Opinie do projektu ustawy o Rzeczniku Praw Podatnika 

Projekt ustawy o Rzeczniku Praw Podatnika wchodzi w skład pakietu ustaw zastępujących dotychczasową ustawę z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa, obowiązującą od dnia 1 stycznia 1998 r. Projekt ten jest obecnie po etapie konsultacji publicznych oraz po opiniowaniu przez podmioty zainteresowane. Powołanie RPP budzi sporo obaw, które wyraziły zainteresowane instytucje, przesyłając opinie do projektu. Powtarzające się zarzuty wobec planów rządu to brak precyzyjnych przepisów zapewniających rzecznikowi podatników bezstronność, a także nakładanie się kompetencji RPP, Rzecznika Praw Obywatelskich (RPO) i Rzecznika praw małych i średnich przedsiębiorstw. 

„Kwiatek do kożucha” administracji

Według głównych założeń biurokratyczna machina zwiększy się o osobę Rzecznika Praw Podatnika, jego 16 zastępców, 32 przedstawicieli terenowych oraz osoby obsługujące ich biura. RPP będzie powoływany będzie przez Prezesa Rady Ministrów na 6-letnią kadencję, na wniosek ministra właściwego do spraw finansów publicznych. Ma współpracować z Rzecznikiem MŚP, którym przypomnijmy jest obecnie Adam Abramowicz, przez wiele lat członek PiS (zrezygnował z członkostwa po tym kiedy powołano go na stanowisko rzecznika). Związek Przedsiębiorców i Pracodawców podkreśla, że rzecznik nie może być „kwiatkiem do kożucha” administracji. Niezależność rzecznika od partii czy władzy wykonawczej to jego główny przymiot. W projekcie ustawy o powołaniu RPP, po zgłoszeniu uwag co do tej kwestii, znalazł się na szczęście zapis, iż „rzecznik nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego, ani prowadzić działalności gospodarczej, jak również działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością urzędu”.

Opiniodawcy zwracają uwagę na to, że każda kandydatura RPP powinna być opiniowana przez samorządy zawodowe adwokatów, radców prawnych oraz doradców podatkowych. 

Krajowa Rada Biegłych Rewidentów zaproponowała, aby do projektu ustawy dodać zapis zgodny z ustawą o doradztwie podatkowym (art. 3 ust. 1). W kryteriach wyboru rzecznika miałby się wówczas znaleźć zapis, że RPP może zostać osoba która

• wyróżnia się wysokim poziomem wiedzy w zakresie prawa podatkowego,
• posiada przynajmniej dziesięcioletnie udokumentowane doświadczenie w obszarze stosowania prawa podatkowego,
• przez co najmniej przez dziesięć lat wykonywała zawód adwokata, radcy prawnego lub biegłego rewidenta i w tym czasie wykonywała przede wszystkim czynności doradztwa podatkowego. 

Zadania Rzecznika

Zakres pracy RPP jest dosyć szeroki i w dużej mierze pokrywa się z działalnością Rzecznika Praw Obywatela i Rzecznika MŚP, przy czym projekt zakłada pierwszeństwo tego drugiego rzecznika do wykonywania uprawnień w przypadku spraw przedsiębiorców podlegających jego ochronie na podstawie ustawy z dnia 6 marca 2018 r. o Rzeczniku Małych i Średnich Przedsiębiorców (Dz. U. poz. 648). W tym zakresie kompetencje obu rzeczników będą uspójnione.

Projekt ustawy przewiduje, że do zadań Rzecznika będzie należało m.in:
1) opiniowanie projektów aktów normatywnych z zakresu prawa podatkowego;
2) promowanie mediacji między podatnikami a organami podatkowymi;
3) współdziałanie ze stowarzyszeniami, samorządami zawodowymi, ruchami obywatelskimi, innymi dobrowolnymi zrzeszeniami i fundacjami, organizacjami reprezentującymi podatników oraz z zagranicznymi i międzynarodowymi organami i organizacjami działającymi na rzecz ochrony praw podatnika, zajmującymi się monitoringiem jakości prawa podatkowego i kierunkami jego reform;
4) prowadzenie działalności edukacyjnej i informacyjnej w zakresie prawa podatkowego;
5) analiza orzecznictwa sądów administracyjnych w sprawach podatkowych oraz orzecznictwa innych sądów i trybunałów w zakresie, w jakim wpływają na rozstrzyganie spraw podatkowych;
6) analiza interpretacji ogólnych wydawanych na podstawie ustawy - Ordynacja podatkowa oraz interpretacji indywidualnych wydawanych na podstawie ustawy - Ordynacja podatkowa;
7) przedstawianie właściwym organom, organizacjom lub instytucjom publicznym oceny oraz wniosków zmierzających do zapewnienia skutecznej ochrony praw podatnika, wzmocnienia spójności i sprawności prawa podatkowego, usunięcia zbędnych procedur, czy wymogów formalnych lub usprawnienia trybu załatwiania spraw;
8) kierowanie do Rzecznika Praw Obywatelskich wniosków o wystąpienie przez Rzecznika Praw Obywatelskich do Trybunału Konstytucyjnego w kwestiach dotyczących praw podatnika z wnioskiem w sprawach, o których mowa w art. 188 Konstytucji;
9) analiza sposobu załatwiania przez organy podatkowe skarg i wniosków składanych na zasadach przewidzianych w ustawie - Ordynacja podatkowa;
10) podejmowanie innych działań, o ile służą one ochronie praw podatników.

W zakresie ochrony praw podatników Rzecznik będzie uprawniony, w szczególności do:
1) występowania do właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej albo wydanie lub zmianę innych aktów normatywnych w sprawach podatkowych;
2) uczestniczenia jako mediator w postępowaniu podatkowym, administracyjnym i sądowo-administracyjnym;
3) występowania do właściwego organu z wnioskiem o wydanie interpretacji indywidualnej w sprawie podatnika, który nie ma możliwości samodzielnego złożenia takiego wniosku lub sprawia mu to nadmierną trudność;
4) występowania do ministra właściwego do spraw finansów publicznych z wnioskiem o wydanie interpretacji ogólnej na podstawie ustawy - Ordynacja podatkowa;
5) występowania na podstawie ustawy - Ordynacja podatkowa do ministra właściwego do spraw finansów publicznych z wnioskiem o wydanie ogólnych wyjaśnień przepisów prawa podatkowego dotyczących stosowania tych przepisów (objaśnień podatkowych), w sprawach budzących wątpliwości interpretacyjne oraz mających istotne znaczenie dla grupy podatników lub jeżeli może to spowodować znaczące obniżenie liczby wniosków o wydanie interpretacji indywidualnych;
6) występowania z wnioskiem do Naczelnego Sądu Administracyjnego o podjęcie uchwały mającej na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości, których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie, a rozstrzygnięcie ma znaczenie dla grupy podatników lub może spowodować obniżenie liczby spraw indywidualnych w sądach;
7) występowania o wszczęcie postępowania podatkowego, wniesienia skargi do sądu administracyjnego, w tym skargi kasacyjnej do Naczelnego Sądu Administracyjnego, wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, a także uczestniczenia w postępowaniu przed organem administracji publicznej lub sądem – na prawach przysługujących prokuratorowi;
8) kierowania wystąpienia do organu, w którego działalności stwierdził naruszenie praw podatnika;
9) występowania do właściwych organów z wnioskiem o wstrzymanie czynności egzekucyjnych lub postępowania egzekucyjnego prowadzonego przeciwko podatnikowi;
10) informowania właściwe organy nadzoru lub kontroli o dostrzeżonych nieprawidłowościach w funkcjonowaniu organów podatkowych;
11) informowania właściwe organy o dostrzeżonych barierach i utrudnieniach w zakresie wykonywania obowiązków podatkowych;
12) występowania, na wniosek podatnika, do ministra właściwego w sprawach finansów publicznych w celu wydania decyzji uchylającej lub zmieniającej decyzję ostateczną, o której mowa w projektowanym art. 470 § 5 nowej Ordynacji podatkowej.

Konfederacja Lewiatan zwraca uwagę na to, że opiniowanie projektów aktów prawnych z zakresu prawa podatkowego będzie poza zasięgiem działania RPO, który „angażując się co do zasady w sprawy indywidualne, nie będ2ie posiadać kompetencji do oceny proponowanych zmian w prawie podatkowym z perspektywy wszystkich podatników”. 

Krajowa Rada Doradców Podatkowych, zauważając zbieżność stanowisk RPO i RPP, zaproponowała, aby ten drugi został zastępcą RPO, zajmującym się wyłącznie zagadnieniami związanymi z prawem podatkowym. „Co niepokojące, projektodawca w ogóle nie rozważył takiego scenariusza – podkreśla KRDP. - Należy podkreślić, że zgodnie z § 12 pkt 1 Zasad Techniki Prawodawczej (załącznik do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dn. 20 czerwca 2002 r. w sprawie "Zasad techniki prawodawczej", Dz. U. z 2016 r., poz. 283 ze zm.) uzasadnienie projektu ustawy powinno zawierać przedstawienie możliwości podjęcia alternatywnych w stosunku do uchwalenia projektowanej ustawy środków umożliwiających osiągnięcie zamierzonego celu”. 

Związek Przedsiębiorców i Pracodawców podsumowuje projekt bardzo dosadnie: „uważamy że Rzecznik Praw Podatnika jest instytucją niepotrzebną, ponieważ dublowałby kompetencje Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców. Ponadto, przepisy dotyczące jego urzędu zawierają dwie podstawowe wady, każące powątpiewać w rzeczywistą skuteczność jego działań – brak odpowiedniego zapewnienia niezależności od ministra finansów, a także rozbudowaną strukturę biurokratyczną, dużo bardziej liczebną, niż struktury porównywalnych urzędów. Ostatecznie natomiast wskazujemy na potrzebę rozwiązania rzeczywistych problemów polskich przedsiębiorców, tj. dokonania pilnej reformy prawa podatkowego, a także naprawienia systemu sądownictwa - w sposób rzeczywisty, a nie jedynie poprzez dokonanie zmian personalnych”.