Wzajemne relacje pomiędzy uprawnieniami kupującego wynikającymi z rękojmi za wady rzeczy sprzedanej, gwarancji jakości i odpowiedzialności sprzedającego z tytułu nienależytego wykonania zobowiązania

Charakterystyka poszczególnych uprawnień kupującego

Tytułem wstępu poniżej opisane zostaną uprawnienia kupującego związane ze stwierdzeniem istnienia wady rzeczy sprzedanej, tj. uprawnienia z tytułu rękojmi, gwarancji i odpowiedzialności sprzedającego za nienależyte wykonanie zobowiązania.

Rękojmia za wady

Odpowiedzialność z tytułu rękojmi polega na tym, że sprzedawca jest odpowiedzialny względem kupującego, jeżeli rzecz sprzedana ma wadę[1]. Ogólna definicja wady została określona wprost w przepisach, które wskazują również na przykładowe przesłanki zakwalifikowania wady. Ta polega zatem na niezgodności rzeczy sprzedanej z umową, a rzecz sprzedana jest niezgodna z umową przede wszystkim wówczas, gdy (1) nie ma właściwości, które rzecz tego rodzaju powinna mieć ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub przeznaczenia, (2) nie ma właściwości, o których istnieniu sprzedawca zapewnił kupującego, w tym przedstawiając próbkę lub wzór, (3) nie nadaje się do celu, o którym kupujący poinformował sprzedawcę przy zawarciu umowy, a sprzedawca nie zgłosił zastrzeżenia co do takiego jej przeznaczenia, czy też (4) została kupującemu wydana w stanie niezupełnym[2]. Rzecz sprzedana ma wadę także w razie nieprawidłowego jej zamontowania i uruchomienia, jeżeli czynności te zostały wykonane przez sprzedawcę lub osobę trzecią, za którą sprzedawca ponosi odpowiedzialność, albo przez kupującego, który postąpił według instrukcji otrzymanej od sprzedawcy[3].

Rzecz sprzedana może być również dotknięta wadą prawną, co ma miejsce w przypadku, gdy stanowi ona własność osoby trzeciej, jest obciążona prawem osoby trzeciej albo ograniczenie w korzystaniu lub rozporządzaniu rzeczą wynika z decyzji lub orzeczenia właściwego organu, a w przypadku sprzedaży prawa wada prawna polega na nieistnieniu prawa. Pozostałe wady stanowią wady fizyczne[4].

Do wystąpienia odpowiedzialności z tytułu rękojmi wystarczy wyłącznie spełnienie jej przesłanek. Odpowiedzialność ta ma bowiem charakter absolutny, nie jest zależna od winy sprzedawcy czy też osób, za pomocą których sprzedawca wykonuje swoje zobowiązanie. W reżimie odpowiedzialności z tytułu rękojmi brak jest przesłanek zwolnienia się sprzedawcy od odpowiedzialności, odpowiedzialność ta nazywana jest niekiedy odpowiedzialnością bezwzględną. Co więcej, odpowiedzialność z tytułu rękojmi nie zależy również od wiedzy sprzedawcy o wadzie rzeczy (wiedza taka może jednak odpowiedzialność sprzedawcy zaostrzyć lub wyłączyć jej umowne modyfikacje, jeżeli sprzedawca podstępnie zatai wadę przed kupującym). W doktrynie zaobserwować można również pogląd, zgodnie z którym odpowiedzialność z tytułu rękojmi następuje na zasadzie ryzyka. Warto zaznaczyć, że w nauce prawa cywilnego wskazuje się na różnicę w odpowiedzialności absolutnej i w odpowiedzialności na zasadzie ryzyka, jaką stanowi brak możliwości zwolnienia się z odpowiedzialności absolutnej poprzez wykazanie, że szkoda wynikła z wyłącznej winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą zobowiązany nie ponosi odpowiedzialności. Przesłanki egzoneracyjne wyłączają bowiem odpowiedzialność na zasadzie ryzyka, w przypadku zaś odpowiedzialności absolutnej ich wystąpienie jest obojętne[5].

Odnosząc się do uprawnień kupującego wynikających z rękojmi, kupujący może złożyć oświadczenie o obniżeniu ceny (przy czym obniżona cena powinna pozostawać w takiej proporcji do ceny wynikającej z umowy, w jakiej wartość rzeczy z wadą pozostaje do wartości rzeczy bez wady) albo odstąpieniu od umowy (przy czym nie można odstąpić od umowy, jeżeli wada jest nieistotna), chyba że sprzedawca niezwłocznie i bez nadmiernych niedogodności dla kupującego wymieni rzecz wadliwą na wolną od wad albo wadę usunie (ograniczenie to nie ma jednak zastosowania, jeżeli rzecz była już wymieniona lub naprawiana przez sprzedawcę albo sprzedawca nie uczynił zadość obowiązkowi wymiany rzeczy na wolną od wad lub usunięcia wady)[6]. Niezależnie, jeżeli rzecz sprzedana ma wadę, kupujący może żądać wymiany rzeczy na wolną od wad albo usunięcia wady[7].

Gwarancja

Uprawnienia kupującego związane z wadami rzeczy sprzedanej generować może również gwarancja jakości. Jest to jednak fakultatywny, uzależniony od woli sprzedającego, środek ochrony kupującego na wypadek wady rzeczy sprzedanej. Udzielenie gwarancji następuje przez złożenie oświadczenia gwarancyjnego, które określa obowiązki gwaranta i uprawnienia kupującego w przypadku, gdy rzecz sprzedana nie ma właściwości określonych w tym oświadczeniu. Co istotne, oświadczenie gwarancyjne może zostać złożone również w reklamie[8]. Obowiązki gwaranta powinny być określone wprost w dokumencie gwarancyjnym. Mogą one w szczególności polegać na zwrocie zapłaconej ceny, wymianie rzeczy bądź jej naprawie oraz zapewnieniu innych usług[9]. W przypadku wątpliwości należy przyjąć, że gwarant jest obowiązany do usunięcia wady fizycznej rzeczy lub do dostarczenia rzeczy wolnej od wad, o ile wady te ujawnią się w ciągu terminu określonego w oświadczeniu gwarancyjnym[10].

Udzielenie gwarancji następuje poprzez jednostronną czynność prawną gwaranta i nie jest konieczne złożenie oświadczenia woli przez kupującego. Gwarancja nie stanowi także umowy pomiędzy gwarantem a kupującym, nie kreuje żadnego obowiązków kupującego. Charakter prawny gwarancji zbliżony jest do charakteru przyrzeczenia publicznego, gdyż również stanowi jednostronną czynność prawną powodującą powstanie zobowiązania. Co istotne, gwarantem może być dowolny podmiot, jednak z reguły jest nim sprzedawca lub producent. Uprawnienia gwarancyjne mogą z kolei realizować kupujący oraz dowolna inna osoba, która będzie późniejszym właścicielem rzeczy oraz na którą kupujący przelał uprawnienia z tytułu gwarancji[11].

Podkreślić należy, że jednym z obligatoryjnych elementów oświadczenia gwarancyjnego jest wyraźne stwierdzenie, że w przypadku braku zgodności rzeczy sprzedanej z umową kupującemu z mocy prawa przysługują środki ochrony prawnej ze strony sprzedawcy i na jego koszt oraz że gwarancja nie ma wpływu na te środki ochrony prawnej[12].

Odpowiedzialność z tytułu nienależytego wykonania zobowiązania

Ostatnią podstawą roszczeń kupującego w przypadku stwierdzenia wady rzeczy sprzedanej jest odpowiedzialność sprzedającego z tytułu nienależytego wykonania zobowiązania. Dłużnik zobowiązany jest bowiem do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi[13].

Odpowiedzialność kontraktowa dłużnika jest rodzajem roszczenia odszkodowawczego na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. Cechą charakterystyczną odpowiedzialności kontraktowej jest źródło jej ewentualnego powstania, tj. zobowiązanie istniejące przed aktualizacją przesłanek odpowiedzialności kontraktowej. Więź obligacyjna pomiędzy dłużnikiem a wierzycielem stanowi o zakresie odpowiedzialności kontraktowej. Istotnym z punktu widzenia kupującego jest fakt, że odpowiedzialność kontraktowa korzysta z domniemania winy dłużnika. Wierzyciel bowiem nie jest zobowiązany do wskazania winy dłużnika, a jedynie do wskazania okoliczności świadczących o niewykonaniu lub nienależytym wykonaniu zobowiązania. W kontekście umowy sprzedaży, na skutek której nienależytego wykonania, tj. stwierdzenia istnienia wady rzeczy sprzedanej, aktualizuje się odpowiedzialność sprzedającego, odpowiedzialność ta uzależniona będzie od wystąpienia określonych przesłanek, tj. szkody, którą poniósł kupujący, nienależytego wykonania zobowiązania na skutek okoliczności, za które sprzedający ponosi odpowiedzialność, oraz związku przyczynowego między faktem nienależytego wykonania zobowiązania a szkodą[14].

Modyfikacje odpowiedzialności

W kontekście ewentualnych zmian zasad odpowiedzialności sprzedawcy z tytułu rękojmi za wady rzeczy sprzedanej, istnieje możliwość ich modyfikacji. Strony mogą bowiem odpowiedzialność tę rozszerzyć, ograniczyć lub wyłączyć. Jeżeli kupującym jest konsument, ograniczenie lub wyłączenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi jest jednak dopuszczalne tylko w przypadkach określonych w przepisach szczególnych[15]. Niemniej jednak, wyłączenie lub ograniczenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi jest bezskuteczne, jeżeli sprzedawca zataił podstępnie wadę przed kupującym[16].

Podkreślić w tym kontekście należy, że normy prawne wynikające z przepisów o rękojmi mają charakter względnie obowiązujący (ius dispositivum). Odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi może być w umowie sprzedaży rozszerzona, ograniczona lub wyłączona. Wyłączenie lub ograniczenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi oznacza wyłączenie przez strony w umowie zastosowania (wszystkich lub niektórych) przepisów o rękojmi. Takie postanowienia umowy sprzedaży prowadzić będą do sytuacji, w której odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi nie powstanie w ogóle lub powstanie w określonym zakresie. Jednakże, nie dojdzie w takim przypadku do określenia przez strony umowy sprzedaży przesłanek, których ziszczenie się oznaczać będzie zwolnienie sprzedawcy z odpowiedzialności z tytułu rękojmi, a stanowisko takie wynika z absolutnego charakteru odpowiedzialności z tytułu rękojmi. Modyfikacje odpowiedzialności z tytułu rękojmi mogą zaś dotyczyć tego, za co (za wadę fizyczną lub prawną lub poszczególne ich postacie) oraz w jakim terminie sprzedawca odpowiada względem kupującego, ale nie tego, jakie uprawnienia przysługują kupującemu w przypadku wystąpienia wady rzeczy sprzedanej. Pojęcie odpowiedzialności dotyczy bowiem tego, za co, czym i w jaki sposób dłużnik odpowiada wobec wierzyciela. Strony mogą modyfikować treść uprawnień przysługujących kupującemu w związku z odpowiedzialnością sprzedawcy z tytułu rękojmi, jednak możliwość taka wynika z samego majątkowego charakteru tych uprawnień, a nie z dyspozycji normy prawnej wynikającej z powołanej powyżej normy[17]. Możliwość rozszerzenia, ograniczenia i wyłączenia odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady rzeczy sprzedanej jest wyrazem dyspozytywnego charakteru przepisów o rękojmi i znajduje oparcie w zasadzie swobody umów. Modyfikacja przepisów o rękojmi powinna być jednak dokonana w umowie oraz zawierać jednoznaczne rozstrzygnięcia[18]. Dla skuteczności modyfikacji odpowiedzialności z tytułu rękojmi konieczne jest bowiem, aby strony w umowie w sposób wyraźny zakomunikowały wolę takich zmian. Ograniczenia, rozszerzenia bądź wyłączenia rękojmi nie można w żadnej mierze domniemywać; musi ono wynikać z treści umowy[19].

W kontekście możliwości modyfikacji odpowiedzialności z tytułu nienależytego wykonania zobowiązania, dłużnik może przez umowę przyjąć odpowiedzialność za niewykonanie lub za nienależyte wykonanie zobowiązania z powodu oznaczonych okoliczności, za które na mocy ustawy odpowiedzialności nie ponosi. Nieważne jest jednak zastrzeżenie, iż dłużnik nie będzie odpowiedzialny za szkodę, którą może wyrządzić wierzycielowi umyślnie[20]. Dopuszczalne jest zatem przykładowo zastrzeżenie w umowie uprawnienia wierzyciela do żądania kary w wypadku, gdy przyczyną niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez dłużnika są okoliczności przez niego niezawinione. Ze swobody woli stron umowy wynika zatem, że dłużnik może przyjąć na siebie odpowiedzialność gwarancyjną na zasadzie ryzyka lub nawet za przypadek[21].

Z uwagi na wynikający z woli sprzedającego charakter gwarancji zagadnienie możliwości rozszerzenia, ograniczenia lub wyłączenia wynikających z niej uprawnień nie znajdzie zastosowania.

Relacje pomiędzy poszczególnymi uprawnieniami

W relacji pomiędzy gwarancją a uprawnieniami z tytułu rękojmi za wady rzeczy sprzedanej podkreślić należy aspekt niezależności. Mianowicie, kupujący może wykonywać uprawnienia z tytułu niezgodności rzeczy sprzedanej z umową niezależnie od uprawnień wynikających z gwarancji. Wykonanie uprawnień z gwarancji nie wpływa na odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu niezgodności rzeczy sprzedanej z umową. Jednakże w razie wykonywania przez kupującego uprawnień z gwarancji bieg terminu do wykonania uprawnień z tytułu niezgodności rzeczy sprzedanej z umową ulega zawieszeniu z dniem zawiadomienia sprzedawcy o wadzie. Termin ten biegnie dalej od dnia odmowy przez gwaranta wykonania obowiązków wynikających z gwarancji albo bezskutecznego upływu czasu na ich wykonanie[22].

Przepisy o rękojmi za wady są instrumentem ochrony interesu kupującego (choć nie jedynym). Przepisy te składają się na szczególny reżim prawny zabezpieczający interes kupującego na wypadek wykrycia wadliwości rzeczy. Reżim ten jest niezależny zarówno od ogólnych przepisów dotyczących odpowiedzialności odszkodowawczej (kontraktowej i deliktowej), jak i od przepisów dotyczących gwarancji jakości. Oznacza to, że kupujący ma możliwość względnie swobodnego wyboru reguł dochodzenia odpowiedzialności sprzedawcy w zależności od okoliczności danego przypadku oraz w zależności od wyników kalkulacji wad i zalet każdego z powyższych reżimów odpowiedzialności sprzedawcy[23]. W niektórych przypadkach jedna wada, która ujawni się w sprzedanej rzeczy, może być oceniana zarówno według reżimu odpowiedzialności z tytułu rękojmi, jak i gwarancyjnej. Jest to problem zbiegu odpowiedzialności za wady. Nie jest w takim przypadku dopuszczalne, aby kupujący mógł żądać jednocześnie dwóch różnych świadczeń na podstawie każdego z reżimów odpowiedzialności za wady. Kupujący może dokonać wyboru podstawy prawnej swego żądania, co przesądza o dojściu do głosu jednego reżimu odpowiedzialności za wady. Nie jest to jednak wybór definitywny w tym sensie, że wykonanie uprawnień z gwarancji nie wpływa na odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi[24]. Uprawniony związany jest, co do poszczególnej ujawnionej wady, wyborem jednego z dwóch wymienionych reżimów, przy czym zgodnie z poglądem bardziej restrykcyjnym wybór ten wiąże do końca postępowania dotyczącego tej wady[25]. Podkreślić należy, że wybierając uprawnienia z rękojmi, kupujący traci w każdym wypadku uprawnienia gwarancyjne[26]. Podobnie – wybierając uprawnienia gwarancyjne kupujący traci uprawnienia z tytułu rękojmi. Nie do przyjęcia jest zatem interpretacja prowadząca do wniosku, że „niezależnie” oznacza „równocześnie” bądź zwolnienie nabywcy od podjęcia decyzji, czy korzystniejsze jest realizowanie uprawnień z gwarancji, czy też z rękojmi[27]. Tytułem przykładu wskazać można, że wykonanie uprawnień z tytułu rękojmi za wady rzeczy sprzedanej staje się skuteczne z chwilą, gdy gwarant nie uczynił zadość obowiązkom wynikającym z gwarancji. W szczególności odstąpienie od umowy ze względu na wadę rzeczy sprzedanej w czasie trwania gwarancji staje się skuteczne z chwilą, gdy upłynął czas niezbędny w normalnym toku postępowania do dokonania naprawy lub wymiany rzeczy, a jej naprawa lub wymiana nie nastąpiła[28].

Warto odnotować, że jeżeli z powodu wady fizycznej rzeczy sprzedanej kupujący złożył oświadczenie o odstąpieniu od umowy albo obniżeniu ceny (a także odpowiednio w razie dostarczenia rzeczy wolnej od wad zamiast rzeczy wadliwej albo usunięcia wady przez sprzedawcę), może on żądać naprawienia szkody, którą poniósł przez to, że zawarł umowę, nie wiedząc o istnieniu wady, choćby szkoda była następstwem okoliczności, za które sprzedawca nie ponosi odpowiedzialności. W szczególności – może żądać zwrotu kosztów zawarcia umowy, kosztów odebrania, przewozu, przechowania i ubezpieczenia rzeczy oraz zwrotu dokonanych nakładów w takim zakresie, w jakim nie odniósł korzyści z tych nakładów. Powyższe nie uchybia przepisom o obowiązku naprawienia szkody na zasadach ogólnych[29], a także dotyczy odpowiednio sytuacji stwierdzenia wady prawnej rzeczy sprzedanej[30].

Powyższa norma statuuje zasadę, że w razie wykonania uprawnień wynikających z rękojmi kupujący może dodatkowo żądać naprawienia szkody przez sprzedawcę w ramach tzw. ujemnego interesu umownego. Jego zakres obejmuje szkody, które poniósł kupujący w wyniku zawarcia umowy i braku wiedzy o istnieniu wady. Zawarte wyliczenie ma charakter przykładowy. Kupujący może przede wszystkim dochodzić wyrównania poniesionych strat, lecz nie jest również wykluczone domaganie się rekompensaty za utracone korzyści. Żądanie odszkodowania nie może jednak obejmować strat lub utraconych korzyści wynikających z niedostarczenia rzeczy zgodnych z umową (tzw. dodatni interes umowny)[31]. Opisana odpowiedzialność odszkodowawcza sprzedawcy nie ma charakteru absolutnego. Poza istnieniem wady kupujący musi udowodnić pozostałe przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej, a więc także fakt poniesienia szkody oraz związek przyczynowy między wadą a szkodą. Sprzedawca natomiast może przeprowadzić ekskulpację, że szkoda jest następstwem okoliczności, za które nie ponosi on odpowiedzialności[32]. Roszczenie takie nie ma również charakteru „rękojmianego”, lecz jest to odrębne roszczenie z tytułu odpowiedzialności kontraktowej, które można zgłosić jako roszczenie samodzielne – oparte na zasadach odpowiedzialności kontraktowej lub towarzyszące realizacji uprawnień z rękojmi[33]. Unormowanie ustawodawca wprowadził w tym jedynie celu, by podkreślić, że skorzystanie z rękojmi nie wyłącza dochodzenia innych wynikających z zawartej umowy roszczeń, w szczególności zaś roszczeń odszkodowawczych. Nie ma przeszkód, by kupujący, który nie odstępuje od umowy ani nie żąda obniżenia ceny, mógł wystąpić z roszczeniem za nienależyte wykonanie umowy sprzedaży. Może ono być nawet tożsame z tym, jakie, między innymi, przewidują przepisy o rękojmi, występujące bowiem między nimi różnice dotyczą głównie szerszego w przypadku rękojmi katalogu roszczeń, szerszego zakresu odpowiedzialności (w przypadku rękojmi nawet wykazanie, że szkoda jest następstwem okoliczności, za które sprzedawca nie odpowiada, nie wyłącza jego odpowiedzialności w granicach ujemnego interesu umownego) oraz czasu, w którym można ich dochodzić i skutków upływu terminu[34]. Roszczenia odszkodowawcze w reżimie odpowiedzialności kontraktowej mogą być dochodzone niezależnie od dochodzenia roszczeń na podstawie przepisów o rękojmi[35]. Dla zastosowania reżimu odpowiedzialności kontraktowej koniecznym jest jednak wykazanie przesłanki szkody, podczas gdy przy odpowiedzialności z tytułu rękojmi uprawniony zobowiązany jest jedynie do wykazania istnienia wady zakupywanego przedmiotu[36]. Zauważyć należy, że odpowiedzialność osoby zobowiązanej oceniana przez pryzmat przepisów dotyczących odpowiedzialności kontraktowej ma szeroki zakres, bowiem jest wyłączona tylko wtedy, gdy zostanie wykazane, że wady sprzedanej rzeczy wynikają z przypadku, winy osoby trzeciej, niewłaściwego użytkowania rzeczy, braku odpowiedniej konserwacji, nieprawidłowego korzystania lub obsługi itp. okoliczności[37].

Przepisy o odpowiedzialności z tytułu rękojmi nie pozostają w stosunku lex specialis – lex generalis względem przepisów o odpowiedzialność z tytułu czynu niedozwolonego albo niewykonania lub niewłaściwego wykonania zobowiązania. Przepisy te nie wyłączają tym samym zastosowania przepisów o odpowiedzialność deliktowej i kontraktowej w przypadku, w którym wystąpi odpowiedzialność sprzedawcy za szkodę w związku z zawarciem lub wykonaniem umowy sprzedaży, ale mają charakter uzupełniający względem tych ogólnych przepisów. Odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi ma prowadzić do szerszego niż na zasadach ogólnych zabezpieczenia interesów kupującego, który działa w oparciu o wyobrażenie, że wartość rzeczy sprzedanej odpowiada wartości ceny w zamian zapłaconej[38].

Jak zasygnalizowano powyżej, różne są także terminy realizacji przysługujących kupującemu uprawnień, co również może mieć wpływ na jego wybór. Sprzedawca odpowiada bowiem z tytułu rękojmi, jeżeli wada fizyczna zostanie stwierdzona przed upływem dwóch lat, a gdy chodzi o wady nieruchomości – przed upływem pięciu lat od dnia wydania rzeczy kupującemu, samo zaś roszczenie o usunięcie wady lub wymianę rzeczy sprzedanej na wolną od wad przedawnia się z upływem roku, licząc od dnia stwierdzenia wady. Dodatkowo, w razie dochodzenia przed sądem albo sądem polubownym jednego z uprawnień z tytułu rękojmi termin do wykonania innych uprawnień, przysługujących kupującemu z tego tytułu, ulega zawieszeniu do czasu prawomocnego zakończenia postępowania[39].

W przypadku odpowiedzialności z tytułu nienależytego wykonania zobowiązania, termin przedawnienia wynosi zaś co do zasady sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata. Jednakże koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata[40].

Termin gwarancji – w przypadku braku odmiennego zastrzeżenia – wynosi z kolei dwa lata licząc od dnia, kiedy rzecz została kupującemu wydana. Istnieje jednak możliwość wskazania przez sprzedającego innego, dowolnego terminu[41]. Z punktu widzenia kupującego istotnym jest fakt, że jeżeli w wykonaniu swoich obowiązków gwarant dostarczył uprawnionemu z gwarancji zamiast rzeczy wadliwej rzecz wolną od wad albo dokonał istotnych napraw rzeczy objętej gwarancją, termin gwarancji biegnie na nowo od chwili dostarczenia rzeczy wolnej od wad lub zwrócenia rzeczy naprawionej. W innych zaś wypadkach termin gwarancji ulega przedłużeniu o czas, w ciągu którego wskutek wady rzeczy objętej gwarancją uprawniony z gwarancji nie mógł z niej korzystać[42].

Regulacje dotyczące odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny

Odpowiednie odniesienie do przepisów o rękojmi oraz wzajemną relację z pozostałymi podstawami odpowiedzialności sprzedającego z tytułu wadliwości rzeczy sprzedanej znaleźć można również w przepisach dotyczących odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny.

Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny polega na tym, że kto wytwarza w zakresie swojej działalności gospodarczej (producent) produkt niebezpieczny, odpowiada za szkodę wyrządzoną komukolwiek przez ten produkt. Przez produkt rozumie się rzecz ruchomą, choćby została ona połączona z inną rzeczą (w tym także zwierzęta i energię elektryczną), a niebezpieczny jest produkt niezapewniający bezpieczeństwa, jakiego można oczekiwać, uwzględniając normalne użycie produktu[43].  Co istotne, odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny nie można wyłączyć ani ograniczyć[44].

Przepisy o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny nie wyłączają odpowiedzialności za szkody na zasadach ogólnych, za szkody wynikłe z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania oraz odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady i gwarancji jakości[45]. Zauważyć należy, że roszczenia odszkodowawcze regulowane przepisami dotyczącymi odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny mogą pozostawać w zbiegu z roszczeniami z pozostałych czynów niedozwolonych  (odpowiedzialność na zasadach ogólnych), a także z roszczeniami o naprawienie szkody z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania  oraz z uprawnieniami z rękojmi za wady i gwarancji jakości . Zbieg ten bierze się stąd, że wyrządzenie szkody przez produkt niebezpieczny może być jednocześnie zdarzeniem regulowanym przez przepisy dotyczące powyższych podstaw odpowiedzialności i rodzić uprawnienia tam przewidziane. Omawiana norma stoi na stanowisku swobodnej konkurencji roszczenia odszkodowawczego z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz wszystkich wymienionych powyżej uprawnień. Poszkodowany może zatem dochodzić roszczeń odszkodowawczych, opierając się na wybranej przez siebie podstawie prawnej, a także może realizować uprawnienia z rękojmi i gwarancji. Nie wolno mu jedynie łączyć elementów należących do konstrukcji różnych uprawnień, co skutkowałoby powstaniem nieznanych ustawie hybryd prawnych[46].

Podsumowanie

Mając na uwadze powyższe, w przypadku stwierdzenia przez kupującego wady rzeczy sprzedanej, przysługuje mu względem sprzedającego szereg uprawnień ochronnych. Oprócz rękojmi za wady rzeczy sprzedanej, kupujący może również skorzystać – w przypadku jej udzielenia przez sprzedającego – z gwarancji jakości, a także dochodzić roszczeń wynikających z tytułu nienależytego wykonania zobowiązania przez sprzedającego na zasadach ogólnych. Wybór uprawnienia, z którego skorzysta kupujący, należy do niego i może być uzależniony przede wszystkim od możności wykazania przesłanek odpowiedzialności sprzedającego w danych okolicznościach czy też terminów przedawnienia. Korzystanie z poszczególnych uprawnień przez kupującego charakteryzuje się w szczególności aspektem niezależności.

Streszczenie

W przypadku stwierdzenia przez kupującego wady rzeczy sprzedanej jest on uprawniony do dochodzenia wobec sprzedawcy roszczeń z tytułu rękojmi, rękojmi jakości (jeżeli sprzedawca ją kupującemu udzieli) lub nawet z tytułu odpowiedzialności sprzedawcy za nienależyte wykonanie umowy. Różnice pomiędzy tymi roszczeniami dotyczą w szczególności różnych warunków odpowiedzialności i terminów przedawnienia. Niemniej jednak dochodzenie ww. roszczeń powinno być niezależne. W artykule zostało przedstawione to, na czym polegają poszczególne uprawnienia oraz jaka jest wzajemna relacja pomiędzy nimi.

[1] Por. art. 556 k.c.

[2] Por. art. 556¹ §1 k.c.

[3] Por. art. 556¹ §3 k.c.

[4] Por. art. 556³ k.c.

[5] Por. Kodeks Cywilny. Komentarz aktualizowany, red. J. Ciszewski, P. Nazaruk, 2021

[6] Por. art. 560 k.c.

[7] Por. art. 561 §1 k.c.

[8] Por. art. 577 §1 k.c.

[9] Por. art. 577 §2 k.c.

[10] Por. art. 577 §3 k.c.

[11] Por. Kodeks Cywilny. Komentarz, red. M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, 2022

[12] Por. art.  577¹ §2 pkt 1) k.c.

[13] Por. art. 471 k.c.

[14] Por. Kodeks Cywilny. Komentarz aktualizowany, red. J. Ciszewski, P. Nazaruk, 2022

[15] Por. art. 558 §1 k.c.

[16] Por. art. 558 §2 k.c.

[17] Por. Kodeks Cywilny. Komentarz aktualizowany, red. J. Ciszewski, P. Nazaruk, 2022

[18] Por. wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 17 grudnia 2020 r., I ACa 1142/19

[19] Por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 13 czerwca 2017 r., I ACa 1587/16

[20] Por. art. 473 k.c.;

[21] Por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 16 sierpnia 2021 r., I AGa 127/20

[22] Por. art. 579 k.c.

[23] Por. wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 6 lipca 2018 r., I AGa 257/18

[24] Por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 22 kwietnia 2022 r., I AGa 257/21

[25] Por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 19 lutego 2021 r., I ACa 1200/19

[26] Por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 18 stycznia 2013 r., VI ACa 958/12

[27] Por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 lipca 2003 r., II CKN 350/01

[28] Por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 2002 r., II CKN 110/00

[29] Por. art. 566 k.c.

[30] Por. art. 574 k.c.

[31] Por. Kodeks Cywilny. Komentarz, red. M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, 2022

[32] Por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 28 maja 2014 r., V ACa 242/14

[33] Por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 17 października 2013 r., I ACa 520/13

[34] Por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 30 czerwca 2011 r., I ACa 421/11

[35] Por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 15 marca 2018 r., I ACa 2148/16

[36] Por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 28 października 2016 r., I ACa 542/16

[37] Por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 18 października 2019 r., I ACa 762/18

[38] Por. Kodeks Cywilny. Komentarz aktualizowany, red. J. Ciszewski, P. Nazaruk, 2022

[39] Por. art. 568 §1, §2 i §4 k.c.

[40] Por. art. 118 k.c.

[41] Por. art. 577 §4 k.c.

[42] Por. art. 581 k.c.

[43] Por. art. 449¹ k.c.

[44] Por. art. 449⁹ k.c.

[45] Por. art. 449¹⁰ k.c.

[46] Por. Kodeks Cywilny. Komentarz aktualizowany, red. J. Ciszewski, P. Nazaruk, 2022