Sprawę opartą o powyższą zasadę rozpoznawał Sąd Rejonowy w Tarnowie. W sprawie tej wierzyciel posiadał prawomocny nakaz zapłaty przeciwko dłużniczce, która wynajmowała od niego lokal na działalność gospodarczą. Egzekucja z majątku dłużniczki okazała się nieskuteczna. W związku z tym wierzyciel wystąpił do sądu o nadanie klauzuli wykonalności także w stosunku do męża dłużniczki. Wierzyciel wskazywał, że mąż dłużniczki wyraził zgodę na zaciągnięcie zobowiązania.
Sąd Najwyższy wskazał, że prawo wierzyciela do zaspokojenia się z majątku wspólnego małżonków na podstawie art. 41 § 1 KRiO, może zostać zrealizowane także poprzez wniesienie powództwa przeciwko małżonkowi dłużnika.
Sąd jest uprawniony do nadania klauzuli wykonalności w stosunku do małżonka dłużnika (z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową) tylko w przypadku, gdy wierzyciel wykaże dokumentem, że zaciągnięcie zobowiązania powstało za zgodą małżonka dłużnika (art. 787 KPC). Mając na względzie przytoczony przepis, Sąd Rejonowy w Tarnowie odmówił nadania klauzuli wykonalności w stosunku do męża dłużniczki. Wierzyciel nie był w stanie wykazać dokumentem, że wierzytelność powstała za zgodą męża dłużniczki.
Wobec powyższego wierzyciel zdecydował się pozwać bezpośrednio męża dłużniczki. W odrębnym postępowaniu istnieje możliwość odejścia od rygoru przedstawienia dokumentów na zgodę współmałżonka na zaciągnięcie długu. Przy wykazywaniu zgody drugiego małżonka na zaciągnięcie długu wierzyciel może powoływać się również na inne dowody niż dowody dokumentowe.
Sąd Rejonowy w Tarnowie oddalił jednak powództwo, wskazując, że stroną umowy, z której wynika wierzytelność, jest tylko jeden małżonek, więc drugi małżonek nie ma statusu współdłużnika. Odpowiedzialność drugiego małżonka ogranicza się tylko do znoszenia egzekucji przeciwko majątkowi wspólnemu.
Wierzyciel odwołał się od takiego rozstrzygnięcia do Sądu Okręgowego, a ten zwrócił uwagę na to, że do tej pory nie rozstrzygnięto wyraźnie kwestii, czy wierzyciel może realizować swoje prawo także poprzez wytoczenie procesu przeciw współmałżonkowi, nawet jeśli jest już wyrok przeciw małżonkowi – dłużnikowi. Sąd Okręgowy w Tarnowie stwierdził, że powyższe zagadnienie prawne budzi poważne wątpliwości i przekazał je do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu.
Zadane przez Sąd Okręgowy pytanie, brzmiało: "czy przewidziane w art. 41 § 1 KRiO prawo wierzyciela do zaspokojenia się z majątku wspólnego małżonków może być realizowane także przez wytoczenie powództwa przeciwko małżonkowi dłużnika o zobowiązanie do spełnienia świadczenia wynikającego z czynności prawnej, której stroną małżonek dłużnika nie był, i czy uprawnienie to pozostaje aktualne również wtedy, gdy świadczenie to objęte jest już tytułem egzekucyjnym wydanym uprzednio przeciwko samemu dłużnikowi?"
Za dopuszczeniem możliwości wytoczenia procesu przeciw współmałżonkowi przemawia fakt, że między wierzycielem dłużnika, a współmałżonkiem, który wyraził zgodę na zaciągnięcie zobowiązania, istnieje pewien stosunek prawny, choć inny niż między stronami umowy. W opinii Sądu Okręgowego można wywieść, że wierzyciel może wytoczyć proces drugiemu małżonkowi tak jak dłużnikowi. Przyjęcie takiej możliwości urealniłoby ochronę wierzyciela i odpowiedzialność współmałżonka.
Za dopuszczeniem możliwości wytoczenia powództwa przeciwko małżonkowi dłużnika przemawia także opisana powyżej możliwość odejścia od rygoru przedstawienia dokumentów na zgodę współmałżonka na zaciągnięcie długu. Wierzyciel przy wykazywaniu zgody drugiego małżonka na zaciągnięcie długu może powoływać się na dowody inne niż dokumentowe, a to oznacza możliwość skuteczniejszego dochodzenia swych praw.
Sąd Najwyższy przychylił się do proponowanej argumentacji i w dniu 11 kwietnia 2019 r. podjął uchwałę o sygnaturze III CZP 106/18. Wskazał, że prawo wierzyciela do zaspokojenia się z majątku wspólnego małżonków na podstawie art. 41 § 1 KRiO, może zostać zrealizowane także poprzez wniesienie powództwa przeciwko małżonkowi dłużnika. Polega to na zobowiązaniu go do spełnienia świadczenia wynikającego z czynności prawnej, której stroną pozwany małżonek nie był, niezależnie od tego, czy świadczenie to objęte jest tytułem egzekucyjnym wydanym uprzednio przeciwko samemu dłużnikowi.
Argumentując swoje stanowisko, Sąd Najwyższy dodał, że wprawdzie współmałżonek dłużnika nie jest współdłużnikiem, ale odpowiada za spłatę długu. Jest tzw. współdłużnikiem egzekucyjnym, który musi znosić egzekucję z majątku wspólnego małżonków. Należy zatem dopuścić możliwość pozwania współmałżonka dłużnika, gdyż to uprawnienie urealnia ochronę wierzyciela oraz odpowiedzialność dłużnika. Przyjęcie przeciwnego stanowiska oznaczałoby nieuzasadnioną dysproporcję między ochroną dłużnika i wierzyciela.
Autor: Przemysław Lach, aplikant radcowski Russell Bedford
