Prawo pierwszeństwa do udziałów a prawo do ich pierwokupu w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością

Wyżej wskazane instytucje, pomimo pewnych cech wspólnych, posiadają odmienny charakter (zob. również wyrok SN z dnia 4 lutego 2011 r., III CSK 198/10, OSNC-ZD 2011, nr 4, poz. 90) 2.

Prawo pierwszeństwa – komu i kiedy przysługuje

Prawo pierwszeństwa jest instytucją szerszą od prawa pierwokupu, gdyż dotyczy każdego przypadku zbycia udziałów, a nie tylko umowy sprzedaży uregulowanej przez ustawę z dnia z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93, tj. z dnia 10 maja 2018 r. Dz.U. z 2018 r. poz. 1025), zwany dale jako „k.c.”) 3. Prawo pierwszeństwa oraz regulacje dotyczące jego zastosowania są ustanawiane w umowie spółki. 

Zgodnie z orzeczeniem Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 4 lutego 2005 r. (I ACa 1433/04, niepubl.) w razie zbycia udziału przez wspólnika prawo pierwszeństwa przyznane pozostałym wspólnikom wyłącza możliwość oferowania do sprzedaży udziałów osobie trzeciej, przy czym należy powiadomić pozostałych wspólników o zamiarze zbycia, tak by mogli jako pierwsi zareagować na zmiany. Zbycie udziału osobie spośród wspólników lub spoza ich grona wymaga uzyskania zgody wszystkich lub poszczególnych wspólników 4, przy czym rezygnacja z realizacji prawa pierwszeństwa jest tożsama z wyrażeniem zgody. W razie chęci skorzystania z prawa pierwszeństwa wspólnicy w określonym terminie mogą zgłosić zamiar nabycia udziału i jest to traktowanie – w przeciwieństwie do oświadczenia o wykonaniu prawa pierwokupu – jako oferta kupna udziałów 5.

Według art. 182 k.s.h. pominięcie prawa pierwszeństwa przysługującego pozostałym wspólnikom pozwala uznać umowę zawartą z osobą trzecią za bezskuteczną wobec uprawnionego wspólnika. Nie ulega wątpliwości, iż takiego rodzaju rozwiązanie daje znacznie lepszą ochroną uprawnionego wspólnika niż dochodzenie samego odszkodowania w oparciu o art. 471 k.c.. Uprawnienie dochodzenia bezskuteczności czynności prawnej nie jest co prawda bezpośrednio uregulowane art.182 k.s.h., lecz zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 7 września 1993 r. „umowa zbycia udziałów, zawarta bez zezwolenia spółki (do udzielenia którego właściwe jest zgromadzenie wspólników), stanowi czynność bezskuteczną, i to zarówno wobec spółki, jak i w stosunkach między stronami. Umowa taka może się stać skuteczna dopiero wtedy, gdy stosowne zezwolenie zostanie wyraźnie udzielone” 6.

Prawo pierwokupu a umowa sprzedaży z osobą trzecią

Jeżeli chodzi natomiast o prawo pierwokupu, to zgodnie z orzecznictwem 7"prawo pierwszeństwa nabycia udziałów w spółce z o.o. nie jest tożsame z prawem pierwokupu, do którego mają zastosowanie przepisy art. 596 i nast. kodeksu cywilnego". 

Tak jak już wskazano powyżej, w przypadku zastrzeżenia w umowie spółki prawa pierwszeństwa dla wspólników, wspólnik zbywający udziały ma obowiązek zaoferowania kupna najpierw wspólnikowi uprawnionemu z prawa pierwszeństwa. W przypadku prawa pierwokupu istnieje obowiązek powiadomienia uprawnionego wspólnika o możliwości zawarcia umowy sprzedaży na konkretnych warunkach, wcześniej zaproponowanych osobie trzeciej 8.

W przypadku prawa pierwokupu wspólnik zamierzający zbyć należące do niego udziały zawiera 
z potencjalnym nabywcą udziałów warunkową umowę sprzedaży. Wspólnicy uprawnieni do prawa pierwokupu mogą wówczas złożyć oświadczenie, że korzystają z przysługującego im prawa. Jeżeli to zrobią, to między wspólnikiem sprzedającym udziały (dotychczasowym wspólnikiem) a uprawnionym, zostaje zawarta umowa sprzedaży tej samej treści, co umowa zawarta przez dotychczasowego wspólnika z osobą trzecią. 

Sankcją z tytułu naruszenia lub niewykonania obowiązków wynikających z prawa pierwokupu jest odpowiedzialność odszkodowawcza zobowiązanego. Naruszenie obowiązków ciążących na zobowiązanym z tytułu prawa pierwokupu nie pozbawia natomiast skuteczności umowy sprzedaży zawartej przez zobowiązanego z osobą trzecią 9.

Podsumowując – w przypadku prawa pierwokupu udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością najpierw jest zawierana warunkowa umowa sprzedaży z osobą trzecią, a w następnej kolejności przedstawiana jest ona uprawnionym do pierwokupu, którzy mogą nabyć udziały na warunkach określonych w przedmiotowej umowie. Inaczej jest w przypadku prawa pierwszeństwa, według którego przed sprzedażą udziałów osobie trzeciej wspólnik jest zobowiązany zaproponować ich kupno uprawnionym akcjonariuszom 10.

Bibliografia: