1. Wprowadzenie – istota przekształcenia przedsiębiorcy w spółkę kapitałową
Zgodnie z k.s.h. przedsiębiorca będący osobą fizyczną wykonującą we własnym imieniu działalność gospodarczą w rozumieniu ustawy z 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców4 (przedsiębiorca przekształcany) może przekształcić formę prowadzonej działalności w jednoosobową spółkę kapitałową (spółkę przekształconą; przekształcenie przedsiębiorcy w spółkę kapitałową). Nie oznacza to, że z dniem przekształcenia taki przedsiębiorca będący osobą fizyczną staje się spółką kapitałową. Przekształceniu ulega bowiem forma prowadzenia działalności, z działalności jednoosobowej w działalność prowadzoną przez jednoosobową spółkę kapitałową. Jedną z głównych motywacji dla przekształcenia jednoosobowej działalności gospodarczej w spółkę kapitałową jest ograniczenie odpowiedzialności przedsiębiorcy/wspólnika do wartości majątku spółki. Wraz ze wzrostem wielkości prowadzonej działalności rośnie również ryzyko niepowodzenia finansowego. Przedsiębiorca prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą odpowiada całym swoim majątkiem za zobowiązania związane z tą działalnością.
Cechą charakterystyczną takiej formy przekształcenia jest zachowanie wszelkich przywilejów, praw i obowiązków przysługujących przedsiębiorcy będącemu osobą fizyczną. W wyniku przekształcenia dochodzi do wpisu nowej spółki w rejestrze przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego, natomiast sam przedsiębiorca staje się wspólnikiem albo akcjonariuszem tej spółki. Z urzędu dochodzi również do wykreślenia przedsiębiorcy z Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej.
2. Sukcesja uniwersalna
Główną zaletą przekształcenia jest wystąpienie sukcesji uniwersalnej. Przed wejściem w życie ustawy o ograniczeniu barier istniały dwa sposoby „przekształcenia” jednoosobowej działalności gospodarczej w spółkę kapitałową. Przedsiębiorca mógł wnieść swoje przedsiębiorstwo aportem do spółki albo zlikwidować działalność gospodarczą i założyć spółkę. W tych dwóch przypadkach nie dochodzi jednak do sukcesji uniwersalnej.
Zdaniem Sądu Najwyższego: „najbardziej uzasadnione jest uznanie zbycia przedsiębiorstwa za szereg sukcesji singularnych, co oznacza konieczność przeprowadzenia odrębnej oceny prawnej każdej z nich. Pośrednio, choć w niedostatecznym stopniu, wynika to z art. 751 § 4 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny5 (dalej: k.c.). Ten pogląd oznacza odrębną ocenę dopuszczalności każdego z transferów dóbr, a tym samym zbycie przedsiębiorstwa nie konsumuje szczególnych wymogów odnoszących się do poszczególnych jego składników”6.
W przypadku przekształcenia przedsiębiorcy w spółkę kapitałową, spółce przekształconej przysługują wszystkie prawa i obowiązki przedsiębiorcy przekształcanego. Spółka przekształcona pozostaje podmiotem w szczególności zezwoleń, koncesji oraz ulg, które zostały przyznane przedsiębiorcy przed jego przekształceniem, chyba że ustawa lub decyzja o udzieleniu zezwolenia, koncesji albo ulgi stanowi inaczej. Początkowo sukcesja nie obejmowała ulg podatkowych przewidzianych w przepisach prawa podatkowego, jednak 1 stycznia 2013 r. ustawodawca usunął ten fragment z przepisu. Zgodnie z art. 93a § 4 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa7 (dalej: o.p.) jednoosobowa spółka kapitałowa powstała w wyniku przekształcenia przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną wstępuje w przewidziane w przepisach prawa podatkowego prawa przekształcanego przedsiębiorcy związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, z wyjątkiem tych praw, które nie mogą być kontynuowane na podstawie przepisów regulujących opodatkowanie spółek kapitałowych. Spółka przekształcona z dniem wpisu przekształcenia staje się stroną wszelkich zawartych przez przedsiębiorcę umów, staje się także stroną wszelkich toczących się postępowań sądowych, jak również tych prowadzonych przez organy administracyjne.
3. Przekształcenie przedsiębiorstwa osoby fizycznej w spółkę kapitałową – wymagania prawne
Do przekształcenia przedsiębiorstwa osoby fizycznej w spółkę kapitałową należy spełnić szereg wymogów nałożonych przez k.s.h. W pierwszej kolejności niezbędne jest sporządzenie w formie aktu notarialnego planu przekształcenia przedsiębiorcy. Plan ten powinien zawierać co najmniej ustalenie wartości bilansowej majątku przedsiębiorcy przekształcanego na określony dzień w miesiącu poprzedzającym sporządzenie planu przekształcenia przedsiębiorcy. Ustalenie wartości bilansowej majątku przedsiębiorcy ma kluczowe znaczenie, ponieważ będzie rzutowało na to, w jakiej wysokości zostanie wskazany kapitał zakładowy spółki przekształconej.
Do planu przekształcenia należy również sporządzić takie załączniki, jak:
• projekt oświadczenia o przekształceniu przedsiębiorcy,
• projekt aktu założycielskiego (statutu) spółki kapitałowej,
• wycenę składników majątku (aktywów i pasywów) przedsiębiorcy przekształcanego,
• sprawozdanie finansowe sporządzone dla celów przekształcenia na ten sam dzień, co wycena majątku.
Przedsiębiorca będący osobą fizyczną w celu przekształcenia w spółkę kapitałową zobowiązany jest sporządzić w formie aktu notarialnego oświadczenie o przekształceniu, którego minimalnym zakresem będzie wskazanie:
• typu spółki, w jaki zostaje przekształcony przedsiębiorca;
• wysokości kapitału zakładowego;
• zakresu praw przyznanych osobiście przedsiębiorcy przekształcanemu jako wspólnikowi albo akcjonariuszowi spółki przekształconej, jeżeli przyznanie takich praw jest przewidziane;
• nazwisk oraz imion członków zarządu spółki przekształconej.
Sam projekt oświadczenia o przekształceniu będący załącznikiem do planu połączenia nie musi być sporządzony w formie aktu notarialnego. W doktrynie prawa często można się spotkać z opiniami, iż sporządzenie oświadczenia o przekształceniu stanowi zbędny element w procedurze przekształcenia, ponieważ dane, które z niego wynikają, zawarte są również w projekcie aktu założycielskiego (statutu) stanowiącego załącznik do planu przekształcenia. Jest to więc dodatkowy niepotrzebny dokument, który tylko generuje niepotrzebne koszty przekształcenia związane z kosztami notarialnymi8.
Co do projektu aktu założycielskiego (statutu), to należy wskazać, że przepisy k.s.h. w rozdziale o przekształceniu przedsiębiorcy w spółkę kapitałową nie określają minimalnej treści, jaka powinna znaleźć się w takim akcie założycielskim bądź statucie. Należy zatem zastosować przepisy o tworzeniu spółki przekształconej, a zwłaszcza do art. 157 (spółka z o.o.), art. 3005 k.s.h. (prosta spółka akcyjna – od 1 stycznia 2021 r.) oraz art. 304 k.s.h. (spółka akcyjna). Projekt aktu założycielskiego (statutu) jako załącznik do planu przekształcenia nie musi być sporządzony w formie aktu notarialnego, natomiast ostateczne podpisanie aktu założycielskiego (statutu) przybiera formę aktu notarialnego.
Do planu przekształcenia należy również załączyć wycenę składników majątku (aktywów i pasywów) przedsiębiorcy przekształcanego oraz sprawozdanie finansowe sporządzone dla celów przekształcenia na określony dzień w miesiącu poprzedzającym sporządzenie planu przekształcenia przedsiębiorcy. Jak wskazuje Michal Zdyb: „sporządzenie wykazu składników majątku na dzień przekształcenia ma istotne znaczenie z punktu widzenia prowadzenia działalności gospodarczej przez spółkę przekształconą. Umożliwia bowiem ustalenie w spółce przekształconej wartości początkowej składników majątku, co ma szczególne znaczenie z uwagi na dokonywanie odpisów amortyzacyjnych”9.
Jeżeli przedsiębiorca nie jest obowiązany do prowadzenia ksiąg rachunkowych na podstawie ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości10 (dalej: u.o.r.), sprawozdanie finansowe dla celów przekształcenia sporządza się w oparciu o podsumowanie zapisów w podatkowej księdze przychodów i rozchodów oraz inne ewidencje prowadzone przez przedsiębiorcę dla celów podatkowych, spis z natury, a także inne dokumenty pozwalające na sporządzenie tego sprawozdania. Warunkiem przekształcenia przedsiębiorcy w spółkę kapitałową jest sporządzenie opinii biegłego rewidenta, której celem jest zbadanie planu przekształcenia (z załącznikami) pod względem jego poprawności oraz rzetelności. Sąd rejestrowy właściwy według siedziby przedsiębiorcy przekształcanego wyznacza na wniosek przedsiębiorcy przekształcanego biegłego rewidenta.
W uzasadnionych przypadkach sąd może wyznaczyć dwóch albo większą liczbę biegłych. Biegły rewident, w terminie określonym przez sąd, nie dłuższym jednak niż dwa miesiące od dnia jego wyznaczenia, sporządzi na piśmie szczegółową opinię i złoży ją wraz z planem przekształcenia przedsiębiorcy sądowi rejestrowemu oraz przedsiębiorcy przekształcanemu.
Zgodnie z art. 5845 k.s.h. do przekształcenia przedsiębiorcy wymaga się:
• sporządzenia planu przekształcenia przedsiębiorcy wraz z załącznikami oraz opinią biegłego rewidenta;
• złożenia oświadczenia o przekształceniu przedsiębiorcy;
• powołania członków organów spółki przekształconej;
• zawarcia umowy spółki albo podpisania statutu spółki przekształconej;
• dokonania w rejestrze wpisu spółki przekształconej i wykreślenia przedsiębiorcy przekształcanego z Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej.
Po sporządzeniu planu przekształcenia wraz z załącznikami, złożeniu oświadczenia o przekształceniu przedsiębiorcy oraz zawarciu aktu założycielskiego (statutu), następną czynnością będzie powołanie członków organów spółki przekształconej. W przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością będzie to obligatoryjne powołanie zarządu. Nie będziemy mieli natomiast do czynienia z obligatoryjnym powołaniem rady nadzorczej/komisji rewizyjnej, bowiem taki obowiązek powstaje tylko wówczas, gdy kapitał zakładowy przewyższa kwotę 500 000 zł, a wspólników jest więcej niż dwudziestu pięciu.
Przekształcona spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jest spółką jednoosobową. W przypadku prostej spółki akcyjnej obligatoryjne jest powołanie zarządu bądź rady dyrektorów, natomiast w spółce akcyjnej zarządu i rady nadzorczej.
Zdaniem Piotra Piniora: „powołanie władz spółki może nastąpić jednocześnie z podpisaniem aktu założycielskiego spółki i może zostać objęte treścią aktu notarialnego, zawierającego akt założycielski. Może również nastąpić powołanie pierwszych władz spółki w odrębnym dokumencie. Konieczne jest, aby powołanie pierwszych władz spółki zostało stwierdzone na piśmie, gdyż dokument potwierdzający ustanowienie pierwszych organów spółki, jeżeli nie jest to objęte treścią aktu notarialnego zawierającego akt założycielski, należy dołączyć przy zgłoszeniu spółki do rejestru. W praktyce możliwe jest zatem jednoczesne dokonanie kilku czynności, tzn. powołanie władz spółki, złożenie oświadczenia o uczestnictwie w spółce przekształconej oraz podpisanie aktu założycielskiego umowy spółki”11.
Ostatnim krokiem finalizującym przekształcenie przedsiębiorcy w spółkę kapitałową jest dokonanie w rejestrze wpisu spółki przekształconej i wykreślenia przedsiębiorcy przekształcanego z Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej. W tym celu należy złożyć do właściwego sądu rejestrowego wniosek o wpis przekształcenia do rejestru sądowego, podpisany przez wszystkich członków zarządu spółki powstałej w wyniku przekształcenia. Ponieważ w sprawach osobno nieuregulowanych odnośnie do przekształceń spółek należy stosować przepisy właściwe dla ich powstawania, to na potrzeby rejestracji przekształcenia należy posłużyć się urzędowym formularzem przewidzianym dla założenia spółki, czyli odpowiednio: KRS-W3 dla spółki z o.o. lub KRS-W4 dla spółki akcyjnej.
W art. 5845 k.s.h. nie wspomina się o dodatkowych czynnościach, jakie należy przeprowadzić w ramach procedury przekształcenia przedsiębiorcy w spółkę kapitałową. Jak słusznie wskazuje Piotr Pinior, jeżeli przedsiębiorstwo osoby fizycznej wchodzi w skład małżeńskiej wspólności majątkowej, do przekształcenia wymagana jest również zgoda drugiego małżonka12. Z kolei Michał Zdyb oraz Małgorzata Sieradzka podnoszą również, że przedsiębiorca na dzień poprzedzający zarejestrowanie przekształconej spółki musi zamknąć księgi rachunkowe, a z dniem wpisu otworzyć księgi rachunkowe jednoosobowej spółki kapitałowej powstałej w wyniku przekształcenia13.
Ponadto art. 58412 k.s.h. nakłada na zarząd przekształconej spółki obowiązek dokonania publikacji ogłoszenia o przekształceniu w MSiG. W przypadku, gdyby akt założycielski bądź statut przewidywał dokonanie ogłoszeń również w inny sposób, to także w sposób wskazany w akcie (statucie). Przepisy k.s.h. nie precyzują, w jakim terminie należy dokonać ogłoszenia. Zdaniem Andrzeja Kidyby termin dokonania publikacji ogłoszenia wynosi 2 tygodnie od dnia wpisu14. Z drugiej strony Andrzej Szumański postuluje, aby wniosek o ogłoszeniu został złożony wraz z wnioskiem o rejestrację przekształcenia15.
4. Odpowiedzialność za zobowiązania przedsiębiorcy przekształcanego związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, powstałe przed dniem przekształcenia
Kodeks spółek handlowych ustanawia solidarną odpowiedzialność przedsiębiorcy ze spółką przekształconą za zobowiązania przedsiębiorcy przekształcanego związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, powstałe przed dniem przekształcenia, przez okres trzech lat, licząc od dnia przekształcenia.
Przedsiębiorca prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą odpowiada całym swoim majątkiem za zobowiązania wynikające z prowadzonej działalności. Wskutek sukcesji uniwersalnej wszelkie zobowiązania przechodzą na spółkę przekształconą. Przedsiębiorca w wyniku przekształcenia staje się jedynym wspólnikiem/akcjonariuszem spółki przekształconej.
Zgodnie z polskim prawem za zobowiązania spółki kapitałowej odpowiada jedynie spółka, jako osoba prawna. Ponosi ona tę odpowiedzialność samodzielnie i całym swoim majątkiem, za jej zobowiązania nie odpowiadają natomiast wspólnicy/ akcjonariusze. Z tej możliwości mogliby skorzystać nadmiernie zadłużeni przedsiębiorcy, w celu uniknięcie widma egzekucji z ich majątku prywatnego. Artykuł 58413 k.s.h. wprowadza jednak ich solidarną odpowiedzialność ze spółką przekształconą za zobowiązania związane z prowadzoną działalnością gospodarczą przed dniem przekształcenia. Kluczowe znaczenie ma tu podkreślenie, że chodzi o zobowiązania powstałe przed dniem przekształcenia. Odpowiedzialność za zobowiązania powstałe po dniu przekształcenia ponosi co do zasady spółka przekształcona16.
5. Podsumowanie
Pomimo dość kosztownej i skomplikowanej procedury przekształcenia przedsiębiorcy w spółkę kapitałową, taka restrukturyzacja może przynieść przedsiębiorcy wiele korzyści, z drugiej zaś strony wiąże się z dodatkowymi obowiązkami i obciążeniami fiskalnymi. Do głównych korzyści należy zaliczyć zmianę zasad odpowiedzialności za zobowiązania wynikłe z prowadzonej działalności gospodarczej. Przedsiębiorca jako osoba fizyczna będąca wspólnikiem/akcjonariuszem spółki przekształconej nie odpowiada swoim majątkiem osobistym za zobowiązania z prowadzonej działalności, powstałe po dniu przekształcenia.
Kolejną korzyścią wynikającą z przekształcenia w spółkę kapitałową jest możliwość pozyskania środków na dalszy rozwój działalności. Do przekształconej spółki kapitałowej mogą przystąpić kolejni wspólnicy, może to być również inwestor, który zainwestuje w dalszy rozwój. Przedsiębiorca, który przekształci się w spółkę kapitałową, co do zasady będzie postrzegany jako solidniejszy partner biznesowy. Kapitał zakładowy utrzymywany na wystarczająco wysokim poziomie pełni funkcję gwarancyjną, zabezpieczając w ten sposób roszczenia wierzycieli spółki.
Przekształcenie przedsiębiorcy w spółkę kapitałową jest również przydatne pod względem sukcesji rodzinnego biznesu. Członkowie rodziny będą mogli przystąpić do spółki jako wspólnicy bądź akcjonariusze oraz zasiadać w jej organach, takich jak zarząd czy rada nadzorcza. Z drugiej strony, prowadzenie działalności gospodarczej w formie spółki kapitałowej generuje dużo większe koszty niż prowadzenie jednoosobowej działalności gospodarczej. Przede wszystkim spółki kapitałowe zobowiązane są do założenia i prowadzenia ksiąg rachunkowych. Prowadzenie działalności w formie spółki kapitałowej to również większe obciążenia podatkowe. Zysk spółki kapitałowej opodatkowany jest w formie CIT, natomiast wypłata dywidendy na rzecz wspólnika/akcjonariusza wiązać się będzie z zapłatą PIT. Każdorazowo decyzja o przekształceniu jednoosobowej działalności gospodarczej w spółkę kapitałową powinna zostać podjęta po dokładnej analizie „za” i „przeciw”.
Jak Autor wskazał powyżej, nie zawsze przekształcenie w spółkę kapitałową będzie dla przedsiębiorcy korzystne, w szczególności, gdy prowadzi małe przedsiębiorstwo, nie osiągające wysokich przychodów.
_______________________________
1 T.j. Dz.U. 2019 poz. 505.
2 Dz.U. 2011 nr 106 poz. 622.
3 Uzasadnienie projektu ustawy o ograniczaniu barier administracyjnych dla obywateli i przedsiębiorców, s. 39.
4 T.j. Dz.U. 2019 poz. 1292, dalej: p.p.
5 T.j. Dz.U. 2019 poz. 1145.
6 Uchwała Sądu Najwyższego z 25 czerwca 2008 r., sygn. akt III CZP 45/08.7 T.j. Dz.U. 2020 poz. 1325.
8 A. Szumański [w:] S. Sołtysiński i in., Komentarz KSH, t. IV, Warszawa 2012, s. 1338; T. Szczurowski, Przekształcenie przedsiębiorcy, s. 44, P. Pinior [w:] Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Wyd. 7, Warszawa 2015, komentarz do art. 5845 LEX.
9 M. Zdyb, M. Sieradzka [w:] Przekształcenie przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną w spółkę kapitałową – aspekty praktyczne, „Monitor Prawniczy” 11/2012, s. 566-577.
10 T.j. Dz.U. 2019 poz. 351.
11 P. Pinior [w:] Kodeks spółek handlowych..., op. cit.
12 Ibidem.
13 M. Zdyb, M. Sieradzka [w:] Przekształcenie przedsiębiorcy…, op. cit.
14 A. Kidyba [w:] Komentarz aktualizowany do art. 301-633 Kodeksu spółek handlowych, LEX.
15 A. Szumański [w:] S. Sołtysiński i in., Komentarz KSH, op. cit., Legalis, art. 58412, Nb 2.
16 A. Szumański [w:] S. Sołtysiński i in., Komentarz KSH, op. cit., Legalis, art. 58413.
