Podstawę odpowiedzialności za brak terminowego złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości m.in. członków zarządu sp. z o.o. za jej zobowiązania podatkowe statuuje art. 116 ordynacji podatkowej (tzw. odpowiedzialność podmiotów trzecich), zaś w zakresie zobowiązań wobec pozostałych wierzycieli są to odpowiednio art. 299 ksh (w przypadku sp. z o.o.) oraz art. 21 prawa upadłościowego co do pozostałych podmiotów.
Wspólnym mianownikiem wskazanych regulacji jest:
- odpowiedzialność wobec wierzycieli m.in. członków zarządu, wspólników – każdego kto na podstawie ustawy, umowy spółki lub statutu ma prawo do prowadzenia spraw takiego podmiotu i do jego reprezentowania za brak terminowego złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości;
- przesłanki egzoneracyjne, czyli warunki po spełnieniu, których dana osoba nie ponosi odpowiedzialności za brak złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości m.in. spółki prawa handlowego w terminie, tj. (najprostszy sposób) terminowe złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości; wykazanie, iż w terminie do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości zostało otwarte postępowanie restrukturyzacyjne (lub doszło do zatwierdzenia układu w postępowaniu o zatwierdzenie układu); brak winy w terminowym złożeniu wniosku; gdy stan niewypłacalności powstał w czasie prowadzenia wobec dłużnika egzekucji przez zarząd przymusowy albo przez sprzedaż przedsiębiorstwa.
Ustawowy termin do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości wynosi 30 dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości (czyli niewypłacalność).
Istotne jest również zrozumienie zakresu odpowiedzialności takich osób, a odpowiadają one wobec wierzycieli za szkodę wyrządzoną wskutek niezłożenia wniosku w terminie, przy czym istnieje domniemanie (wzruszalne), iż szkoda ta obejmuje wysokość niezaspokojonej wierzytelności danego wierzyciela wobec dłużnika. Przy czym zakres takiej odpowiedzialności należy ustalić na różnicę pomiędzy tym, co taki wierzyciel otrzymał w postępowaniu upadłościowym dłużnika wszczętym w wyniku złożenia „spóźnionego” wniosku o ogłoszenie upadłości, a tym co by otrzymał gdyby wniosek o ogłoszenie upadłości zostałby złożony w terminie (bowiem fundusze masy upadłości byłyby większe). Wyrok NSA wydaje się w całości pomijać okoliczność zakresu odpowiedzialności takiego podmiotu.
W postępowaniach cywilnych z powództwa wierzycieli np. przeciwko byłym lub aktualnym członkom zarządu spółki, opinia biegłego z zakresu rachunkowości jest wręcz niezbędna w celu a) ustalenia momentu powstania stanu niewypłacalności i przez to ustalenia czy doszło do zachowania ustawowego terminu do złożenia wniosku o ogłoszenia upadłości oraz b) ustalenia ww. zakresu odpowiedzialności takich osób. W omawianym wyroku NSA doszedł do wniosku, iż Organ podatkowy obowiązany jest wykorzystać ten środek dowodowy [opinię biegłego, uwaga red.] w sprawie o zawiłym stanie faktycznym, który można wyjaśnić dopiero wtedy, gdy dysponuje się specjalnymi wiadomościami. Przez co zdaję się, iż przyjął a priori, iż organy podatkowe posiadają już wiedzę specjalistyczną z zakresu rachunkowości i prawa upadłościowego.
NSA wskazał również, iż Funkcje postępowania egzekucyjnego w sprawie pełniło postępowanie upadłościowe, które określa się mianem egzekucji uniwersalnej (generalnej), w odróżnieniu od egzekucji singularnej (tradycyjnej) prowadzonej na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego lub ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Przeprowadzenie i zakończenie postępowania upadłościowego w celu likwidacji majątku dłużnika (S. sp. z o.o.) przez podział masy upadłości, a następnie wykreślenie spółki z rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego, powoduje że bezskuteczność egzekucji w sprawie jest oczywista.
O ile postępowanie upadłościowe można uznać za „egzekucję generalną”, bowiem dotyczy ono ogółu wierzycieli, a nie tylko jednego, to wszczęcie postępowania upadłościowego (nawet spóźnionego), likwidacja majątku dłużnika i zaspokojenie wierzycieli (nawet w niepełnym zakresie) nie oznacza „bezskuteczności egzekucji” w rozumieniu art. 116 o.p. lub też art. 299 ksh. Takie postępowanie upadłościowe jest prowadzone prawidłowo. Dopiero oddalenie wniosku o ogłoszenie upadłości (spóźnionego lub też nie) w wyniku stwierdzenia przez Sąd, że majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania lub wystarcza jedynie na zaspokojenie tych kosztów jest równoważna z przesłanką bezskuteczności egzekucji. Nadto to dopiero na zakończenie postępowania upadłościowego jest w ogóle możliwe czy, a jeśli tak to w jakim zakresie, dany wierzyciel zostanie zaspokojony, a co ma właśnie wpływ na zakres odpowiedzialności dłużnika na podstawie art. 21 p.u., art. 299 ksh, czy też art. 116 o.p.
Wskazany wyrok NSA może wydawać się dość kontrowersyjny poprzez nieuzasadnione preferowanie wierzyciela publicznoprawnego (urzędów skarbowych) w stosunku do pozostałych wierzycieli, poprzez prawie, że arbitralne ustalenie przez organ podatkowy momentu powstania stanu niewypłacalności u dłużnika i przez to ustalenie jego odpowiedzialności, co do zasady oraz przede wszystkim b) ustalenie zakresu takiej odpowiedzialności w pełnej wysokości (tj. w wysokości zobowiązania podatkowego, pomniejszonego o to co organ podatkowy otrzymał w toku postępowania upadłościowego), podczas gdy wniosek o ogłoszenie upadłości mógł zostać złożony w terminie lub też zakres odpowiedzialności takich podmiotów mógłby być mniejszy, a co również nie jest przedmiotem analizy w postępowaniu upadłościowym.
Autor: Paweł Szalewicz
