Zasada trwałości projektu realizowanego ze środków unijnych

Zagadnienie dotyczące dofinansowania projektów przedsiębiorców ze środków unii europejskiej jest dość złożonym zagadnieniem, dlatego w przedmiotowym artykule skupię się na jednej bardzo istotnej kwestii jaką jest zasada trwałości projektów finansowanych ze środków Unii Europejskiej („Zasada Trwałości”).

Definicja zasady trwałości

Zasada trwałości odnosi się do projektów finansowanych ze środków Unii Europejskiej obejmujących inwestycję w infrastrukturę lub do inwestycji produkcyjnych. Konkretna inwestycja w infrastrukturę lub produkcję powinna wywrzeć trwały efekt, istniejący przez pewien z góry założony okres.

Biorąc pod uwagę ww. informacje, zauważyć należy, że długość realizacji projektu będzie zależała w zasadzie od dwóch czynników: wielkości przedsiębiorstwa oraz tego czy wkład z europejskich funduszy stanowi pomoc państwa w rozumieniu art. 2 pkt 13 Rozporządzenia ogólnego

Zasada trwałości została wyrażona w art. 71 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego I Rady (UE) NR 1303/2013z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiającego wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 083/2006 (dalej zwane jako „Rozporządzenie ogólne”). Zgodnie z ww. art. 71 Rozporządzenia ogólnego w przypadku operacji obejmującej inwestycje w infrastrukturę lub inwestycje produkcyjne dokonuje się zwrotu wkładu z EFSI (Europejskie Fundusze Strukturalne i Inwestycyjne), jeżeli w okresie pięciu lat od płatności końcowej na rzecz beneficjenta lub w okresie ustalonym zgodnie z zasadami pomocy państwa, tam gdzie ma to zastosowanie, zajdzie którakolwiek z poniższych okoliczności:

a) zaprzestanie działalności produkcyjnej lub przeniesienie jej poza obszar objęty programem;

b) zmiana własności elementu infrastruktury, która daje przedsiębiorstwu lub podmiotowi publicznemu nienależne korzyści;

c) istotna zmiana wpływająca na charakter operacji, jej cele lub warunki wdrażania, która mogłaby doprowadzić do naruszenia jej pierwotnych celów.

Zgodnie z dalszą częścią ustępu 1 art. 71 Rozporządzenia ogólnego kwoty nienależnie wypłacone 
w odniesieniu do takiej operacji są odzyskiwane przez państwo członkowskie w wysokości proporcjonalnej do okresu, w którym nie spełniono wymogów.

Państwa członkowskie mogą skrócić okres ustalony w akapicie pierwszym do trzech lat w przypadkach dotyczących utrzymania inwestycji lub miejsc pracy stworzonych przez MŚP.

Ponadto zgodnie z ust. 2 paragrafem 71 Rozporządzenia ogólnego w przypadku operacji obejmującej inwestycje w infrastrukturę lub inwestycje produkcyjne dokonuje się zwrotu wkładu z EFSI, jeżeli w okresie 10 lat od płatności końcowej na rzecz beneficjenta działalność produkcyjna podlega przeniesieniu poza obszar Unii, z wyjątkiem przypadku, gdy beneficjentem jest MŚP. W przypadku gdy wkład z EFSI stanowi pomoc państwa, okres 10 lat zostaje zastąpiony terminem mającym zastosowanie na mocy przepisów dotyczących pomocy państwa.

Biorąc pod uwagę ww. informacje, zauważyć należy, że długość realizacji projektu będzie zależała w zasadzie od dwóch czynników: wielkości przedsiębiorstwa oraz tego czy wkład z europejskich funduszy stanowi pomoc państwa w rozumieniu art. 2 pkt 13 Rozporządzenia ogólnego.

Przesłanki oceny naruszenia zasady trwałości

Analizując natomiast czy dane działanie przedsiębiorcy będzie miało wpływ na ocenę trwałości projektu realizowaną przez przedsiębiorcę w czasie 3,5, lub 10 lat po zakończeniu przez przedsiębiorcę projektu realizowanego z funduszy unijnych, należy się skupić na poniżej wskazanych pytaniach skorelowanych z treścią art. 71 Rozporządzenia ogólnego tj.:

a) czy w czasie okresu trwałości doszło do zaprzestania działalności produkcyjnej lub przeniesienie jej poza obszar objęty programem 

b) czy w czasie okresu trwałości doszło do zmiany własności elementu infrastruktury, która daje przedsiębiorstwu lub podmiotowi publicznemu nienależne korzyści;

c) istotna zmiana wpływająca na charakter operacji, jej cele lub warunki wdrażania, która mogłaby doprowadzić do naruszenia jej pierwotnych celów.

Odnosząc się do powyższego pytania, w pierwszej kolejności należy przeanalizować, czy podjęte 
w ramach projektu działania wskazują, iż przedmiotowe projekty oraz udzielone w ramach nich dofinansowania posiadają bezpośrednio oraz pośrednio charakter inwestycji produkcyjnej. Następnie należy przeanalizować, czy w konsekwencji podjętych przez przedsiębiorcę działań doszło do zaprzestania działalności produkcyjnej lub nastąpiło przeniesienie produkcji poza jej obszar objęty programem np. czy została dokonana sprzedaż maszyn nabytych ze środków unijnych, która to sprzedaż spowodowała ustanie procesu produkcyjnego u danego przedsiębiorcy. 

Nawiązując do drugiego z wyżej wskazanych pytań, należy skupić się na samym pojęciu zmiany własności elementu infrastruktury oraz pojęciu osiągnięcia w tym zakresie nienależnych korzyści. Za zmianę własności elementu infrastruktury uznaje się prawne jej przeniesienie na inny podmiot na mocy umowy sprzedaży, zamiany, darowizny, przekazania lub innej umowy służącej przeniesieniu własności rzeczy. Pojęcie to odnosi się także do przekształceń polegających na zmianach w strukturze własnościowej określonego podmiotu. Niemniej sama zmiana charakteru własności elementu infrastruktury nie powoduje naruszenia zasady trwałości. Do naruszenia zasady trwałości dochodzi, jeżeli zmiana charakteru własności elementu infrastruktury powoduje uzyskanie nieuzasadnionej korzyści przedsiębiorstwu lub podmiotowi publicznemu nienależne korzyści. Poprzez przedsiębiorstwo, o których mowa w przepisach rozporządzenia dotyczących trwałości, należy zatem rozumieć zarówno beneficjenta dofinansowania, jak też inny podmiot, np. taki, któremu beneficjent miałby bezpłatnie zbyć infrastrukturę. 

Odnosząc się do trzeciego z ww. pytań, należy wyjaśnić pojęcia takie jak charakter realizacji, warunki realizacji projektu oraz pierwotny cel operacji. Przez charakter realizacji projektu rozumie się jego właściwości ogólne to jest „zespół cech właściwych danemu projektowi, odróżniających go od innych projektów". Dodatkowo charakter projektu to także główne działania podejmowane w ramach danego przedsięwzięcia. Warunki realizacji projektu natomiast określane są jako okoliczności, w których dany projekt jest realizowany, a także to, jakimi umiejętnościami i cechami dysponuje prowadzący go podmiot. Warunki te to wszystkie elementy, które nie wynikają bezpośrednio z realizacji wkładu finansowego programu operacyjnego, ale wywierają wpływ na realizację programu. Takimi warunkami są z pewnością zasoby ludzkie, w tym wiedza i umiejętności oraz przedmioty, a także zasoby finansowe, którymi dysponowała spółka przed projektem, a które pozwoliły na pośrednio oraz bezpośrednio na jego realizacje. Pierwotny cel operacji jest natomiast wskazywany każdorazowo w danym w umowie o dofinansowanie danego projektu. 

Reasumując, podmiot który otrzymał dofinansowanie ze środków Unii Europejskiej, podejmując decyzje biznesowe, powinien każdorazowo ocenić czy planowane przez niego przedsięwzięcia nie naruszają postulatów wynikających z zasady trwałości. Na uwadze trzeba mieć bowiem konsekwencje, które mogą się wiązać z naruszeniem tejże zasady, tj. obowiązek zwrotu udzielonego dofinansowania, który może mieć poważny wpływ na sytuację ekonomiczną danego podmiotu.