Akcja w dokumencie inkorporującym ją w odpowiedniej formie, zgodnie z art. 328 § 1 kodeksu spółek handlowych, jest też papierem wartościowym opiewającym na prawa inne niż wierzytelności. Specyfika akcji traktowanych jako prawa podmiotowe akcjonariuszy polega na tym, że istnieją one niezależnie od wydania dokumentu akcji. Prawa akcyjne o treści określonej w statucie spółki powstają z chwilą rejestracji spółki i odpowiednio z chwilą zarejestrowania podwyższenia kapitału zakładowego. Zgodnie z art. 335 § 4 k.s.h. dokumenty akcji lub świadectw tymczasowych, wydane przed zarejestrowaniem podwyższenia kapitału zakładowego, są nieważne. W związku z tym należy uznać, że akcja jest deklaratoryjnym papierem wartościowym. Zatem dokument akcji nie prowadzi do nawiązania stosunku korporacyjnego oraz nie kreuje uprawnień, lecz jedynie je odzwierciedla.
Koncepcje powstania papieru wartościowego
Przyjmując deklaratoryjny charakter akcji jako papieru wartościowego, należy zastanowić się nad sposobem powstania samej akcji. W przedmiotowej kwestii w doktrynie i orzecznictwie powstało wiele koncepcji powstania papieru wartościowego. Zgodnie z koncepcją określaną jako „teoria kreacyjna” do powstania papieru wartościowego wystarczające jest wystawienie zgodnego z wymaganiami opisanymi w art. 328 § 1 i 2 k.s.h. dokumentu akcji przez spółkę niezależnie od przyczyny tej czynności. W takim przypadku nie ma znaczenia komu ten dokument został wydany.
Zgodnie z innym poglądem do powstania papieru wartościowego potrzebne jest nie tylko wydanie dokumentu akcji podpisanego przez zarząd spółki, lecz także konieczne jest „puszczenie tego dokumentu w obieg”. W ramach tej konstrukcji podkreśla się, że nie chodzi o wydanie dokumentu komukolwiek, ale tylko osobie uprawnionej. Teoria ta zwana jest teorią emisyjną.
Obecnie panującą koncepcję stanowi tzw. „teoria umowna” uznająca umowę dochodzącą do skutku przez wydanie dokumentu za źródło wierzytelności ucieleśnionej w papierze wartościowym. Zgodnie z przedmiotową teorią poza wydaniem dokumentu akcji powinno dojść do mającego kauzalny charakter porozumienia pomiędzy spółką a akcjonariuszem, co do powstania praw korporacyjnych i ich następczego inkorporowania w akcji. Do powstania papieru wartościowego niezbędne jest wystawienie dokumentu akcji przez spółkę i wydanie tego dokumentu akcjonariuszowi zgodnie z jego żądaniem zgłoszonym na podstawie art. 328 § 5 k.s.h.
Akcja jako papier wartościowy powstaje zatem nie z chwilą sporządzenia przez spółkę dokumentu, ale z chwilą wydania akcjonariuszowi dokumentu akcji na podstawie umowy. Do powstania papieru wartościowego niezbędne jest powstanie prawa podmiotowego, które zostaje inkorporowane w sporządzonym zgodnie z art. 328 k.s.h. dokumencie akcji oraz wydanie tego dokumentu do rąk uprawnionego podmiotu. Uprawnionym do odbioru dokumentu akcji jest tylko akcjonariusz, a jego uprawnienie nie wygasa przez czas trwania spółki i może być wykonane w każdym momencie tego okresu.Powyższy dominujący pogląd został wielokrotnie potwierdzony orzeczeniami sądów w tym m.in. przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 stycznia 2014 r., II CSK 172/13.
Zasada kauzalności a prawa korporacyjne związane z akcją
Należy stwierdzić, że zasada kauzalności czynności prawnych stanowi uzasadnienie kauzalnego charakteru porozumienia kreującego prawa korporacyjne związane z akcją. Przedmiotowa zasada dotyczy także czynności prawnych skutkujących powstaniem akcji.
Do powstania prawa podmiotowego i papieru wartościowego wymagane jest współdziałanie wystawcy dokumentu z uprawnionym w formie czynności kauzalnej. Wydanie dokumentu akcji o treści i formie określonej w art. 328 § 1 i 2 k.s.h. osobie nieuprawnionej będzie skutkowało tym, że dokument akcji, którego będzie w posiadaniu ta osoba, nie będzie papierem wartościowym i nie będzie inkorporował żadnego prawa spółkowego. Oczywiście, nie zwalnia to spółki od obowiązku wydania dokumentów akcji w związku z ich pierwszą emisją lub emisją związaną z podwyższeniem kapitału zakładowego na żądanie uprawnionego akcjonariusza.
Wydanie dokumentu akcji
Warto zwrócić uwagę na różnicę pomiędzy wydaniem dokumentu akcji a przeniesieniem jego posiadania, stwierdzając, że wydanie dokumentu akcji, w postaci przekazania faktycznego władztwa nad dokumentem akcyjnym, powinno nastąpić wtedy, gdy to spółka ma przekazać dokument akcjonariuszowi w sytuacji, w której prawa z akcji powstały przez jej objęcie. Kodeks spółek handlowych zdecydowanie odróżnia wydanie dokumentu akcji od przeniesienia jego posiadania. Z wydaniem akcji mamy do czynienia tylko wtedy, gdy przeniesienie posiadania następuje w sposób określony w art. 348 kodeksu cywilnego. W takim przypadku musi nastąpić przekazanie faktycznego władztwa nad dokumentem akcyjnym, z reguły wręczenie go akcjonariuszowi. Wydanie akcji powinno nastąpić wtedy, gdy to spółka ma przekazać dokument akcjonariuszowi np.
w sytuacji, w której prawa z akcji powstają przez jej objęcie.
Podsumowując powyższe rozważania, należy stwierdzić, że podstawą inkorporacji prawa udziałowego akcjonariusza w akcji jako papierze wartościowym i zarazem podstawą nabycia przez akcjonariusza własności dokumentu akcji jest umowa między akcjonariuszem a spółką, dochodząca do skutku z chwilą wydania akcjonariuszowi przez spółkę dokumentu akcji stwierdzającego to prawo. Akcja jako papier wartościowy powstaje w chwili wydania akcjonariuszowi dokumentu akcji, w wykonaniu zawartej między nim a spółką umowy dotyczącej praw korporacyjnych oraz ich inkorporowania w akcji.
Autor: Maciej Tuszyński
Associate w Departamencie Prawnym. Adwokat, członek Okręgowej Rady Adwokackiej w Warszawie, absolwent wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Specjalizuje się w prawie spółek handlowych oraz w prawie cywilnym. Posiada doświadczenie zawodowe, które obejmuje prowadzenie sporów sądowych oraz wszechstronne doradztwo prawne w zakresie bieżącej obsługi podmiotów gospodarczych, w szczególności spółek prawa handlowego. W ramach pracy w kancelarii jego praktyka koncentruje się na sprawach korporacyjnych, cywilnych i gospodarczych.
