Spośród blisko 600 tys. spółek prawa handlowego zarejestrowanych w Krajowym Rejestrze Urzędowym Podmiotów Gospodarki Narodowej (REGON) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością to około 500 tys. podmiotów, co stanowi znaczącą przewagę w stosunku do innych spółek prawa handlowego, a także spółki cywilnej, będącej drugą najczęściej wybieraną formą współpracy przedsiębiorców[1].
Atrakcyjność prowadzenia działalności w formie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wielość podmiotów funkcjonujących na rynku w tej formie spółki wynikają w dużej mierze z możliwości modelowania, poprzez umowę spółki, w ramach ustawy, jej elementów osobowych lub kapitałowych. Owa możliwość modelowania charakteru spółki, w zakresie jej kształtu związanego bezpośrednio z jej kapitałowym lub osobowym charakter świadczy o pewnej elastyczności w zakresie kształtowania struktury spółki przez wspólników. Wspólnicy mogą przybrać model kapitałowy, w którym cechy przybliżające spółkę do tzw. formy pełnej spółki kapitałowej jaką jest spółka akcyjna a mogą również obrać odmienny kierunek, chcąc powiązać istnienie spółki z osobami wspólników. Wszystkie omówione poniżej instrumenty pozwalają na elastyczne kształtowanie struktury spółki. Ustawowy model spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jako wariant posiadający mieszane cechy spółki kapitałowej oraz osobowej może podlegać modyfikacji wspólników, pozwalającej na dostosowanie struktury spółki do indywidualnych potrzeb wspólników.
Konstrukcyjne cechy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jako spółki kapitałowej
Art. 4 § 1 pkt 2 KSH wskazuje, że spółka z ograniczoną odpowiedzialnością została zakwalifikowana, przez ustawodawcę do grupy spółek kapitałowych obok spółki akcyjnej oraz prostej spółki akcyjnej, które odznaczają się szeroko pojętą odrębnością od wspólników / akcjonariuszy, często będących ich założycielami. Wynika to z na nadania im osobowości prawnej, zgodnie z brzmieniem art. 12 KSH w zw. z art. 33 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. kodeks cywilny (tj. Dz.U. z 2022 r., poz. 1360 z późn.zm., dalej „KC”). Kolejnym elementem występującym w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością świadczącym o jej kapitałowym charakterze jest odrębność jej majątku od majątków poszczególnych wspólników oraz pełna odpowiedzialność spółki za jej zobowiązania, z wyłączeniem odpowiedzialności jej wspólników (art. 151 § 4 KSH). W przypadku spółek kapitałowych, w tym spółki z o.o., to spółka odpowiada za swoje zobowiązania wobec wierzycieli majątkiem powstałym w wyniku m.in. wniesienia przez wspólników spółki, wkładów na kapitał zakładowy spółki (art. 152 KSH, art. 153 KSH oraz 154 KSH). Ostatnim konstrukcyjnym aspektem spółki z o.o., w którym uwidacznia się jej kapitałowy charakter, a który jest związany bezpośrednio ze sposobem funkcjonowania spółki jako osoby prawnej, jest działanie spółki poprzez organy (art. 38 KC). Organami spółki z o.o., warunkującymi funkcjonowanie spółki jako osoby prawnej, są: zgromadzenie wspólników, zarząd oraz w określonych ustawowo przewidzianych przypadkach – rada nadzorcza lub komisja rewizyjna.
Wszystkie wskazane powyżej cechy konstrukcyjne spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, warunkujące jej kapitałowy charakter, a przede wszystkim nadanie spółce osobowości prawnej i tym samym jej wyodrębnienie podmiotowe od wspólników, a także brak odpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółki mają fundamentalne znaczenie dla wspólników, chcących prowadzić działalność gospodarczą w formie sp. z o.o., albowiem wyłączają ich odpowiedzialność finansową za zobowiązania spółki wobec podmiotów trzecich.
Elementy osobowe przewidziane w ustawowym modelu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.
Z przepisów KSH odnoszących się do funkcjonowania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wynikają następujące cechy osobowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wpisane w model ustawowy spółki: zakaz wystawiania na udziały lub prawa do zysku w spółce dokumentów: na okaziciela, na zlecenie oraz imiennych (art. 174 § 6 KSH), prawo kontroli przysługujące każdemu wspólnikowi spółki (art. 212 KSH), a także możliwość wyłączenia wspólnika na podstawie art. 266 § 1 KSH[2]. Wymienione elementy warunkują możliwość rozpatrywania ustawowego modelu konstrukcji spółki jako posiadającego mieszany kapitałowo-osobowy charakter, czego skutkiem jest większy wpływ wspólników na działalność spółki, przypominający model charakterystyczny dla spółek osobowych.
Osobowość prawna jako fundament spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
Podstawą konstrukcyjną każdej spółki kapitałowej, której regulacje zawarte zostały w polskiej ustawie odnoszącej się do spółek handlowych, jest odrębność podmiotowa spółek kapitałowych od ich wspólników określana w nomenklaturze prawnej jako osobowość prawna.
Zgodnie z regulacją zawartą w art. 12 KSH w zw. z art. 37 KC spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji powstała w wyniku jej zawiązania poprzez zawarcie umowy spółki uzyskuje z chwilą wpisu do właściwego rejestru osobowość prawną i staje się docelową spółką z ograniczoną odpowiedzialnością. W przyjętym modelu ustawowym spółka z ograniczoną odpowiedzialnością zyskuje pełną podmiotowość prawną w momencie jej konstytutywnego wpisu do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego, co jest odzwierciedleniem przyjętej przez polskiego ustawodawcę normatywnej koncepcji tworzenia osób prawnych, odmiennej od koncepcji ogólnych cech przypisanych osobom prawnym.
Ponadto przed uzyskaniem wpisu w rejestrze przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego spółka z o.o. w organizacji posiada zdolność prawną, charakterystyczną dla spółek osobowych prawa handlowego, odnoszącą się do możliwości nabywania przez spółkę we własnym imieniu praw, w tym praw własności nieruchomości i innych praw rzeczowych, zaciągania zobowiązań, pozywania oraz bycia pozywaną. Z powyższego wynika, że już w momencie zawarcia umowy spółki ta nabywa pewien zrąb osobowości prawnej pozwalającej jej na zaciąganie zobowiązań i nabywanie praw do swojego majątku, odrębnego od wspólników. Zgromadzony przez spółkę w organizacji majątek przechodzi na spółkę docelową (w jej docelowej formie organizacyjnej „pełnej” spółki z ograniczoną odpowiedzialnością) w momencie dokonania wpisu spółki do rejestru przedsiębiorców, który stanowi moment uzyskania przez spółkę osobowości prawnej.
Na osobowość prawną spółki z ograniczoną odpowiedzialnością składają się: wskazanie w ustawie danej jednostki organizacyjnej jako osoby prawnej (art. 33 KC), zdolność prawna, przypisanie osobie prawnej skutków zachowania osób fizycznych, w tym również zdolność do czynności prawnych, stosunki prawne między osobami tworzącymi daną osobę prawną a tą osobą, wyodrębniony majątek osoby prawnej i odpowiedzialność wyłącznie tym majątkiem za zobowiązania osoby prawnej a także nazwa oraz siedziba osoby prawnej[3].
Szczególną doniosłość prawną dla funkcjonowania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jest możliwość jej działania przez organy, zgodnie z teorią organów osoby prawnej, a także możliwość gospodarowania odrębnym majątkiem, którego podstawę stanowi kapitał zakładowy.
Zgodnie z przepisami KSH organami spółki z ograniczoną odpowiedzialnością są: zarząd, zgromadzenie wspólników oraz fakultatywnie (lub w określonych w KSH przypadkach obowiązkowo) – rada nadzorcza lub komisja rewizyjna. Wszystkie wymienione powyżej organy spółki działają w ramach uprawnień określonych przez przepisy KSH lub umowę spółki, realizując wiązkę swoich prerogatyw w określonych sferach funkcjonowania spółki.
Przytoczone powyżej elementy osobowości prawnej, stanowiące fundament działania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jako podmiotu występującego w obrocie gospodarczym, świadczą o jej kapitałowym charakterze. Bez wątpienia posiadanie przez spółkę odrębnej osobowości prawnej oraz elementów konstrukcji spółki immanentnie z ową osobowością prawną związanych, w tym ustanowienie poprzez osobność prawną spółki jej odrębności od wspólników, a także ograniczenie ich odpowiedzialności do wysokości wkładów wniesionych na objęcie udziałów w spółce i pokrycie kapitału zakładowego, są elementami spółki przybliżającymi ją do klasycznej i pełnej formowy spółki kapitałowej, jakim jest spółka akcyjna.
Odrębność majątku spółki od jej wspólników – konstrukcja kapitału zakładowego jako podstawy majątkowej działania spółki kapitałowej.
Podstawowym aspektem funkcjonowania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w sferze gospodarczej jest jej odrębność majątkowa od wspólników. W ramach tej odrębności wyróżnić należy instytucję prawa zabezpieczającą interesy kontrahentów spółki, tj. kapitał zakładowy w jego minimalnej wysokości, na którego pokrycie wspólnicy muszą wnieść wkłady pozwalające, na jej operowanie na rynku gospodarczym w początkowej fazie jej istnienia.
Zgodnie z treścią art. 154 KSH kapitał zakładowy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wynosić powinien minimum 50 tys. złotych i dzielić się na udziały o minimalnej wartości nominalnej w wysokości 5 tys. złotych. Powyższa minimalna wysokość kapitału zakładowego oraz brak możliwości wypłaty na rzecz wspólników środków z majątku spółki niezbędnych do pokrycia pełnej wysokości kapitału zakładowego, stosownie do brzmienia art. 189 § 2 KSH, wskazuje na funkcję gwarancyjną kapitału zakładowego w obrocie gospodarczym, co związane jest również z charakterem spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jako spółki kapitałowej. Wspólnicy spółki nie posiadają uprawnień do wypłaty ze spółki środków, które w korelacji z ich brakiem odpowiedzialności za zobowiązania spółki, mają na celu spełnienie funkcji zabezpieczającej dla kontrahentów oraz ewentualnych prób nadużycia przez wspólników formy spółki z o.o. do działalności niezgodnej z przepisami prawa.
Powyższe rozważania w zakresie funkcji gwarancyjnej kapitału zakładowego potwierdza szereg regulacji zawartych w KSH. Główną i jak się wydaje najbardziej doniosłą regulację odnoszącą się do kwestii gwarancyjnej kapitału zakładowego zawiera art. 189 § 2 KSH, w którym zawarta jest norma prawna statuująca, że wspólnicy spółki (którzy wnieśli wkłady na pokrycie kapitału zakładowego) nie mogą otrzymać z jakiekolwiek tytułu z majątku spółki wypłat potrzebnych na pokrycie kapitału zakładowego. Wskazana regulacja odzwierciedla wspomnianą powyżej funkcję gwarancyjną kapitału zakładowego, albowiem z majątku spółki na rzecz wspólników nie mogą zostać wypłacone żadne środki pieniężne pod żadnym tytułem prawnym. W przypadku, gdy w wyniku wypłaty na rzecz wspólnika spółki, z którym spółka zawarła umowę o pracę, wynagrodzenia za pracę, spółka doznałaby takiego uszczuplenia majątku, który nie wystarczałby na pokrycie pełnego kapitału zakładowego, taka wypłata nie może zostać dokonana[4].
Ponadto należy wskazać na unormowania związane z powstaniem spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, a odnoszące się do wkładów, jakie wspólnicy wnoszą do spółki. Zgodnie bowiem z art. 158 § 2 oraz § 3 KSH wynagrodzenia należnego w związku ze świadczeniem usług na rzecz spółki związanych z jej powstaniem nie można wypłacać ze środków wpłaconych na pokrycie kapitału zakładowego spółki jak również zaliczać na poczet wkładu wspólnika za objęte udziały. Wskazana regulacja ma znaczenia praktyczne i ma uniemożliwić sytuację w której wkłady na kapitał zakładowy nie będą odpowiadały wartości nominalnej objętych udziałów lub nabiorą charakteru fikcyjnego, co odbiło się na kondycji finansowej spółki. Jednocześnie aby utrudnić wspólnikom (niebędącym jednocześnie członkami zarządu spółki) w § 3 KSH wskazano, że przedmiot wkładu pozostaje do wyłącznej dyspozycji zarządu spółki a zatem osób, działających jako profesjonalni managerowie i ponoszący w związku z tym działaniem większą odpowiedzialności za wyrządzoną spółce szkodę.
Co więcej z art. 163 pkt 2 KSH wynika, iż do powstania spółki niezbędne jest wniesienie wkładów na pokrycie całego kapitału zakładowego, a co za tym idzie spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w jej pełnej formie prawnej nie może powstać przed niesieniem przez wspólników wkładów na pokrycie całego kapitału zakładowego, co wymaga potwierdza przez cały zarząd spółki w momencie składania wniosku o wpis spółki do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego.
Dodatkowe zabezpieczenie w zakresie realności kapitału zakładowego oraz rzeczywistego zwiększenia majątku spółki jest zakaz określony w art. 14 § 1 KSH stanowiący, że przedmiotem wkładu niepieniężnego do spółki nie mogą być świadczenie pracy lub usług.
Wszystkie powyższe regulacje mają wpływ na charakter gwarancyjny kapitału zakładowego jako swoistego minimum majątkowego, w który uposażona powinna być spółka, a który powinien pozostać „nienaruszalny” dla wspólników.
Kapitał zakładowy jako element konstrukcyjny spółek kapitałowych wpisujący się w nadanie im osobowości prawnej a także odrębności majątkowej od wspólników, musi być również rozpatrywany w kontekście odpowiedzialności wspólników oraz podejmowanego przez nich ryzyka. Wspólnicy spółki kapitałowej wchodząc w inwestycję w postaci spółki z o.o. ryzykują wniesionymi do spółki wkładami na pokrycie objętych udziałów i tylko do tej wysokości , co do zasady, ponoszą ryzyko finansowe.
Powyższe aspekty funkcjonowania w spółce z ograniczoną odpowiedzialności instytucji kapitału zakładowego przemawiają za kapitałowym charakterem spółki, ze względu na samą specyfikę i konstrukcję kapitału zakładowego, charakterystyczną dla spółek kapitałowych, której brak w spółkach osobowych.
Działanie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością poprzez uprawnione organy jako przykład funkcjonowania spółki kapitałowej
Kolejnym istotnym aspektem funkcjonowania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jest jej praktyczne występowanie w obrocie gospodarczym. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jako jednostka organizacyjna, będąca osobą prawną, posiada swoje prawnie ukształtowane organy, stosownie do treści art. 38 KC. Dopuszczalne jest jedynie, aby w skład owych organów wchodziły wyłącznie osoby fizyczne, które w naturalny sposób mają zdolność do wyrażania woli i wiedzy.
Z powyższego wynika, że pewne działania osób fizycznych w sytuacjach określonych przez przepisy prawa, będą kwalifikowane jako działania osoby prawnej i wywrą skutki jedynie w sferze prawnej jednostki organizacyjnej, w której imieniu występowała w danym momencie osoba fizyczna. Zgodnie ze ścisłym znaczeniem tego słowa, organem osoby prawnej jest „osoba lub osoby fizyczne, które zostają formalnie powołane do pełnienia funkcji w organie i których zachowanie, w warunkach prawem określonych, traktowane jest jako zachowanie osoby prawnej”[5]. Zatem uznać należy, że organy osoby prawnej, jako instytucji prawnej, wpisujące się w konstrukcję osoby prawnej jaką jest spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jest jej elementem konstrukcyjnym, nieoderwalnie związanym z możliwością realnego funkcjonowania podmiotu gospodarczego, a także świadczącym o jej kapitałowym charakterze, albowiem osobowość prawna przypisana do osoby prawnej, a nierozerwalnie związana z posiadaniem przez spółkę organów działających w jej imieniu, jest charakterystyczna dla wszystkich spółek kapitałowych prawa handlowego, zdefiniowanych w art. 4 KSH.
Na gruncie regulacji odnoszącej się do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością można wskazać jej wewnętrzne stosunki korporacyjne warunkujące wzajemne powiązania organów spółki, a także przewidujące swoisty trójpodział władzy między organami pełniącymi określone funkcje i posiadającymi pewną, określoną strukturą spółki, wiązkę kompetencji.
Zarząd spółki jako organ osoby prawnej posiada prawo reprezentacji spółki, tj. występuje w imieniu spółki w stosunkach zewnętrznych, a także zajmuje się prowadzeniem bieżącej działalności spółki (art. 201 KSH).
Rada nadzorcza lub komisja rewizyjna, jeśli zostały powołane lub jeśli koniczność ich powołania wynika z przepisów KSH (art. 213 KSH), posiadają funkcje kontrolne w spółce, a w pewnych opisanych ustawowo przypadkach – również nadzorcze.
Ostatnim organem spółki o najbardziej doniosłym znaczeniu dla funkcjonowania spółki jest zgromadzenie wspólników, które posiada uprawnienia uchwałodawcze. Zgromadzenie wspólników w przyjmowanych uchwałach podejmuje najważniejsze dla funkcjonowania spółki decyzje, m.in. określając przedmiot działalności spółki, a także powołując i odwołując członków innych organów spółki. Zgromadzenie wspólników powstaje w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, w sposób automatyczny, bez potrzeby podejmowania jakikolwiek działań przez inne organy spółki. Każdorazowo członkiem zgromadzenia wspólników staje się osoba nabywająca udziały w kapitale zakładowym spółki, co jest związane z uzyskaniem statusu wspólnika.
Wszystkie składowe elementy związane z funkcjonowaniem organów w ramach konstrukcji spółki z ograniczoną odpowiedzialnością przemawiają za jej kapitałowym charakterem, co szczególnie uwidacznia się w momencie analizy składu osobowe zgromadzenia wspólników, w którym członkostwo zależne jest od posiadania udziałów w spółce, a zatem – wniesienia określonego wkładu (kapitału) na objęcie owych udziałów spółki.
Indywidualna kontrola przysługująca wspólnikom spółki
Prawo indywidualnej kontroli przysługujące wspólnikom spółki zostało określone w art. 212 KSH i ma charakter osobistego prawa korporacyjnego wspólników, albowiem, ex lege, jest związane z udziałem w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością[6]. Jest typowym uprawnieniem przysługującym wspólnikom spółek osobowych. Z brzmienia normy zawartej w art. 212 KSH wynika, że wspólnicy umową spółki, mogą ograniczyć przysługujące im uprawnienie, a nawet je wyłączyć, jednakże takie wyłączenie powinno zostać zawarte w treści umowy spółki i spełniać określone warunki wynikające z art. 213 § 3 KSH tj. w spółce powołana musi być rada nadzorcza lub komisja rewizyjna.
Zgodnie z literalnym brzmieniem przepisu, „prawo kontroli służy każdemu wspólnikowi”. Członkostwo w spółce i status wspólnika są immanentnie związane z posiadaniem udziałów w kapitale zakładowym spółki. W przypadku omawianego uprawnienia nie ma znaczenia ilość posiadanych udziałów oraz ich wartość. Wspólnikiem jest zarówno osoba, która ma 99 % udziałów, jak i ta, która ma 1 % udziałów w kapitale zakładowym spółki[7].
Wspólnik wykonując prawo indywidualnej kontroli, może podejmować następujące czynności:
- przeglądać księgi i dokumenty spółki,
- sporządzać bilans dla własnego użytku,
- żądać wyjaśnień od zarządu
Czynności faktyczne dokonane przez wspólnika w zakresie kontroli zostały ujęte szeroko[8], dając wspólnikowi możliwość zbadania i sprawdzenia stanu majątkowego spółki oraz kwestii związanych z jej funkcjonowaniem, co pozwala na ocenę zgodności działań spółki z przepisami prawa, zapisami umowy oraz innymi obowiązującymi w spółce aktami[9]. Wszelkie wskazane powyżej rozważania prowadzą do wniosku, że zakres przysługującej wspólnikowi kontroli jest podobny do tej, jaka przysługuje wspólnikom spółek osobowych. Jako wpisany ustawowo w konstrukcję spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wprowadza w spółce kapitałowej istotny element osobowy, związany bezpośrednio ze wspólnikami spółki. Nadaje on spółce, w zakresie kontroli przez wspólników, charakter osobowy.
Żądanie wyłączenia wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
Żądanie wyłączenia wspólnika, w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością ma podstawowe znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania spółki i wzajemnych relacji między wspólnikami, ponieważ może stanowić środek o charakterze prewencyjnym i dyscyplinującym wspólników, w przypadku działania niezgodnego z interesem spółki. Dlatego przy podejmowaniu decyzji o zawiązaniu spółki z o.o. istotne jest, by pamiętać o regulacji odnoszącej się do możliwości wyłączenia wspólnika ze spółki.
Normy dotyczące wyłączenia wspólnika mają charakter ius cogens i nie mogą być wyłączone ani ograniczone postanowieniami umownymi. Jedyna możliwość zmiany w zakresie omawianej instytucji, podlegająca modyfikacji ze strony wspólników, to rozszerzenie legitymacji czynnej do wniesienia powództwa z art. 266 KSH. Przedmiotowe uregulowanie ze względu na swoją konstrukcję może być rozważone jako element osobowy lub kapitałowy, jednak ze względu na typowość instytucji wyłączenia wspólnika dla spółek osobowych należy przyjąć, zgodnie z dominującym głosem doktryny, że owa regulacja ma charakter osobowy, co potwierdza również porównanie uregulowań zawartych w: art. 63 § 2 KSH odnoszącym się do wyłączenia wspólnika w sztandarowej spółce osobowej, jaką jest spółka jawna oraz instytucji tzw. „wyciśnięcia” akcjonariusza mniejszościowego, przewidzianej w art. 418 KSH a odnoszącej się do spółki akcyjnej będącej „dojrzałą” formą spółki kapitałowej. Porównanie przytoczonych regulacji prowadzi do wniosku, że w konstrukcja wyłączenia wspólnika w spółce z o.o. zbliżona jest do regulacji wyłączenia wspólnika w spółkach osobowych.
Zgodnie z art. 266 KSH dokonać wyłączenia wspólnika w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością można jedynie z „ważnej przyczyny” dotyczącej danego wspólnika. Omawiana przesłanka ma charakter nieostry. Z potocznego znaczenia powyższych zwrotów można wywnioskować, iż powód ten nie może być błahy. Doktryna i judykatura „wypełniły” powyższą przesłankę określoną treścią. Zgodnie z przyjętym poglądem powód wyłączenia wspólnika nie musi wynikać z jego winy[10]. Szczególne znaczenie ma tutaj działanie wspólnika przyczyniające się do powstania po stronie spółki szkody. Brak lojalności wobec spółki oraz działalność konkurencyjna, mogące przyjąć różną formę: prowadzenia działalności konkurencyjnej zbliżonej branżowo do działalności spółki[11] czy wykorzystanie, niezgodnie z interesem spółki, informacji dostępnych dla wspólników, w związku z wykonywaniem prawa indywidualnej kontroli, stanowi nadużycie prawa podmiotowego w rozumieniu art. 5 KC [12].
Co więcej zaangażowanie w działalność konkurencyjną może wynikać ze zdarzeń niezależnych od wspólnika, np. oddziedziczenie przedsiębiorstwa konkurencyjnego[13]. Część doktryny wskazuje, iż zakresem tym objęte jest również niewykonywanie świadczeń wynikających z umowy spółki (dopłaty, powtarzające się świadczenia niepieniężne)[14]. Ponadto wyłączeniu może podlegać wspólnik, który wykonując prawo indywidualnej kontroli, dopuszcza się szykanowania członków zarządu[15]. Dokonuje bojkotowania zgromadzeń wspólników, nie stawia się na zgromadzenia wspólników, co uniemożliwia podejmowanie decyzji. Jednakże nieobecność na zgromadzeniach wspólników nie może być podstawą wyłączenia, jeśli miała charakter incydentalny, a w szczególności, gdy liczba udziałów w kapitale zakładowym nieobecnego wspólnika nie blokowała możliwości podjęcia uchwały[16].
Katalog ważnych przyczyn, stanowiących podstawę wyłączenia, nie jest zamknięty, a ponieważ decyzje w tym przedmiocie podejmuje sąd, należy uznać, że judykatura będzie rozszerzać i uzupełniać zakres tej przesłanki.
Wyłączony ze spółki może zostać wspólnik, a zatem osoba posiadająca choćby jeden udział w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Przyczyna dotycząca wspólnika pozwalająca na jego wyłączenie musi odnosić się do osoby wspólnika, choć nie wyklucza to możliwości wyłączenia większej liczby wspólników w przypadku ich wspólnego, szkodzącego spółce działania, jeśli zachowane zostają wymogi kapitałowe dla zastosowania normy art. 266 KSH, jednakże w toku procesu Sąd winien badać postępowanie każdego ze wspólników w sposób odrębny.
Zakaz inkorporowania praw udziałowych w dokumentach na okaziciela, imiennych i na zlecenie
Uregulowanie spółki akcyjnej, przewidujące wystawianie przez spółkę dokumentów ucieleśniających posiadane akcje (akcje imienne i na okaziciela), nie znajduje odzwierciedlenia w przepisach dotyczących spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.
Spółka akcyjna, jako korporacja tworzona w celu prowadzenia dużych przedsięwzięć gospodarczych, często nie posiada informacji dotyczących swych akcjonariuszy, ponieważ obrót akcjami, a z tym związane pozyskiwanie funduszy nierzadko w celach inwestycyjnych, często przyjmuje charakter anonimowy. Natomiast w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, która przeznaczona jest głównie do prowadzenia małej i średniej działalności gospodarczej, gdzie wspólnicy nie pozostają w stosunku do siebie anonimowi, spółka nie może przybrać charakteru spółki otwartej[17].
Główna funkcja omawianego przepisu sprowadza się do ograniczenia dostępu do spółki, w tym sensie, iż na strukturę udziałową w spółce mają wpływ wspólnicy, co prowadzi do braku możliwości anonimowego obrotu udziałami[18]. W doktrynie przyjęte jest, iż treść omawianego przepisu, ogranicza możliwość wystawiania na prawa udziałowe w spółce z o.o. papierów wartościowych, co ma ograniczyć spekulacje udziałami[19].
Wyodrębnienie rodzajów papierów wartościowych w art. 174 § 6 KSH ma fundamentalne znaczenie w zakresie ustalenia, jakie papiery wartościowe nie mogą być wystawiane na udziały w spółce z o.o.[20]. Praktyka obrotu dopuszcza wystawianie przez zarząd tzw. świadectw udziałowych, które nie są ucieleśnieniem praw udziałowych, a mogą stanowić jedynie dowód nabycia udziałów w spółce[21]. Ponadto przepis rozgranicza udziały oraz prawo do zysku, a należy podkreślić, że prawo do zysku, będące jednym z podstawowych majątkowych praw udziałowych, jest nierozerwalnie związane z udziałem[22]. Jednakże występujące w obrocie świadectwa nie stanowią papierów wartościowych i jako takie nie mogą być rozpatrywane.
Wprowadzony przepisem art. 174 § 6 KSH zakaz wystawiania papierów wartościowych na prawa udziałowe w spółce z ograniczona odpowiedzialnością stanowi o jej znacznym odróżnieniu od spółki akcyjnej w zakresie funkcjonowania w obrocie gospodarczym także jako spółki kapitałowej posiadającej element osobowy, w zakresie „ograniczenia” obrotu udziałami spółki.
Kwalifikacja charakteru ustawowego modelu spółki z ograniczona odpowiedzialnością
Zaprezentowane powyżej cechy konstrukcyjne spółki z ograniczona odpowiedzialnością wpisane w jej model ustawowy, pomimo legalnego zakwalifikowania do kręgu spółek kapitałowych, prowadzą do wniosku, że spółka z o.o. w swoim modelowym/ustawowym wariancie ma charakter spółki mieszanej kapitałowo-osobowej, o przeważających konstrukcyjnych cechach spółki kapitałowej. Wynika to z jej osobowości prawnej, odrębności majątkowej od wspólników, działania poprzez organy, a także posiadania przez nią przewidzianych w przepisach KSH elementów osobowych. Owe elementy osobowe, charakterystyczne dla spółki osobowej odróżniają spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością od pełnej formy spółki kapitałowej, jaką jest spółka akcyjna.
Przedstawione cechy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nie są zależne od wspólników spółki i nie posiadają oni, co do zasady, żadnego wpływu na ich kształt. Umowa spółki poprzez dodanie określonych dodatkowych cech osobowych lub kapitałowych spółce może doprowadzić do jej konstrukcyjnego przybliżenia do pełnej formy spółki kapitałowej, jaką jest spółka akcyjna lub do spółki osobowej – możliwość ta sprawia, że spółka z o.o. jest bez wątpienia atrakcyjną formą prowadzenia działalności.
[1] Główny Urząd Statystyczny, Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w rejestrze REGON, 2021 r., Warszawa 2022 r.
[2] A. Szumański [w:] Prawo spółek, W. Pyzioł, A. Szumański, I. Weiss, wyd. 3, Warszawa 2019 r.
[3] J. Frąckowiak [w]: System Prawa Prywatnego, t. I, pod red. M. Safjana, wyd. 1, Warszawa 2007 r.
[4] M. Rodzynkiewicz, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, wyd. 7,
[5] J. Frąckowiak, System Prawa Prywatnego, t. 1, [pod. red.] M.Safjana, wyd.1, Warszawa 2007 r.
[6] A. Herbert [w]: System Prawa Prywatnego, Prawo Spółek Kapitałowych, t. 17A, [pod red.] S. Sołtysińskiego, Warszawa 2015 r.
[7] M. Chmiuk [w]: Kodeks Spółek handlowych Komentarz, pod red. Z. Jara, wyd. 1, Warszawa 2014 r.
[8] M. Rodzynkiewicz, Kodeks Spółek Handlowych Komentarz, wyd. 6, Warszawa 2014 r.
[9] K. Kopaczyńska – Pieczniak, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, pod red. A. Kidyba, wyd.3, Warszawa 2013 r.
[10] D.Fuchs, Wyłączenie wspólnika w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, Monitor Prawniczy 7/1997.
[11] A.Kidyba, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Komentarz, wyd.6, Warszawa 2014 r.
[12] M. Allerhand, Kodeks handlowy komentarz, wyd.1, Lwów 1935 r.
[13] J. Tomkiewicz, J. Boch , Spółka, s. 231- 232, podaje za: A. Kidyba, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością komentarz, wyd. 6, Warszawa 2014 r.
[14] W.Cajse, Analiza prawnej dopuszczalności łączenia statusu pracowniczego ze statusem wspólnika w spółce z o.o., [w:] Prawo Spółek, nr 9/2001,.
[15] R. Pabis [w]: KSH. Komentarz, J. Bieniak, M. Bieniak, G. Nita – Jagielski, K. Oplustil, R. Pabis, A. Rachwał, M. Spyra, G. Suliński, M. Tofel, R. Zawłocki wyd.2, Warszawa 2012 r.
[16] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dn. 8 maja 2003 r. w sprawie o sygn. akt I ACa 1874/01.
[17] A.Kidyba, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Komentarz, wyd.6, Warszawa 2014 r.
[18] W. Pyzioł: Kodeks Spółek Handlowych Komentarz, pod red. K.Kruczalaka, wyd. 1, Warszawa 2001 r.
[19] R. Pabis, KSH. Komentarz, J. Bieniak, M. Bieniak, G. Nita – Jagielski, K. Oplustil, R. Pabis, A. Rachwał, M. Spyra, G. Suliński, M. Tofel, R. Zawłocki,, wyd. 2, Warszawa 2012 r.
[20] M. Ożóg, Kodeks Spółek Handlowych Komentarz, pod red. Z. Koźmy i M. Ożoga, wyd.1, Gdańsk 2012 r.
[21] A. Szajkowski/M.Tarska, Kodeks Spółek Handlowych. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Komentarz do artykułów 151-300, t. 2, Sołtysiński, Szajkowski, Szumański, Szwaja, wyd.3,Warszawa 2014 r.
[22] M. Allerhand, Kodeks handlowy komentarz, wyd. 1, Lwów 1935 r.
Autor: Michał Witek
Radca prawny wpisany na listę radców prawnych prowadzoną przez Okręgową Izbę Radców Prawnych w Warszawie. W latach 2018 - 2020 odbył aplikację radcowską prowadzoną przez Okręgową Izbę Radców Prawnych w Warszawie. Absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Swoje doświadczenie zdobywał pracując w czołowych polskich kancelariach oraz u jednego z największych polskich deweloperów. Specjalizuje się w sprawach z zakresu prawa cywilnego i administracyjnego, ze szczególnym uwzględnieniem prawa nieruchomości oraz prawa handlowego.
