Konwersja wierzytelności na udziały lub akcje w kapitale zakładowym – sposoby i skutki

Dwa modele konwersji wierzytelności

Powyższy proces odbywa się według jednego z dwóch stosowanych powszechnie modeli. Pierwsza możliwość polega na tym, że spółka podwyższa swój kapitał zakładowy oraz oferuje wierzycielowi udziały (akcje) w podwyższonym kapitale, które miałyby być pokryte wkładem pieniężnym w wysokości równej wartości udzielonej pożyczki, powiększonej oczywiście o odsetki. Po złożeniu przez wierzyciela oświadczenia o objęciu udziałów (akcji) spółki strony powinny później zawrzeć umowę potrącenia wierzytelności pożyczkodawcy wobec spółki, wynikającej z udzielonej pożyczki oraz wierzytelności spółki względem pożyczkodawcy z tytułu obowiązku wniesienia wkładu pieniężnego. Następstwem powyższego jest umorzenie obu wierzytelności oraz nabycie udziałów (akcji) w podwyższonym kapitale zakładowym przez pożyczkodawcę (wierzyciela spółki).

Drugi model konwersji wierzytelności na udziały (akcje) spółki polega na tym, że spółka dokonuje podwyższenia kapitału zakładowego oraz oferuje pożyczkodawcy nowe udziały (akcje), które miałyby być pokryte wkładem niepieniężnym w postaci wierzytelności pożyczkodawcy wobec spółki z tytułu udzielonej pożyczki. Następuje to w drodze zawarcia umowy cesji wierzytelności na spółkę. W następstwie tego spółka staje się jednocześnie dłużnikiem oraz wierzycielem z tytułu umowy pożyczki, więc wierzytelność wygasa, a pożyczkodawca nabywa nowe udziały (akcje) spółki. Dochodzi zatem do konfuzji powodującej wygaśnięcie prawa podmiotowego na skutek połączenia w rękach tej samej osoby prawa i związanego z nim obowiązku.

W stosunku do spółki konwersja będzie podatkowo neutralna, gdyż nie jest dla niej przychodem to, co zostało otrzymane na utworzenie lub powiększenie kapitału zakładowego

Opodatkowanie konwersji

W tym miejscu wskazać należy, że w stosunku do spółki konwersja będzie podatkowo neutralna, gdyż nie jest dla niej przychodem to, co zostało otrzymane na utworzenie lub powiększenie kapitału zakładowego, zgodnie z art. 12 ust. 4 pkt 4 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tekst jednolity Dz.U. 2018 poz. 1036). Środki uzyskane przez spółkę na skutek konwersji nie stanowią zatem dla niej przychodu. Jeśli chodzi o wspólnika, to dokapitalizowanie spółki wkładem pieniężnym stanowi dla niego czynność neutralną podatkowo na gruncie podatku dochodowego oraz podatku VAT. Z kolei w przypadku wniesienia do spółki wkładu niepieniężnego wspólnik jest zobowiązany do zapłaty podatku dochodowego oraz podatku VAT. Przy czym, o ile na gruncie prawa cywilnego i handlowego rodzaj wkładu wnoszonego do spółki jest determinowany co do zasady treścią uchwały zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia), o tyle na gruncie prawa podatkowego ustalenie rodzaju wkładu może odbyć się z uwzględnieniem jego charakteru oraz z pominięciem treści stosownej uchwały.

Niejednoznaczne jest bowiem to, czy potrącenie wierzytelności stanowi wkład pieniężny czy niepieniężny. Wynika to z tego, iż zgodnie z art. 12 ust. 1 pkt 7 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tekst jednolity Dz.U. 2018 poz. 1036) oraz art. 17 ust. 1 pkt 9 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jednolity Dz.U. 2018 poz. 1509) z uwzględnieniem  art. 21 ust. 1 pkt 109ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, przychód wspólnika stanowi wartość wkładu niepieniężnego innego niż przedsiębiorstwo lub jego zorganizowana część. Jeśli zatem wkład zostanie uznany za pieniężny, to po stronie wspólnika nie będzie można mówić o przychodzie, a wszelkie konsekwencje podatkowe odroczone zostaną do momentu zbycia udziałów. Z kolei przyjęcie, że wspólnik wniósł wkład niepieniężny będzie pociągało za sobą uznanie, że nastąpił po jego stronie przychód, w wysokości wartości nominalnej udziałów/akcji objętych w zamian za taki wkład, corzecz jasna rodzi wobec wspólnika konsekwencje podatkowe.

Przedmiotowe orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego

Zorzecznictwa Naczelnego Sądu Administracyjnego wynika, że wniesienie wkładu pieniężnego do spółki może polegać tylko na wpłacie gotówki lub na przelewie środków pieniężnych. Natomiast konwersja wierzytelności na udziały (akcje) stanowi w rzeczywistości zamianę tej wierzytelności na inne prawo majątkowe w postaci udziałów (akcji) spółki. Dlatego też, w ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego konwersja wierzytelności na udziały (akcje) nie może być uznana za wniesienie wkładu pieniężnego (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 7 czerwca 2017, sygn. akt II FSK 1374/15, wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 13 kwietnia 2017 r., sygn. akt II FSK 2301/15). Przedmiotowe orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego, wydaje się być ugruntowane i spójne z panującą linią orzeczniczą. Wobec tego należy mieć na uwadze, że realizacja transakcji konwersji wierzytelności na udziały (akcje), z wykorzystaniem wkładu pieniężnego i umowy potrącenia, może spowodować obowiązek zapłaty podatku dochodowego oraz podatku VAT. 

Konwersja wierzytelności na kapitał zapasowy

Istotną do rozważenia kwestią jest również możliwość konwersji pożyczki (wierzytelności) wspólnika na kapitał zapasowy spółki z o.o. Dokonanie wprost konwersji wierzytelności na kapitał zapasowy wydaje się na kanwie obowiązujących przepisów niedopuszczalne. Zgodnie z art. 154 § 3 k.s.h. oraz art. 192 k.s.h. a także z art. 36 ustawy o rachunkowości kapitał zapasowy w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością tworzy się z zysku, z agio (nadwyżki powstającej na skutek nabycia przez udziałowca udziałów po cenie nabycia wyższej od ceny nominalnej)lub z dopłat wspólników. Ponadto, konwersja przeprowadzona w taki sposób stanowiłaby po prostu zwolnienie z długu w rozumieniu art. 508 k.c.  Wspólnik nie otrzymywałby bowiem ze strony spółki ekwiwalentu w postaci udziałów (akcji), a zatem czynność ta stanowiłaby umowne zwolnienie z długu, stanowiące rzecz jasna przychód spółki podlegający opodatkowaniu. Żeby zatem dokonać konwersji wierzytelności na kapitał zapasowy trzeba również dokonać podwyższenia kapitału zakładowego spółki i pokrycia tego podwyższenia wierzytelnością wspólnika względem spółki. W tym jednak przypadku kwota o jaką podwyższany zostaje kapitał zakładowy musi być niższa niż wartość wierzytelności wynikająca z udzielonej pożyczki, natomiast pokrycie podwyższenia kapitału musi zostać dokonane całą kwotą wierzytelności. W konsekwencji kwota wierzytelności wynikająca z udzielonej pożyczki, równa wysokości dokonanego podwyższenia, powiększy kapitał zakładowy spółki, natomiast nadwyżka zostanie przekazana na kapitał zapasowy spółki. 

Innym sposobem jest podjęcie uchwały o dopłatach do kapitału zakładowego, co możliwe jest jednak wyłącznie wtedy, gdy umowa spółki przewiduje zobowiązywanie wspólników do dopłat. W takim przypadku następnym etapem jest dokonanie konwersji wierzytelności z tytułu udzielonej pożyczki na poczet roszczenia spółki względem wspólnika o dopłatę i przelanie tej dopłaty na kapitał zapasowy. Warto wskazać, że zgodnie z art. 12 ust. 4 pkt. 11 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych do przychodów podatkowych nie zalicza się kwot i wartości stanowiących nadwyżkę ponad wartość nominalną udziałów (akcji), otrzymanych przy ich wydaniu i przekazanych na kapitał zapasowy. Zatem na mocy przedmiotowego przepisu, kwot i wartości stanowiących nadwyżkę ponad wartość nominalną udziałów bądź akcji (agio) nie uznaje się za przychody podatkowe spółki kapitałowej, jeżeli spełnione są łącznie następujące warunki, tj. przywołane kwoty i wartości nadwyżkowe zostały przez spółkę otrzymane przy wydaniu udziałów oraz zostały przekazane na kapitał zapasowy. Obowiązujące przepisy nie przewidują przeszkód formalnoprawnych do tego, aby spółka z minimalnym kapitałem zakładowym posiadała majątek wielokrotnie przewyższający wartość tego kapitału. W takim przypadku udziały wspólników, mimo niskiej wartości nominalnej, przedstawiają wysoką wartość bilansową, co zwiększa ich atrakcyjność rynkową.