje prawne”.
Wewnętrzne prawo związkowe
Odnosząc powyżej przytoczone stanowisko Sądu Najwyższego do problemu wadliwego wyboru członków zakładowej organizacji związkowej, pracodawca nie jest uprawiony do podejmowania jakichkolwiek działań kontrolnych lub nadzorczych. Ocena czy wybory odbyły się z pokrzywdzeniem wewnętrznych reguł związku zawodowego należy do właściwych organów tegoż związku.
W celu bardziej dokładnego przeanalizowania przedmiotowego problemu, należy odwołać się do wewnętrznych zasad obowiązujących wewnątrz związków zawodowych. Dla przykładu, § 16 Statutu NSZZ „Solidarność” (dalej: Statut) stanowi, iż terytorialnymi jednostkami organizacyjnymi związku są organizacje zakładowe, międzyzakładowe i regiony oraz inne jednostki. Przykładowo, jeśli pracodawca ma siedzibę w województwie śląskim, to Region Śląsko-Dąbrowski NSZZ „Solidarność” pełni funkcję nadzorczą, koordynuje działalność tej organizacji związkowej, podejmuje w stosunku do niej decyzje, a ponadto może tę organizację usunąć z rejestru. Zatem w przypadku NSZZ „Solidarność” organizacja zakładowa podlega pełnemu podporządkowaniu organizacji regionalnej w aspekcie wyboru członków zarządu.
W § 35 Statutu przesądzono, iż władza wykonawcza jest wybierana przez władzę stanowiącą. Z postanowienia § 39 ust. 1 Statutu wynika z kolei, iż władzą stanowiącą są wszyscy członkowie tej organizacji związkowej, a w myśł § 50 ust 1 wszystkie władze związku pochodzą z wyborów bezpośrednich, z zastrzeżeniem odstępstwa w § 35 ust. 5 pkt 3, że członkowie zarządu organizacji zakładowej są wybierani przez zakładowe zebranie członków i delegatów. Świadczy to o wyraźnej możliwości wyboru członków organu władzy wykonawczej w formule pośredniej. W efekcie nie da się jednoznacznie stwierdzić, iż Statut nie dopuszcza pośredniej możliwości wyboru na członków zarządu zakładowej organizacji związkowej (opcja poprzez delegatów).
Należy zwrócić także uwagę na § 51 ust. 1 Statutu, który stanowi o tym, że przewodniczący władzy wykonawczej wybierany jest bezpośrednio przez władzę stanowiącą. Wypływa z tego wniosek, iż w zakresie wyboru samego przewodniczącego nie istnieje możliwość zastosowania formuły wyborów pośrednich.
Kolejnym, wartym przywołania dla niniejszej analizy wewnętrznym aktem prawnym, jest uchwała nr 20/2013 ws. Ordynacji wyborczej NSZZ „Solidarność”6, w której w § 2 ust. 2 wskazano, że wyborów dokonuje zakładowe zebranie członków lub zakładowe zebranie delegatów. Decyduje o tym komisja zakładowa albo tymczasowa komisja zakładowa (chyba, że wcześniej zakładowe zebranie członków lub delegatów podjęło uchwałę w tej sprawie) lub zakładowe zebranie koordynacyjne delegatów. Wybór organizuje komisja zakładowa, a więc zarząd organizacji związkowej w procedurze bezpośredniej albo pośredniej (poprzez delegatów).
Podsumowanie
Podsumowując powyższą analizę, w opinii autorów należy stwierdzić, iż przepisy Statutu NSZZ „Solidarność”, jak również Uchwały nr 20/2013 nie są ze sobą spójne w aspekcie prowadzenia wyborów członków zarządu zakładowej organizacji związkowej NSZZ „Solidarność”.
W następstwie tej rozbieżności można skonstatować, że wybory samego przewodniczącego mają się odbyć w drodze wyborów bezpośrednich. Jeśli doszło do naruszenia owej procedury w sposób prowadzenia pośredniego, należy postępowanie to ponowić, by finalnie wybór był dokonany w formule bezpośredniej.
Warto również zauważyć, iż władze stanowiące organizacji związkowej, wybierając członków zarządu z naruszeniem postanowień Statutu, narażają się na ewentualne sankcje jednostek nadrzędnych. Innymi słowy, zarząd regionu może zawiesić w drodze uchwały władzę wykonawczą i kontrolną organizacji zakładowej, jeśli ta prowadzi swoją działalność w sposób sprzeczny ze Statutem, innymi przepisami wewnętrznego prawa związkowego lub uchwałami władz wyższych, wyznaczając uprzednio co najmniej czternastodniowy termin do doprowadzenia owej działalności do zgodności z przepisami prawa. Zarząd regionu w przypadku przeprowadzenia wyborów z naruszeniem reguł Statutu ma kompetencję do stwierdzenia nieważności owych wyborów.
Co więcej, należy dodać, iż dokonywanie czynności, takich jak przeprowadzanie wyborów w sprzeczności ze statutem związku zawodowego może rodzić dalekosiężne konsekwencje prawne dla działalności zakładowej organizacji związkowej czy też jej organów. Dla przykładu można powołać wyrok Sądu Najwyższego z 16 listopada 2004 r.7, gdzie rozważana była kwestia działania ochrony stosunku pracy pracownika – przewodniczącego zarządu zakładowej organizacji związkowej zarejestrowanej przez międzyzakładową organizację związkową, która nie była do tego uprawniona zgodnie z obowiązującym tę organizację statutem. W tej sprawie Sąd Najwyższy stwierdził, że jeśli rejestracja zakładowej organizacji związkowej została przeprowadzona wbrew zasadom określonym w statucie obowiązującym międzyzakładową organizację związkową, rejestracja ta została przeprowadzona bezskutecznie, a tym samym ochrona stosunku pracy nie będzie mogła skutecznie działać.
Z powyższego wynika, iż konsekwencje sprzecznych ze statutem działań zakładowych organizacji związkowych przynależących do organizacji międzyzakładowych mogą wykraczać daleko poza konsekwencje na gruncie wewnątrzzwiązkowym. Potencjalnym skutkiem takich działań może być paraliż działalności zakładowej organizacji związkowej lub nawet uznania jej za nieistniejącą, tak jak miało to miejsce w powołanym wyżej przykładzie. Odnosząc więc powyższe uwagi do przedmiotu niniejszego opracowania, gdyby okazało się, że wybory zostały przeprowadzone w sposób pozostający w sprzeczności ze statutem obowiązującym organizację związkową, to potencjalnie możliwe jest doprowadzenie do sytuacji, w której organy związku wybrane w nieprawidłowy sposób nie będą posiadać umocowania do działań przewidzianych statutem związku dla tych organów, a działania podjęte przez taki organ mogłyby być nieważne.
_____________________
1 T.j. Dz.U. 2015 poz. 1881, dalej: ustawa o związkach zawodowych.
2 Dz.U. 2018 poz. 1608.
3 Ustawa z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy, dalej: k.p., t.j. Dz.U. 2018 poz. 917.
4 K. Walczak [w:] Zbiorowe prawo pracy. Komentarz, Wyd. C.H. Beck, red. K. Walczak, J. Wratny, Warszawa 2009.
5 Uchwała Sądu Najwyższego z 12 września 1990 r., sygn. akt III PZP 1/90, OSNC 1991, nr 5-6, poz. 55.
6 6 Uchwała nr 20/2013 dostępna na stronie Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”, http://www.solidarnosc.org.pl/dokumenty/biuro-prezydium-kk/komisja-krajowa/item/7660-uchwala-kk-nr-20-2013-r-ws-ordynacji-wyborczej-nszz-solidarnosc.
7 Wyrok Sądu Najwyższego z 16 listopada 2004 r., sygn. akt I PK 30/04, OSNAPiUS 2005 nr 12, poz. 175, s. 554.
