Szczególna forma czynności prawnej przy powoływaniu pełnomocnika spółki

Niedochowanie szczególnej formy czynności prawnej wymaganej przez ustawę może grozić niekorzystnymi konsekwencjami prawnymi, gdyż niejednokrotnie ustawa zastrzega formę szczególną określonej czynności pod rygorem jej nieważności W przypadku podejmowania uchwały w trybie art. 210 § 1 KSH, poglądy orzecznictwa wydają się być niejednolite a sprawa ma istotne znaczne praktyczne, o czym będzie mowa w dalszej części artykułu.

Odpowiedź na pytanie czy w przypadku udzielania pełnomocnictwa w trybie art. 210 § 1 KSH ustawy z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz.U.2019.505 t.j.  z dnia 2019.03.15, zwaną dalej „KSH”) koniecznym jest podjęcie uchwały w szczególnej formie właściwiej dla czynności prawnej objętej zakresem pełnomocnictwa, wydaje się być nierozstrzygnięta.

Jak już zostało wspomniane, wypowiedzi orzecznictwa względem omawianego zagadnienia są niejednolite, wymyka się ono jednoznacznej ocenia. Z powyższych względów, dalszą uwagę należy poświęcić dwóm wiodącym stanowiskom.

Pierwsze z nich zakłada autonomiczność oraz kompletność regulacji pełnomocnictwa z art. 210 § 1 KSH, co wyraża się w niedopuszczalności stosowania względem niego przepisów właściwych dla pełnomocnictwa na gruncie Kodeksu Cywilnego. Drugi z poglądów związany jest z tzw. zasadą jedności prawa cywilnego i zakłada dopuszczalność stosowania względem pełnomocnictwa z art. 210 § 1 KSH przepisów właściwych dla pełnomocnictwa na gruncie Kodeksu Cywilnego.

Pogląd przewidujący autonomiczność pełnomocnictwa z art. 210 § 1 KSH

W myśl pierwszego z omawianych poglądów pełnomocnictwo z art. 210 § 1 KSH stanowi szczegółową, samoistną i wyczerpującą regulację, aprzepisy ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 – Kodeks Cywilny (Dz.U.2018.1025 t.j. z dnia 2018.05.29, zwaną dalej KC), mają zastosowanie tylko wtedy, gdy KSH nie zawiera własnych regulacji dotyczących konkretnej instytucji – w tym przypadku, pełnomocnictwa z art. 210 § 1 KSH.

Wspomniany pogląd znajduje swój wyraz w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 15 czerwca 2012 r. (sygn. akt II CSK 217/11), w uzasadnieniu którego Sąd Najwyższy wyraził stanowisko, że pełnomocnik powołany w trybie art. 210 § 1 KSH mocą uchwały nie jest pełnomocnikiem spółki sensu stricto, a szczególnym przedstawicielem zwanym pełnomocnikiem „korporacyjnym” lub organizacyjnym”. O szczególnym i odmiennym charakterze omawianego pełnomocnictwa świadczy także, w ocenie Sąd Najwyższego, ograniczony zakres kompetencji tak powołanego pełnomocnika. Sąd Najwyższy zwrócił uwagę w wyroku, że pełnomocnik spełnia we wskazanym zakresie niejako funkcję zastępczego zarządcy, który ma wykonać ściśle oznaczone czynności należące do sfery kompetencji zarządu jako organu spółki.

W rezultacie pierwszy z poglądów zakłada, że w razie udzielenia pełnomocnictwa na podstawie art. 210 § 1 KSH nie występuje konieczność zachowania formy szczególnej uchwały, a za błędną należy uznać wykładnię, w myśl której forma pełnomocnictwa udzielonego przez zgromadzenie wspólników na podstawie art. 210 § 1 KSH podlega regule ustanowionej w art. 99 § 1 KC, tj. jeżeli do ważności czynności prawnej potrzebna jest szczególna forma, pełnomocnictwo do dokonania tej czynności powinno być udzielone w tej samej formie.

Pogląd przewidujący konieczność zachowania formy szczególnej pełnomocnictwa z art. 210 § 1 KSH

Art. 2 KSH stanowi wyraz tzw. zasady jedności prawa cywilnego, w myśl której w sprawach nieuregulowanych przez KSH stosuje się (wprost) przepisy KC, a jeżeli wymaga tego właściwość (natura) stosunku prawnego spółki handlowej, przepisy Kodeksu Cywilnego stosuje się odpowiednio.

Konieczność sięgania do unormowań zawartych w kodeksie cywilnym, w szczególności do przepisów o pełnomocnictwie, dostrzega, także judykatura. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z dnia 27 lutego 2009 r. (sygn. akt II CSK 509/08), badając zagadnienie formy podejmowanej uchwały o udzieleniu pełnomocnictwa do zawarcia umowy założycielskiej spółki komandytowej, wskazał że gdy KSH nie zawiera regulacji określonej kwestii, to należy poprzez art. 2 KSH sięgnąć do unormowań zawartych w KC.

W uzasadnieniu uchwały z dnia 30 stycznia 2019 r. (III CZP 71/18) Sąd Najwyższy także odwołał się do zasady jedności prawa cywilnego. SN wyraził pogląd, że ustawodawca używa tego samego terminu na określenie pełnomocnika, zarówno w KC, jak i w kodeksie KSH, a ponadto może przyznawać uprawnienie do podejmowania czynności z zakresu reprezentacji spółki różnym jej organom i czyni to w samym art. 210 § 1 KSH.

Sąd Najwyższy podkreśla w uzasadnieniu uchwały, że celowe i przemyślane jest umieszczenie art. 2 w ustawie, co pozwala w zależności od sytuacji stosować wprost przepisy kodeksu cywilnego, jeżeli dany termin prawny użyty w KSH nie jest całościowo uregulowany, tak jak to ma miejsce w odniesieniu do pełnomocnictwa. Co istotne, Sąd Najwyższy wskazał, że nie trzeba szukać wątpliwych argumentów służących do wykazania odmienności między pełnomocnictwem z art. 210 § 1KSH i pełnomocnictwem, któremu poświęcony jest specjalny rozdział, umieszczony w części ogólnej Kodeksu Cywilnego (art. 98-109KC).

Mając zatem na uwadze ewentualną konieczność zachowania szczególnej formy uchwały w trybie art. 210 § 1 KSH oraz przywołane wypowiedzi Sądu Najwyższego, należy sięgnąć po art. 99 § 1 KC, zgodnie z którym jeżeli do ważności czynności prawnej potrzebna jest szczególna forma, pełnomocnictwo do dokonania tej czynności powinno być udzielone w tej samej formie.

W konsekwencji, w myśl omawianego poglądu, udzielenie pełnomocnictwa w trybie art. 210 § 1 KSH w będzie wymagało podjęcia uchwały w szczególnej formie, o ile ustawa przewiduje dla konkretnej czynności konieczność zachowania szczególnej formy.

Zastosowanie omawianych poglądów w praktyce

Stosując w praktyce pierwszy z omawianych poglądów, w przypadku w którym spółka z ograniczoną odpowiedzialnością dąży do zawarcia umowy sprzedaży nieruchomości z osobą będącą członkiem zarządu tej spółki, podjęcie uchwały udzielającej pełnomocnictwa w trybie art. 210 § 1 KSH wymagało będzie jedynie formy pisemnej, zastrzeżonej przez KSH dla uchwał zgromadzenia wspólników.

Natomiast stosując drugi z omawianych poglądów, przewidujący konieczność zachowania formy szczególnej pełnomocnictwa z art. 210 § 1 KSH, niezbędne będzie zaprotokołowanie uchwały przez notariusza do aktu notarialnego. W przeciwnym wypadku bowiem pełnomocnictwo byłoby dotknięte sankcją nieważności, a umowa zostałaby zawarta bez prawidłowego umocowania oraz do czasu potwierdzenia zawarcia umowy poprzez uprawniony podmiot uległaby sankcji bezskuteczności zawieszonej.