Wprowadzenie – pojęcie wzorców umów, ich funkcja oraz postaci
Powszechnie uznana definicja wzorców umów stanowi, że należy przez nie uważać wszelkie klauzule umowne, które zostały przygotowane z góry na użytek przyszłych umów. Przy tym są one jednostronnie sporządzane przez podmioty, które mają zamiar zawrzeć wiele umów na takich samych warunkach kontraktowych1 .
Przedsiębiorca stosujący wzorce umowne przygotowuje w zakresie oferowanych przez siebie dóbr lub usług wzorzec umowy i zawiera kontrakty ze swymi kontrahentami wyłącznie zgodnie z warunkami określonymi w treści wzorca. Kontrahent przedsiębiorcy ma do wyboru jedynie zaakceptowanie postawionych warunków i zawarcie umowy lub też rezygnację z jej zawarcia. W modelu tym nie ma miejsca na negocjowanie treści umowy między stronami. Proponent2 nie zamierza bowiem uwzględniać jakichkolwiek indywidualnych wymagań czy potrzeb adherenta3 .
Wzorce umowne określają treść większości lub jedynie najważniejszych elementów przyszłego umownego stosunku prawnego. Zakres oraz stopień szczegółowości postanowień wzorca są różne. Mogą być zarówno bardzo doprecyzowane i szczegółowe, jak i ujęte w sposób zasadniczy dotyczący najważniejszych wybranych przez strony części umowy4 . Szczegółowe wskazywanie praw i obowiązków stron przyszłej umowy jest istotą omawianych instytucji prawnych. Wzorce spełniają wiele pozytywnych funkcji. Prowadzą do przyspieszenia zawierania umów w obrocie gospodarczym, co jest niezwykle ważną i korzystną dla stron cechą. Stosowanie wzorców przy zawieraniu umów sprowadza się do mniejszych, związanych z tym wydatków, a w ślad za tym – większych dochodów przede wszystkim dla proferentów. W praktyce wykorzystuje się je do zawierania umów nazwanych, jak i nienazwanych. Dużą rolę odgrywają przy opracowywaniu praktyki działania w przypadkach wystąpienia braków regulacji normatywnych w dziedzinach obrotu dotyczących określonych typów umów nazwanych, np. franchising lub factoring5 . W wyniku tego działania wzorce umacniają w ten sposób pewność prawa. Innym pozytywnym następstwem wykorzystywania wzorców jest zmniejszenie ryzyka powstawania sporów, co jest wynikiem zawierania wielu umów według tego samego wzorca przy założeniu, że wzorzec opracowany był z uwzględnieniem nabytego doświadczenia w jego stosowaniu6 .
Wzorce umów występują najczęściej pod postacią usystematyzowanych zbiorów postanowień umownych, zamieszczonych w dokumencie odrębnym względem umowy. Najczęściej nazywane są regulaminami lub ogólnymi warunkami umów. Zdarza się, że określone są inaczej, np. jako instrukcje czy taryfy.
Sąd Najwyższy potwierdził w wyroku z 18 grudnia 2002 r., że formularze, tabele, cenniki czy taryfy wskazujące stawki opłat również stanowią wzorce umowne7 . Przepisy ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny8 (dalej: k.c.) w sposób jednolity regulują kwestie dotyczące ogólnych warunków, wzorców i regulaminów, dlatego też takie rozróżnienie nie ma większego znaczenia prawnego9 . Wzorce mogą występować w różnych formach. Dla prawnej kwalifikacji wzorca nieistotna jest jego formalna postać10. Nie ma znaczenia czy znajduje się bezpośrednio na dokumencie umowy czy nawet przybiera postać dokumentu, gdyż uwzględnia się postać elektroniczną wzorca.
Charakter prawny wzorców umów
Charakter prawny wzorców wywołuje duże wątpliwości. Doktryna nie może do tej pory dojść do pełnego porozumienia co do przyjęcia jedynej teorii dotyczącej omawianego zagadnienia.
Wzorce oddziałują na zachowania stron, do których są one kierowane w podobny sposób jak normy prawne. Jednak taki pogląd należy uznać za błędny, rozpatrując go w aspekcie prawnym11. Zdaniem Zbigniewa Radwańskiego koncepcja taka jest nie do pogodzenia z art. 87 Konstytucji RP12. Za taką tezą przemawia fakt istnienia zamkniętego katalogu organów mających kompetencje do stanowienia nowego prawa we wspomnianym przepisie Konstytucji, który nie obejmuje podmiotów prawa cywilnego. Z racji tego, że tylko one mogą wydawać wzorce umowne, należy uznać brak mocy obowiązującej wzorców, która cechuje przepisy prawa pozytywnego. Świadczy to o nienormatywnym charakterze prawnym wzorców umów. Druga istotna koncepcja, opracowana przez Czesławę Żuławską, opiera się na zgodzie dorozumianej. Według niej przez konsens normatywny osiągany przez strony podczas zawarcia umowy przy użyciu wzorca, należy rozumieć oparte na regulacji prawnej przypisanie określonego znaczenia zachowaniu się konsumenta, który otrzymał doręczony wzorzec umowy13.
W niniejszej pracy skupiamy największą uwagę na trzeciej propozycji dotyczącej charakteru prawnego wzorców umów. Jej autorką jest Ewa Łętowska. Teoria ta jest najbardziej uniwersalna i budzi najmniej wątpliwości, a zarazem od czasu jej sformułowania dołączyło do niej wielu autorów. Jest ona zarazem podtrzymywana w świetle obecnie obowiązujących przepisów14.
Zgodnie z tym poglądem, wzorce będące dokumentem są bytem niezależnym od konkretnej umowy. Zawarte są wnich normy abstrakcyjne, których nadawanie jest zgodne z prawem. Normy te za przyzwoleniem ustawodawcy kształtują obrót po tym, jak zostaną doręczone konsumentowi. W związku z tymi założeniami, autorka omawianej koncepcji określiła wzorce umowne jako kwalifikowane oświadczenia woli, podlegające szczególnemu reżimowi prawnemu, kształtujące poza konsensem treść przyszłego stosunku prawnego15.
Ewa Łętowska zaznacza, że wzorce „kształtują treść stosunku prawnego wynikającego z umowy w identyczny sposób jak zwyczaje, zasady współżycia społecznego i przepisy, a więc są kolejnym czynnikiem mówiącym o następstwach prawnych czynności prawnej, poza wymienionymi w art. 56 k.c.”. Koncepcja określająca wzorce umów jako kwalifikowane oświadczenia woli od lat cieszy się dużym zainteresowaniem. Duża część doktryny podziela uwagi Ewy Łętowskiej. W związku z tym jest ona przeważającą w polskim piśmiennictwie.
Legitymacja do tworzenia wzorców umownych
Kwestia legitymacji do posługiwania się wzorcami umów wywołała wiele kontrowersji. Poniżej przedstawiony zostanie pogląd, który zdecydowanie przeważa wpolskiej doktrynie, a zarazem jest zgodny z nurtem europejskiej myśli prawniczej. Według teorii przyjętej w polskim piśmiennictwie, upoważnienia do wydawania wzorców umownych należy doszukiwać się w zasadzie swobody umów. To właśnie ta zasada umożliwia proferentom wydawanie wzorców i oferowanie ich na rynku, narzucając tym samym warunki zawieranych umów16. Przyjmując powyższy pogląd należy wziąć pod uwagę fakt, iż korzystanie przez proponentów przy tworzeniu wzorców ze swobody umów bezpośrednio wpływa na ograniczenie wspomnianej zasady po stronie konsumentów. W związku z tym autonomia woli słabszej strony, czyli adherentów zostaje naruszona, następstwem czego dochodzi do zachwiania zasady równości stron17. Doktor Maria Anna Zachariasiewicz niezwykle celnie ujmuje ten problem. Określa ona w swojej publikacji problematykę wzorców jako próbę ochrony konsumenta przed nadużywaniem tej zasady przez przedsiębiorców lub zagadnienie granic swobody umów. Zarazem nazywa ten proces poszukiwaniem „złotego środka” między swobodą umów a postulatem ochrony pewności obrotu prawnego18.
Uniwersalny reżim prawny wzorców umownych k.c.
Zakres podmiotowy przepisów art. 384- 3854 k.c., w których znajdują się regulacje dotyczące wzorców umownych, jest zróżnicowany. Część ze wskazanych przepisów stosuje się do każdego podmiotu prawa.Uniwersalny reżim prawny tworzą art. 384 § 1 i 2 zd. 1 oraz § 4, art. 384¹ oraz art. 385 § 1 i 2 zd. 1 k.c. Przepisy te stosuje się do wszystkich rodzajów wzorców.
Związanie wzorcem umownym
Artykuły 384 § 1, 2 i 4 oraz art. 384¹ k.c. normują formalne przesłanki związania wzorcem adherenta. Przepisów tych powinni przestrzegać proponenci, ponieważ to właśnie na nich nałożone są wymienione obowiązki, od których spełnienia uzależniona jest skuteczność wzorca wobec drugiej strony. Zawarcie umowy przy użyciu wzorca jest zatem uzależnione od spełnienia przesłanek zamieszczonych wpowyższych przepisach. Wymogi obciążające proponenta zostały ustanowione przez ustawodawcę w celu zwiększenia możliwości wygodnego i łatwego zapoznania się z treścią wzorca19. Dla związania stron umowy wzorcem wystarczy, że wzorzec ten zostanie doręczony przez proponenta drugiej stronie przy zawarciu umowy20. Art. 384 § 1 k.c. zawiera określenie wzorzec „ustalony” przez jedną ze stron. Zdaniem prof. Wojciecha Popiołka hipoteza przepisu obejmuje nawet taką sytuację, w której proponent posługuje się wzorcem opracowanym przez osobę trzecią21. Zapewne ustawodawca miał na względzie praktykę ustaloną w obrocie, polegającą na posługiwaniu się wzorcami opracowanymi wcześniej przez organizacje międzynarodowe, organizacje przedsiębiorców lub publikowanymi w podręcznikach.
Podkreślone przez prawodawcę w omawianym przepisie „ustalenie” wzorca prowadzi do stosowania przez proponenta, nawet jeśli zostałby on opracowany przez niego samego tylko do zawarcia jednej jedynej umowy, albo też został „zapożyczony” od kogoś innego, to znaczy z innego źródła22. Kolejną wymaganą przesłanką związania adherenta wzorcem jest doręczenie wzorca kontrahentowi. Doręczenie polega na wręczeniu drugiej stronie dokumentu obejmującego całość wzorca23. Ów dokument musi obejmować całą treść wzorca. Sąd Antymonopolowy w wyroku z 17 kwietnia 2002 r., stwierdził, iż w przypadku, gdy treść wzorca odsyła do jakiegokolwiek innego wzorca, musi nastąpić także doręczenie tego innego wzorca24. Doręczenie ma stworzyć realną możliwość zapoznania się przez drugą stronę z pełnym tekstem wzorca. Niezbędne jest doręczenie połączone z łatwością dowiedzenia się nie tylko o istnieniu, ale i o zawartości doręczanego wzorca25.
W art. 384 § 1 k.c. dokonana została zmiana polegająca na wyraźnym wskazaniu, że ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowy wiąże drugą stronę, jeżeli został jej doręczony przed zawarciem umowy, a nie jak dotychczas przy jej zawarciu. Ustawodawca nie określa, ile czasu musi minąć między czynnością doręczenia wzorca a zawarciem umowy. Należy uznać, że powinien być to rozsądny okres, w którym kontrahent proferenta ma rzeczywistą możliwość zapoznania się z treścią wzorca. Skorzystanie z tej możliwości nie jest warunkiem koniecznym wiązania wzorcem26.
W przypadku stosunków, w których posługiwanie się wzorcem jest zwyczajowo przyjęte, doręczenie nie jest wymagane, byleby kontrahent mógł z łatwością dowiedzieć się o jego treści. Udowodnienie, że posługiwanie się wzorcem jest zwyczajowo przyjęte w danym stosunku, obciąża proponenta27. Ten sam podmiot musi wykazać również, że zastosowany sposób udostępnienia wzorca pozwolił na łatwe dowiedzenie się o jego treści. W przypadku wzorców w postaci elektronicznej, zgodnie z art. 384 § 4 k.c. oferent zobowiązany jest udostępnić go kontrahentowi przed zawarciem umowy w taki sposób, aby mogła ona wzorzec ten przechowywać i odtwarzać w zwykłym toku czynności.
Przewidziany w omawianym przepisie sposób udostępniania ma zapewnić doręczenie drugiej stronie wzorca w takim znaczeniu, jaki jest opisany powyżej w poprzednim przepisie, czyli w § 1. Wynika z tego, że przesłanki inkorporacji wzorca elektronicznego są odpowiednikiem przesłanek inkorporacji wymaganych dla wzorców w postaci pisemnej28. Z racji szczególnej specyfiki informacji przenoszonej elektronicznie, wymóg łatwości dowiedzenia się będzie spełniony w momencie, gdy odbiorca będzie mógł w normalnym toku czynności odtworzyć wzorzec, utrwalić go w sposób umożliwiający przechowywanie i wielokrotne odtwarzanie29. Kodeks cywilny umożliwia wydanie przez proponenta wzorca w czasie trwania stosunku umownego o charakterze ciągłym dzięki regulacji art. 384¹ k.c. Wydany w takich okolicznościach nowy wzorzec będzie mógł wiązać adherenta po dopełnieniu przesłanek inkorporacji wzorca wskazanych w art. 384 k.c. przez oferenta. Z brzmienia komentowanego przepisu wynika dodatkowy wymóg, czyli niewypowiedzenie umowy przez kontrahenta w najbliższym terminie wypowiedzenia30.
Zasada prymatu umowy przed wzorcem
Zasada pierwszeństwa umowy przed wzorcem zawarta jest w art. 385 § 1 k.c. Stanowi ona, że w przypadku sprzeczności treści umowy z wzorcem umownym, strony nie są związane wzorcem, lecz umową. Komentowana zasada została w pełni przyjęta w orzecznictwie31. Wspomniana sprzeczność pomiędzy umową a wzorcem może mieć miejsce po spełnieniu dwóch przesłanek. Przede wszystkim musi dojść do zawarcia umowy przy użyciu wzorca. W innym przypadku stosunek między stronami kształtowany będzie przez reguły ogólne, a mianowicie treść umowy, przepisy prawa, zasady współżycia społecznego oraz zwyczaje zgodnie z art. 56 k.c. Następnie, pomimo spełnienia powyższego wymagania, strony muszą prowadzić negocjacje dotyczące części zagadnień unormowanych we wzorcu, doprowadzając do ich dwustronnego uzgodnienia w sposób odmienny od treści klauzul wzorcowych.
W sytuacji, gdy strony nie przeprowadziły negocjacji co do treści umowy, a proponent posługiwał się dwoma wzorcami, art. 385 § 1 k.c. nie może być zastosowany.
W przypadku zaistnienia sprzeczności między postanowieniami wzorca i umowy, prawa i obowiązki stron indywidualnie wynegocjowane przez strony mają pierwszeństwo. To one, a nie postanowienia wzorca odmiennie ustanawiające te prawa i obowiązki, będą kształtować treść stosunku prawnego istniejącego między stronami w zakresie przez nie uzgodnionym. W związku z tym wzorce mogą wyznaczać treść wskazanego stosunku jedynie przy braku innego określenia danych kwestii, co do zasady normowanych we wzorcu w drodze konsensu32. Jeżeli strony uzgodniły dane kwestie w sposób mniej korzystny dla konsumenta, niż przewidywały to postanowienia wzorca, powyższa reguła również znajdzie zastosowanie. Ustawodawca wyraźnie zaznacza tym samym konieczność poszanowania woli stron, nawet jeśli działają one na swoją niekorzyść33.
Inną konsekwencją poszanowania powyższej autonomii jest fakt, iż postanowienia uzgodnione indywidualnie nie mogą być uznane za abuzywne na podstawie art. 385¹ k.c.34. Sprzeczność treści wzorca z treścią umowy nie może wpływać na ocenę ważności tej ostatniej. Umowa wywołuje skutki prawne wyrażone w jej treści oraz jest nadal ważna. Również wzorzec nie traci doniosłości w konkretnym stosunku prawnym, a jedynie w zakresie, w jakim kwestie w nim unormowane nie prowadziły do kolizji z treścią uzgodnionych indywidualnie postanowień umownych35. Do wspomnianej już sprzeczności może dojść zarówno na etapie zawierania umowy z użyciem wzorca, jak i przy zmianie wzorca w czasie trwania stosunku umownego o charakterze ciągłym, pod warunkiem wynegocjowania niektórych postanowień umowy. W przypadku, gdy strony po zawarciu umowy przy użyciu wzorca w drodze wzajemnych uzgodnień dokonają jej zmiany, zacznie ona określać pewne kwestie w odmienny sposób niż wzorzec, w wyniku czego dojdzie do sprzeczności wzorca i umowy, opisanej w art. 385 § 1 k.c.
Podsumowując omawiany artykuł – wyraźnie ukazuje się trafność tezy, wedle której wzorzec jest elementem zewnętrznym względem samej umowy. Wzorzec nie staje się częścią umowy. Na mocy art. 384 k.c. wzorzec przez związanie adherenta wzorcem może wpływać i kształtować treść stosunku prawnego związanego wskutek zawarcia umowy, tak jak czynią to przepisy prawa, zasady współżycia społecznego i ustalone zwyczaje zgodnie z art. 56 k.c. Uznanie wzorców umów jako elementów umowy spowodowałoby, że nie mogłaby wystąpić sprzeczność umowy z wzorcem, gdyż nie istniałyby dwa odrębne byty prawne, czyli wzorca i umowy. W takiej sytuacji jedynie można byłoby uznać sprzeczność postanowień umowy.
Kodeksowe wymagania co do treści iformy wzorców
W związku z tym, iż proponenci uzyskują legitymacje do posługiwania się i tworzenia wzorców w obrocie z zasady swobody umów, zakres swobody wzorcotwórczej jest identyczny, jak w przypadku wyżej wymienionej zasady do kształtowania treści stosunków umownych36. W wyniku tego należy uznać, że wzorce nie mogą naruszać i być sprzeczne z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa oraz z zasadami współżycia społecznego. Ustawodawca jednak dodatkowo nałożył na proferentów inne wymagania. Polegają one na tym, że wzorzec umowy musi być sformułowany jednoznacznie i w sposób zrozumiały, zgodnie z art. 385 § 2 zd. 1 k.c. W piśmiennictwie nakaz ten został określony jako zasada transparentności wzorca.
Według większość przedstawicieli polskiego piśmiennictwa nakaz zrozumiałości wzorca obejmuje treść, jak i formę, czyli zewnętrzną postać wzorca. Jedynie do treści wzorca odnosi się wymóg jednoznaczności37. Zdaniem M. Lemkowskiego jednoznaczność oznacza, że postanowienia wzorca nie mogą budzić wątpliwości co do ich znaczenia. Z ich treści wynikać ma tylko jedna interpretacja38. Z tego wynika, że należy używać języka w sposób, który nie prowadzi do wieloznaczności tekstu. Przez zrozumiałość wzorców należy rozumieć łatwość zrozumienia treści, jak i jej przyswojenia. Należy do tego dążyć poprzez organizowanie tekstu postanowień wzorców w przejrzysty sposób, sposób redakcji tekstu czy poprawność językową39. Zasada transparentności obejmuje wszelkie wzorce umowne. Ma charakter generalny, gdyż dotyczy ona ogólnych warunków umów, regulaminów i wzorów. Stosuje się ją wobrocie powszechnym, profesjonalnym, jak i konsumenckim.
Wykładnia wzorców
Wobec wzorców umów należy stosować zasady interpretacyjne właściwe dla oświadczeń woli, a nie przepisów prawnych. W polskim piśmiennictwie panuje przekonanie, iż wykładnia wzorców powinna opierać się na regule określonej w art. 65 § 1 k.c. Zdecydowanie wyklucza się korzystanie z reguły ustanowionej w art. 65 § 2 k.c. Reguła ta odnosi się do umów ito dla nich jest ona przeznaczona40. To, że wzorce nie są objęte konsensem stron, jest głównym powodem przyjęcia reguły umieszczonej w art. 65 § 1 k.c. za obowiązującą i najwłaściwszą41.
Fakt, iż wzorce są skierowane do nieoznaczonego kręgu odbiorców powoduje, że ich wykładni należy dokonywać na podstawie obiektywnej metody, wraz z ustaleniem sensu postanowień wzorca z punktu widzenia wiedzy i możliwości poznawczych typowego adresata wzorca. Z tego powodu podstawowe znaczenie mają językowe reguły wykładni.
W art. 385 § 2 zd. 2 k.c. ustawodawca umieścił regułę interpretacyjną. Zgodnie z treścią wskazanego przepisu, niejednoznaczne postanowienia wzorca umownego należy tłumaczyć na korzyść konsumenta. Określa się ją jako wykładnię in dubio contra proferentem. Sens komentowanej wykładni opiera się na przyjęciu najkorzystniejszego znaczenia postanowienia wzorca dla konsumenta w przypadku jego niejednoznaczności. Omawianą wykładnię legislator adresuje wyłącznie do konsumentów. Uregulowanie ograniczające jej stosowanie doktryna przyjęła za błędne. Jej przedstawiciele opowiedzieli się za możliwością jej stosowania także w obrocie dwustronnie profesjonalnym oraz powszechnym42. W myśl art. 385 § 2 zd. 3 k.c., komentowanej zasady nie stosuje się w postępowaniu w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone. Reguły wykładni wzorców umownych są także kreowane przez orzecznictwo Sądu Najwyższego. Dla przykładu Sąd Najwyższy jasno wskazał, że „zakres pojęcia »postanowień określających główne oświadczenia stron«, którym ustawodawca posłużył się w art. 3851 § 1 k.c., w przeważającej mierze oznaczać będzie oświadczenia należące do kategorii przedmiotowo istotnych w ramach stosunku cywilnego”43. Sąd Najwyższy wskazał też, że „na tle art. 65 k.c. przyjmuje się kombinowaną metodę wykładni, która w przypadku oświadczeń woli składanych innej osobie, przyznaje pierwszeństwo temu znaczeniu oświadczenia, jakie rzeczywiście nadawały mu obie strony w chwili jego złożenia (…). W przypadku oświadczenia ujętego w formie pisemnej sens oświadczeń woli ustala się na podstawie wykładni tekstu dokumentu. Podstawowa rolę mają tu językowe normy znaczeniowe, ale także kontekst i związki znaczeniowe poszczególnych postanowień”44.
Uznanie klauzuli za niedozwoloną
W związku z tym, że klauzule ustalane są jednostronnie przez przedsiębiorcę, istnieje możliwość, że narzuci on klauzule, które będą niekorzystne dla konsumentów. Kodeks cywilny zawiera regulację, zgodnie z którą postanowienia, które nie zostały uzgodnione indywidualnie, nie wiążą konsumenta, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszający jego interesy. Dla przykładu można tu wskazać klauzule wyłączające odpowiedzialność przedsiębiorcy za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. Jeżeli konsument przypuszcza, że umowa, jaką oferuje mu przedsiębiorca, zawiera postanowienia, które są niedozwolone, powinien zwrócić mu uwagę na ten fakt. W przypadku, gdy nie wyraża on zgody na zmianę kwestionowanych punktów kontraktu, najlepiej zmienić kontrahenta. Jeżeli natomiast konsument już podpisał umowę, zawierającą niedozwolone klauzule, to zgodnie z przepisami k.c. – nie wiążą one konsumenta z mocy prawa.
Konsument powinien w takim przypadku zaprezentować przedsiębiorcy swoje stanowisko, a jeżeli się on do niego nie przychyli, to zwrócić się na drogę sądową (do sądu rejonowego lub okręgowego) o uznanie danego postanowienia za niewiążące. Jest to tzw. kontrola incydentalna postanowień wzorców umowy. Równolegle konsument może zawiadomić Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dalej: Prezes UOKiK) o podejrzeniu stosowania przez przedsiębiorcę niedozwolonego postanowienia wzorca umowy. Na tej podstawie Prezes UOKiK wszczyna postępowanie w sprawie o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone. Postępowanie kończy wydanie decyzji administracyjnej, w której Prezes UOKiK rozstrzyga, czy dana klauzula ma niedozwolony charakter. Decyzja kończąca postępowanie ma skutek w stosunku do przedsiębiorcy, który ją stosował oraz wobec wszystkich konsumentów, którzy zawarli z nim umowę na podstawie klauzuli wskazanej w decyzji. Jest to tzw. kontrola abstrakcyjna postanowień wzorca umowy. W wydawanych decyzjach Prezes UOKiK może również określić środki usunięcia trwających skutków bezprawnej praktyki przedsiębiorcy i nałożyć na przedsiębiorcę karę pieniężną.
_____________________________________________________
1 M. Bednarek, Wzorce umów w prawie polskim, Warszawa 2005, str. 1, jak również wyrok TK z 8 grudnia 2003 r., sygn. akt K 3/02, OTK-A 2003, Nr 9.
2 Proferent – przedsiębiorca stosujący wzorce umowne.
3 Adherent (lub adresat) – kontrahent przedsiębiorcy stosującego wzorce umowne.
4 W. Czachórski i in., Zobowiązania. Zarys wykładu, wyd. 11, Warszawa 2009, str. 161.
5 W. Popiołek, Komentarz do art. 1-449(11) [w]: Kodeks cywilny. Komentarz, K. Pietrzykowski (red.), wyd. 5, t. 1, Warszawa 2008, str. 1070.
6 M. Bednarek, Wzorce umów…, op. cit., str. 10.
7 Sygn. akt IV CKN 1616/00, OSN 2004, Nr 4, poz. 54.
8 T.j. Dz.U. 2018 poz. 1025.
9 W. Popiołek, Komentarz…, op. cit., str. 1072.
10 M. Bednarek, Wzorce umów..., op. cit., str. 2.
11 Z. Radwański, A. Olejniczak, Zobowiązania – część ogólna, wyd. 9, Warszawa 2010, str. 154.
12 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r., Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483.
13 Cz. Żuławska, Komentarz do kodeksu cywilnego, t. 1, wyd. 7, Warszawa 2006, str. 128.
14 E. Łętowska, Wzorce umowne, Ossolineum 1975, str. 199.
15 M. Bednarek, Wzorce umów…, op. cit., str. 74.
16 E. Łętowska, Prawo umów konsumenckich, Warszawa 2002.
17 M. Pecyna, Kontrola wzorców poza obrotem konsumenckim, Kraków 2003, str. 31.
18 M.A. Zachariasiewicz, Niektóre problemy prawne związane z korzystaniem z nienormatywnych wzorców umownych, „Rejent” 1995, nr 9, str. 119.
19 W. Pyzioł, Umowa rachunku bankowego, Warszawa, 1997, str. 25-26.
20 W. Popiołek, Komentarz..., op. cit., str. 1077.
21 Ibidem.
22 M. Rejdak, Definicja terminu wzorzec umowy konsumenckiej, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”, zeszyt 3/2005, s. 116.
23 Ibidem, s. 118.
24 Wyrok Sądu Antymonopolowego z 17 kwietnia 2002 r., sygn. akt XVII Ama 81/01, LEX Polonica.
25 T. Turek, F. Weman, Prawo ochrony konsumenta w okresie zmian, Kraków 1998, str. 46.
26 M. Orlicki, J. Pokrzywniak, Umowa ubezpieczenia. Komentarz do nowelizacji kodeksu cywilnego, Oficyna, Warszawa 2008.
27 E. Łętowska, Ochrona niektórych praw konsumentów. Komentarz, Warszawa 2001, str. 83.
28 W. Popiołek, Komentarz…, op. cit., str. 1081.
29 M. Olczyk, Komentarz do art. 384 k.c., LEX/El. 2010.
30 M. Bednarek, Wzorce umów..., op. cit., str. 90.
31 Por. wyrok SN z 19 marca 2002 r., sygn. akt IV CKN 885/00, OSN 2003, nr 3, poz. 35.
32 M. Pecyna, Kontrola wzorców, op. cit., str. 65.
33 M. Bednarek, Wzorce umów..., op. cit., str. 115.
34 M. Lemkowski, Materialna ochrona konsumenta, RPEiS 2002, Nr 3, str. 77.
35 Z. Radwański, A. Olejniczak, Zobowiązania – część ogólna, wyd. 9, Warszawa 2010, str. 154.
36 M. Bednarek, Wzorce umów..., op. cit., str. 98.
37 E. Wieczorek, [w:] A. Brodecka-Chamera i. in., Prawo ubezpieczeń gospodarczych. Komentarz. Tom II. Prawo o kontraktach w ubezpieczeniach: komentarz do przepisów i wybranych wzorców umów, Wolters Kluwer, Warszawa 2010, str. 116.
38 M. Lemkowski, Materialna ochrona…, op. cit., str. 68.
39 M. Bednarek, Wzorce umów..., op. cit., str. 100.
40 Ibidem, str. 109.
41 K. Zagrobelny [w:] Kodeks cywilny, Komentarz pod red. E. Gniewka, wyd. 3, Warszawa 2008, t. 1, str. 906.
42 M. Lemkowski, Materialna ochrona…, op. cit., str. 69 i 76.
43 Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z 1 marca 2017 r., sygn. akt IV CSK 285/16 (legalis.pl, nr wyroku 1618112).
44 Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z 24 marca 2017 r., sygn. akt I CSK 443/16 (legalis.pl, nr wyroku 1612219).
