1. Wprowadzenie
Aktualnie obowiązujące przepisy ustawy z 15 maja 2015 r. Prawo restrukturyzacyjne1 (dalej: p.r.) od początku 2016 roku oferują dłużnikom możliwość przeprowadzenia działań restrukturyzacyjnych w czterech wyodrębnionych postępowaniach restrukturyzacyjnych:
• postępowaniu o zatwierdzenie układu;
• przyspieszonym postępowaniu układowym;
• postępowaniu układowym;
• postępowaniu sanacyjnym2.
Najprostszym sposobem przeprowadzenia restrukturyzacji na podstawie dotychczas obowiązujących przepisów ma być postępowanie o zatwierdzenie układu. W tej procedurze jej kluczowa część odbywa się całkowicie bez udziału sądu, ponieważ dłużnik samodzielnie (z pomocą doradcy restrukturyzacyjnego) prowadzi rozmowy z wierzycielami i stara się uzyskać ich aprobatę dla opracowywanych propozycji układowych. Dłużnik zwraca się do sądu po przeprowadzeniu głosowania nad propozycjami z wnioskiem o zatwierdzenie już przygotowanego układu. Procedura ta daje znaczną swobodę działań dłużnikowi, jak również może okazać się najmniej kosztowna. Po czterech latach obowiązywania przepisów prawa restrukturyzacyjnego wbrew zamierzeniom legislatorów okazało się jednak, że zainteresowanie tą procedurą jest znikome. Przyczyn takiego stanu rzeczy można upatrywać w dwóch charakterystycznych aspektach tego rozwiązania. Po pierwsze, na etapie rozpoczęcia restrukturyzacji tą drogą dłużnik nie składa żadnego wniosku do sądu, a w ślad za tym nie uzyskuje efektu wyłączenia odpowiedzialności osobistej zarządu za zobowiązania spółki, tak jak ma to miejsce w przypadku wniosku o otwarcie postępowania upadłościowego albo wniosku o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego. Po drugie, prowadzenie postępowania w tym wariancie wymaga znacznego zaangażowania ze strony dłużnika, jego doradcy restrukturyzacyjnego, w relacje z wierzycielami. Na etapie rozważania restrukturyzacji (czasem równolegle upadłości) relacje te bardzo często są już dosyć trudne, a wierzyciele niechętni do kontynuowania rozmów czy dyskusji na temat propozycji układowych, które przecież w wielu przypadkach wiążą się z ograniczeniem kwoty, jakiej mogą dochodzić od dłużnika. Prawdopodobnie te czynniki zdecydowały o tym, iż w ciągu całego 2019 roku do polskich sądów trafiło jedynie 7 wniosków o zatwierdzenie układu (podobnie było w roku 2018)3.
2. Doraźny pomysł na szybszą restrukturyzację
Dostrzegając z jednej strony ogromną potrzebę wprowadzenia skutecznego narzędzia, które pozwoli zatrzymać lawinową egzekucję zobowiązań i uchronić firmę przed nieodwracalnym pogłębieniem kryzysu, dając przy tym jednocześnie wierzycielom szansę na spełnienie ich należności, a z drugiej strony uwzględniając znikome wykorzystanie aktualnie obowiązujących prostych procedur restrukturyzacyjnych, ustawodawca proponuje nowatorskie podejście do postępowania restrukturyzacyjnego, wprowadzając „uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne”. Nowa procedura została zdefiniowana w Rozdziale 6 rządowego projektu ustawy wprowadzającej rozwiązania określane jako „Tarcza 4.0”4.
Wspomniany rozdział 6 przewiduje procedurę, która wydaje się łączyć kluczowe elementy postępowania o zatwierdzenia układu z uproszczonym postępowaniem układowym, dając przy tym dłużnikowi dużo swobody co do decyzji w zakresie „zadeklarowania” rozpoczęcia postępowania restrukturyzacyjnego, co praktycznie natychmiast ma wywołać skutki charakterystyczne dla przedsiębiorstwa znajdującego się w trakcie restrukturyzacji. Wszczęcie tego postępowania ma bowiem następować na skutek zamieszczenia przez dłużnika obwieszczenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym o otwarciu postępowania o zatwierdzenie układu, prowadzonego na podstawie przepisów p.r.5. Warunkiem otwarcia postępowania w ten sposób jest zawarcie umowy z doradcą restrukturyzacyjnym o sprawowanie nadzoru nad przebiegiem postępowania, tak jak w przypadku standardowego postępowania o zatwierdzenie układu6.
Doradca restrukturyzacyjny ma pełnić funkcję nadzorcy układu, nowością jest natomiast konieczność zawiadomienia sądu właściwego do rozpoznania wniosku o zatwierdzenie układu o dokonaniu przez dłużnika wskazanego wyżej obwieszczenia w terminie 3 dni od jego dokonania. Dniem otwarcia postępowania ma być dzień dokonania obwieszczenia. Oznacza to, że wszczęcie postępowania odbywa się praktycznie całkowicie na skutek jednostronnego działania dłużnika bez konieczności wcześniejszego nawiązania kontaktu z wierzycielami czy wstępnej kontroli dokonywanej przez sąd. Jest to zdecydowanie najbardziej uproszczony sposób, w jaki dłużnik mógłby znaleźć się na etapie postępowania restrukturyzacyjnego.
Zgodnie z założeniami autorów projektów, procedura ta ma być odpowiedzią na potrzeby, jakie pojawiły się w związku z sytuacją epidemiczną – dlatego ma wyjątkowy charakter, który będzie ograniczony w czasie. Po pierwsze, dokonanie takiego obwieszczenia będzie możliwe tylko do 31 czerwca 2021 r., a po drugie, obwieszczenia takiego dłużnik może dokonać jednokrotnie. Tak jak wskazano wyżej, układem odniesienia, na którym zbudowane jest nowe rozwiązanie, jest funkcjonująca procedura postępowania o zatwierdzenie układu. W procedurze tej zbieranie głosów odbywa się w drodze indywidualnych relacji dłużnika i nadzorcy układu z wierzycielem. W przypadku projektowanej uproszczonej procedury ten element ma być zachowany z tą modyfikacją, że zbieranie głosów może odbywać się w całości w standardowej formule7, ale przepisy Rozdziału 6 rządowego projektu ustawy przewidują dla nadzorcy układu uprawnienie do zwołania Zgromadzenia Wierzycieli w celu głosowania nad propozycjami układowymi na tym zgromadzeniu. Co więcej, aby możliwie najbardziej usprawnić przeprowadzanie tego zgromadzenia, może ono nastąpić z wykorzystaniem elektronicznych środków komunikacji przy zachowaniu pewnych warunków: komunikacja elektroniczna musi mieć miejsce w czasie rzeczywistym, konieczne jest zapewnienie odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa dla takiej komunikacji oraz zapisu przebiegu zgromadzenia. Przewodniczącym zgromadzenia ma być nadzorca układu, a do protokołu ze zgromadzenia będzie dołączony zapis jego przebiegu. Zgromadzenie ma być realizowane w taki sposób, aby w jego trakcie uczestnicy mogli się wypowiadać „na żywo”.
Z przepisów rządowego projektu ustawy wynika, że dopuszczalna jest właściwie każda z form przeprowadzenia takiego zgromadzenia:
- w całości w tradycyjnej formie z udziałem wierzycieli;
- w całości elektronicznie, kiedy wszyscy wierzyciele łączą się za pomocą elektronicznych środków komunikacji;
- hybrydowa – kiedy część uczestników spotyka się w wyznaczonym miejscu odbycia zgromadzenia, a część dołącza się za pomocą elektronicznych środków komunikacji.
Do przyjęcia układu mają być stosowane zasady ogólne, co oznacza, że uchwała zgromadzenia wierzycieli o przyjęciu układu zapada, jeżeli wypowie się za nią większość głosujących wierzycieli, którzy oddali ważny głos, mających łącznie co najmniej dwie trzecie sumy wierzytelności przysługujących głosującym wierzycielom8. Uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne ma być ograniczone w czasie zarówno co do momentu jego wszczęcia, wyznaczenia dnia układowego, jak i trwania całego postępowania.
Ustawodawca przewiduje, że postępowanie przeprowadzane w omawianej procedurze powinno zakończyć się w ciągu 4 miesięcy. Zgodnie z art. 19 rządowego projektu ustawy, jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia dokonania obwieszczenia do sądu nie wpłynie wniosek o zatwierdzenie układu, postępowanie umarza się z mocy prawa.
Dzień układowy jest ściśle określony z pozostawieniem pewnej niewielkiej swobody co do jego wyznaczenia dłużnikowi – nie może przypadać wcześniej niż 7 dni przed złożeniem wniosku o dokonanie obwieszczenia i nie później niż 7 dni po dniu jego złożenia9. Uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne kończy się postanowieniem sądu w przedmiocie zatwierdzenia układu. W przypadku zatwierdzenia układu dłużnik jest zobowiązany realizować układ na zasadach ogólnych. W przypadku wydania przez sąd postanowienia o odmowie zatwierdzenia układu, dłużnik może wnieść zażalenie na postanowienie w terminie 7 dni lub w tym samym terminie złożyć uproszczony wniosek o otwarcie postępowania sanacyjnego lub uproszczony wniosek o ogłoszenie upadłości.
3. Korzyści dla dłużnika
Podstawową potrzebą przedsiębiorstwa, które odnotowuje wyraźny spadek przychodów w krótkim czasie (a z taką sytuacją musi się zmierzyć wielu przedsiębiorców w okresie epidemii) jest możliwość podjęcia szybkich działań, które niemal natychmiast zatrzymają spiralę narastającego zadłużenia. Wprowadzenie takiego rozwiązania jest zasadne z uwagi na fakt, iż w ramach środków wprowadzonych poprzednimi „tarczami antykryzysowymi” co prawda warunkowo wyłączono obowiązek składania wniosku o ogłoszenie upadłości dłużnika, jeżeli podstawa tego ogłoszenia powstała w okresie obowiązywania stanu epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19, a stan niewypłacalności powstał z powodu COVID-19, jednak przepisy dotychczasowych „tarcz” w żaden sposób nie chronią dłużników przed egzekwowaniem należności przez wierzycieli10.
W tym aspekcie podstawową korzyścią dla dłużnika, jaka pojawia się już na samym początku tego postępowania jest uzyskanie wstrzymania egzekucji – z dniem dokonania obwieszczenia postępowanie egzekucyjne dotyczące wierzytelności objętych z mocy prawa układem ulega zawieszeniu.
Ponadto od tego momentu niedopuszczalne jest wszczęcie postępowania egzekucyjnego oraz wykonanie postanowienia o zabezpieczeniu roszczenia lub zarządzenia zabezpieczenia roszczenia wynikającego z wierzytelności objętej z mocy prawa układem. Drugim aspektem bardzo korzystnym dla dłużnika jest możliwość uzyskania skutku ograniczenia odpowiedzialności osób zarządzających przedsiębiorstwem na zasadach adekwatnych do skutków występujących w przypadku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości albo wniosku o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego.
Zgodnie z art. 24 rządowego projektu odpowiedzialność za:
1) szkodę wyrządzoną wskutek niezłożenia wniosku o ogłoszenie upadłości wterminie określonym w art. 21 ust. 1 lub 2a ustawy z 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe11 (dalej: p.u.),
2) zobowiązania spółki, o których mowa w art. 299 § 1 ustawy z 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych (dalej: k.s.h.)12,
3) zaległości podatkowe, o których mowa w art. 116 § 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (dalej: o.p.)13
– ma być wyłączona, jeżeli osoby odpowiedzialne za zarządzanie przedsiębiorstwem w stosownym czasie doprowadziły do dokonania obwieszczenia rozpoczynającego uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne. Samo dokonanie takiego obwieszczenia nie będzie jednak wystarczające dla uzyskania skutku w postaci skutecznej ochrony przed powstaniem odpowiedzialności – istotny jest również skutek, do jakiego takie obwieszczenie doprowadziło. Przede wszystkim wyłączenie odpowiedzialności będzie skuteczne, jeżeli w wyniku uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego dojdzie do zatwierdzenia układu.
Również w przypadku, gdy do zatwierdzenia układu nie dojdzie, ale następstwem uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego będzie otwarcie postępowania sanacyjnego lub złożenie uproszczonego wniosku o ogłoszenie upadłości, to skutek w postacie wyłączenia odpowiedzialności będzie miał miejsce. W przypadku umorzenia postępowania nadal można utrzymać skutek wyłączenia odpowiedzialności, jeżeli w ciągu 7 dni od umorzenia postępowania dłużnik złoży wniosek o ogłoszenie upadłości albo wniosek o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego, który doprowadzi do otwarcia takiego postępowania14.
Zgodnie z intencją ustawodawcy skutek ochronny ma być utrzymany dla tych dłużników, którzy działają w dobrej wierze, niezależnie od ostatecznego efektu prowadzenia postępowania15. W ocenie Autora ten drugi aspekt może stanowić czynnik, który być może zdecyduje o stopniu wykorzystania tej nowej formuły postępowania. Na podstawie obserwacji praktyki nie ulega bowiem wątpliwości, że w wielu przypadkach postępowania restrukturyzacyjne są wszczynane przede wszystkim z uwagi na zamiar uzyskania gwarancji braku odpowiedzialności zarządu za zobowiązania spółki. Brak takiej gwarancji w przypadku funkcjonującej obecnie procedury postępowania o zatwierdzenia układu jest główną przyczyną niewielkiej popularności tego wariantu postępowania.
Nieco odmiennie ma być również skonstruowana zasada zarządu przedsiębiorstwem w czasie trwania postępowania restrukturyzacyjnego – dłużnik ma zachować możliwość dokonywania czynności zwykłego zarządu, natomiast w przypadku czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu konieczna będzie zgoda nadzorcy układu, przy czym zgoda ta może być udzielona post factum nie później niż w terminie 30 dni od dnia dokonania danej czynności16. W przypadku czynności dotyczących finansowania działalności przedsiębiorstwa, które jest niezbędne dla zachowania możliwości realizowania postępowania restrukturyzacyjnego, wykonania układu, zgoda nadzorcy również będzie konieczna, a informacja o tych czynnościach powinna znaleźć się we wniosku o zatwierdzenie układu kierowanym do sądu.
4. Zagrożenia dla wierzycieli, ale również ryzyka dla dłużnika
Cechą charakterystyczną omawianego nowego rodzaju postępowania jest fakt, że rozpoczęcie procedury przy jednoczesnym uzyskaniu skutku w postaci wstrzymania czynności egzekucyjnych stawia wierzycieli w sytuacji, kiedy z dnia na dzień tracą w znaczącym stopniu możliwość skutecznego dochodzenia swoich roszczeń. Jedną z podstawowych zasad prawa upadłościowego i restrukturyzacyjnego ma być przeprowadzanie tych postępowań w taki sposób, aby ich skutki były jak najmniej krzywdzące dla wierzycieli. W przypadku zaproponowanego uproszczonego postępowania układowego na pierwszym planie jest interes dłużnika – postępowanie ma pozwolić przetrwać trudny czas przedsiębiorstwu i wdrożyć szybko środki restrukturyzacyjne. W projektowanym rozwiązaniu znalazły się zapisy, które mają również chronić wierzycieli przed zbyt szybkim działaniem, czy też ewentualnym nadużyciom tej formuły postępowania przez dłużników.
Po pierwsze, wierzycielowi przysługuje roszczenie o naprawienie szkody w przypadku dokonania przez dłużnika obwieszczenia, o którym mowa w art. 14 ust. 1, w złej wierze. Ponadto wierzyciel może wnioskować o uchylenie skutków dokonania obwieszczenia, takich jak niedopuszczalność spełniania świadczeń z wierzytelności objętych układem, ograniczenia dotyczące możliwości potrącania wierzytelności wzajemnych czy niedopuszczalność wypowiedzenia umowy najmu lub dzierżawy. Wniosek o uchylenie tych skutków może złożyć zarówno wierzyciel, jak i dłużnik lub nadzorca układu – przesłanką uchylenia jest fakt, że stosowanie tych ograniczeń prowadzi do pokrzywdzenia wierzycieli17. Poza tym wierzyciel co do zasady ma zapewniony udział w dyskusji i głosowaniu nad propozycjami układowymi w takim samym wymiarze, co w przypadku standardowego postępowania o zatwierdzenie układu.
Zawieszenie egzekucji dotyczy również wierzytelności zabezpieczonych przez przewłaszczenie na zabezpieczenie, jednak w tym przypadku pewną gwarancję dla wierzyciela stanowi warunek, iż jeżeli dłużnik chce objąć układem tak zabezpieczone wierzytelności, to musi wykazać, że układ przewiduje albo pełne zaspokojenie tych wierzytelności albo ich zaspokojenie w stopniu nie niższym od tego, jakiego można się spodziewać w przypadku dochodzenia wierzytelności wraz z należnościami ubocznymi z przedmiotu zabezpieczenia18.
Niewątpliwie dla obu stron (dłużnika i wierzyciela) pewne ryzyka wiążą się z ograniczonym czasem, jaki jest przewidziany na całe postępowanie. Maksymalny okres 4 miesięcy, jaki może upłynąć pomiędzy otwarciem postępowania a złożeniem do sądu wniosku o zatwierdzenie układu może okazać się dość krótkim terminem na niezbędną wymianę informacji między dłużnikiem a wierzycielami, szczególnie w czasie, kiedy możliwość komunikowania się jest ograniczona ze względu na zagrożenie epidemiczne.
Jest to co prawda warunek „równy” dla obu stron postępowania, natomiast wydaje się, że skutki takiego ograniczenia czasowego mogą być bardziej dotkliwe dla dłużnika, który może nie mieć wystarczająco dużo czasu na wynegocjowanie korzystnego układu z wierzycielami. Jednakże z drugiej strony takie ograniczenie czasowe stanowi przejaw ochrony interesu wierzyciela, który w czasie trwania postępowania ma „zawieszone” możliwości prowadzenia czynności egzekucyjnych wobec dłużnika.
5. Podsumowanie
Zaproponowane uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne stanowi dość zdecydowane rozwinięcie aktualnie obowiązujących uproszczonych sposobów przeprowadzania restrukturyzacji i pozwala na natychmiastowe przerwanie egzekucji wskutek decyzji dłużnika o rozpoczęciu takiego postępowania. Rozwiązania ujęte w rządowym projekcie ustawy mają być ograniczone w czasie do 30 czerwca 2021 r., co wynika z faktu, iż odpowiadają one instrumentom, o jakich jest mowa w Dyrektywie 2019/102319, która powinna być transponowana do krajowego porządku prawnego do 17 lipca 2021 roku. Obecnie, przy rozważaniu różnych wariantów z przedsiębiorcami, którzy są na etapie podejmowania decyzji o skorzystaniu z jednej z procedur restrukturyzacyjnych, projektowane uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne budzi dosyć duże zainteresowanie. W trakcie dyskusji z zarządami spółek coraz częściej pojawia się ono jako opcja obok przyspieszonego postępowania układowego. W chwili oddania tego tekstu do druku prace sejmowe nad projektem ustawy zostały zakończone, uchwalona ustawa została przekazana do dalszych prac w Senacie.
___________________________________________
1 T.j. Dz.U. 2020 poz. 814.
2 Art. 2 p.r.
3 Restrukturyzacje w Polsce. Raport roczny 2019. Statystyki i analizy. Wyd. Zimmerman Filipiak Restrukturyzacja, SPOTDATA.
4 Rządowy projekt ustawy o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych na zapewnienie płynności finansowej przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 oraz o zmianie niektórych innych ustaw (druki 382 i 382-A), dalej „Rządowy projekt ustawy”.
5 Art. 14 rządowego projektu ustawy.
6 Art. 210 p.r. w zw. z art. 14 rządowego projektu ustawy.
7 Czyli zgodnie z art. 212 p.r.
8 Art. 18 ust. 5 rządowego projektu ustawy w zw. z art. 119 p.r.
9 Art. 15 ust. 2 rządowego projektu ustawy.
10 Por. art. 15zzra ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. 2020 poz. 374 i 567), dalej: uCOVID-19.
11 T.j. Dz.U. 2019 r. poz. 498, z późn. zm.
12 T.j. Dz.U. 2019 poz. 505, z późn. zm.
13 T.j. Dz.U. 2019 poz. 900, z późn. zm.
14 Art. 24 rządowego projektu ustawy.
15 Por. uzasadnienie do rządowego projektu ustawy.
16 Art. 21 rządowego projektu ustawy
17 Art. 17 rządowego projektu ustawy; warto również wskazać, że uchylenie skutków dokonania obwieszczenia powinno być ujawnione przez nadzorcę układu w Monitorze Sądowym i Gospodarczym.
18 Por. art. 16 rządowego projektu ustawy, uzasadnienie rządowego projektu ustawy oraz art. 181 p.r.
19 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1023 z 20 czerwca 2019 r. w sprawie ram restrukturyzacji zapobiegawczej, umorzenia długów zakazów prowadzenia działalności oraz w sprawie środków zwiększających skuteczność postępowań dotyczących restrukturyzacji, niewypłacalności i umorzenia długów.
