Wymiar składek na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych dla osób wykonujących działalność gospodarczą na mniejszą skalę – zmiany w tzw. „mały ZUS-ie”

Ministerstwo finansów opublikowało kwotę prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego na 2020 rok na poziomie 5227 zł. W związku z faktem, iż podstawę wymiaru składek na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych stanowi 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, oznacza to wzrost wydatków przedsiębiorców na ubezpieczenia społeczne w 2020 roku o 94,49 zł, a zatem o 9,7% w stosunku do roku 2019. Wymiar składek na ubezpieczenia społeczne, z wyłączeniem składki zdrowotnej, w 2020 roku wyniesie więc 1069,14 zł. 

Wedle aktualnego stanu prawnego przedsiębiorcy, którzy rozpoczynają działalność gospodarczą mogą skorzystać z tzw. sześciomiesięcznej ulgi na start, polegającej na opłacaniu wyłącznie składki zdrowotnej, która w 2019 r. wyniosła miesięcznie 342,32 zł. Początkujący przedsiębiorcy mogą także skorzystać z dwuletniej ulgi tj. skorzystania z preferencyjnych składek na ubezpieczenie społeczne w kwocie 555,89 zł miesięcznie, pod warunkiem, że nie prowadzili działalności gospodarczej w ciągu ostatnich 60 miesięcy oraz od dwóch lat nie świadczą usług tożsamych z zakresem wykonywanej przez nich pracy na rzecz byłego lub obecnego pracodawcy. 

Wedle zapowiedzi szefa rządu przedsiębiorcy będą mogli skorzystać z tzw. „małego ZUS-u” w przypadku, gdy ich dochody nie przekroczą 6 tys. zł miesięcznie, a przychody nie przekroczą 10 tys. zł miesięcznie, a zatem roczny próg przychodu wedle tych zapowiedzi wzrośnie do 120 tys. zł

Należy także wskazać, iż zgodnie z treścią art. 5. ust. 1 z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców nie stanowi działalności gospodarczej działalność wykonywana przez osobę fizyczną, której przychód należny z tej działalności nie przekracza w żadnym miesiącu 50% kwoty minimalnego wynagrodzenia, o którym mowa w ustawie z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz. U. z 2018 r. poz. 2177), i która w okresie ostatnich 60 miesięcy nie wykonywała działalności gospodarczej, wobec tego osoby, które przez ostatnie pięć lat nie prowadziły działalności gospodarczej i osiągają najniższe przychody nie są obowiązane do opłacania składek z tytułu do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego (tzw. „działalność nieewidencjonowana”).

Od 1 stycznia 2019 r. przedsiębiorcy mogą również skorzystać z tzw. „małego ZUS-u” tj. opłacać składki na ubezpieczenia społeczne od podstawy wymiaru, której wysokość zależy od uzyskiwanych przychodów za poprzedni rok kalendarzowy. Wedle zapowiedzi szefa rządu przedsiębiorcy będą mogli skorzystać z tzw. „małego ZUS-u” w przypadku, gdy ich dochody nie przekroczą 6 tys. zł miesięcznie, a przychody nie przekroczą 10 tys. zł miesięcznie, a zatem roczny próg przychodu wedle tych zapowiedzi wzrośnie do 120 tys. zł.

Warunki skorzystania z tzw. „małego ZUS-u”

Na podstawie art. 18c. ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2019 r. poz. 300), dotyczącego najniższej podstawy wymiaru składek osób wykonujących działalność gospodarczą na mniejszą skalę, czyli tzw. „małego ZUS-u”, warunkiem skorzystania z ww. uprawnienia jest prowadzenie działalności gospodarczej na podstawie wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG) lub innych przepisów szczególnych, a także prowadzenie jej przez co przez co najmniej 60 dni w ubiegłym roku kalendarzowym, przy jednoczesnym nie przekroczeniu określonego przez ustawodawcę limitu osiąganego przychodu za poprzedni rok kalendarzowy.

Dla osób, które przez cały rok 2018 bez żadnych przerw prowadziły indywidualną działalność gospodarczą warunkiem skorzystania z tzw. „małego ZUS-u” jest nie przekroczenie progu przychodu w wysokości trzydziestokrotności minimalnego wynagrodzenia obowiązującego na grudzień poprzedniego roku, tj. wedle stanu na 2019 rok nie przekroczenie progu przychodu w kwocie 63.000 zł. 

Przy założeniu, że obecny stan prawny nie ulegnie zmianie, na rok 2020 próg ten wyniesie 67.500, bowiem minimalne wynagrodzenie w roku 2019 zostało podwyższone o ponad 7%, tj. do kwoty 2250 zł.

Dla osób, które prowadziły działalność gospodarczą jedynie przez część ubiegłego roku, limit, którego nie może przekroczyć przychód z tej działalności, jest proporcjonalnie niższy, tj. wedle stanu na 2019 rok kwotę 63 000 zł należy podzielić przez liczbę 365 tj. liczbę dni kalendarzowych z poprzedniego roku oraz następnie pomnożyć wskazany wynik przez liczbę dni kalendarzowych prowadzonej działalności gospodarczej w ubiegłym roku kalendarzowym. Wyżej wskazany wynik należy zaokrąglić w górę, w sytuacji gdy końcówka jest równa lub wyższa niż 0,5 gr, bądź w dół, jeśli jest niższa. 

Należy mieć na względzie także fakt, iż aby uzyskać wspomniane wyżej sześćdziesiąt dni prowadzonej działalności w roku ubiegłym, koniecznym jest uwzględnienie jedynie rzeczywiście prowadzonej działalności. W sytuacji bowiem, gdy działalność gospodarcza została zawieszona przez przedsiębiorcę w trakcie roku, przykładowo od marca 2018, wówczas od tej daty przedsiębiorca nie może zaliczyć kolejnych dni do wskazanego limitu.

Przedsiębiorcy nie mogą jednakże skorzystać z uprawnienia do opłacania tzw. „małego ZUS-u”, w sytuacji gdy:

• w poprzednim roku kalendarzowym rozliczali się w formie karty podatkowej i korzystali ze zwolnienia sprzedaży od podatku od towarów i usług; 

• w sytuacji gdy spełniają warunki do opłacania preferencyjnych składek, tj. składek od zadeklarowanej kwoty nie niższej niż 30% minimalnego wynagrodzenia; 

• a także, gdy w poprzednim roku kalendarzowym podlegali ubezpieczeniom społecznym lub ubezpieczeniu zdrowotnemu również z tytułu innej pozarolniczej działalności, o której mowa w art. 8 ust. 6 pkt 2-5 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2019 r. poz. 300) – co dotyczy twórców i artystów; osób prowadzących działalność w zakresie wolnego zawodu pod warunkiem, że nie wykonują działalności w oparciu o wpis do CEIDG; wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej; osób prowadzących publiczną lub niepubliczną szkołę, inną formę wychowania przedszkolnego, placówkę lub ich zespół, na podstawie przepisów ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (Dz. U. z 2018 r. poz. 996, 1000, 1290, 1669 i 2245);

• bądź, wykonują pozarolniczą działalność gospodarczą na rzecz byłego pracodawcy, na rzecz którego przed dniem rozpoczęcia pozarolniczej działalności gospodarczej w bieżącym lub w poprzednim roku kalendarzowym wykonywały w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej pozarolniczej działalności gospodarczej.

Z małego „ZUS-u” przedsiębiorcy mogą skorzystać maksymalnie przez 36 miesięcy w ciągu ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych prowadzenia indywidualnej działalności gospodarczej.

Kwota składki na ubezpieczenia społeczne przy tzw. „małym ZUS-ie”

W czasie korzystania przez przedsiębiorcę z „małego ZUS-u” może on w poszczególnych miesiącach opłacać składki na ubezpieczenia od najniższej podstawy wymiaru, bądź zadeklarować wyższą podstawę. Oznacza to, że przedsiębiorca w poszczególnych miesiącach będzie opłacał stałą zryczałtowaną kwotę wyliczoną na początku roku przez cały rok kalendarzowy, w którym podlega „małemu ZUS-owi”.

Celem ustalenia najniższej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne należy w pierwszej kolejności ustalić przeciętny miesięczny przychód z działalności gospodarczej w poprzednim roku kalendarzowym według wzoru:

Otrzymany wynik należy za każdy razem zaokrąglić do pełnych groszy w górę, jeśli końcówka jest równa lub wyższa niż 0,5 gr, bądź w dół, jeśli jest niższa. 

W dalszej kolejności należy pomnożyć przeciętny miesięczny przychód z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej w poprzednim roku kalendarzowym przez współczynnik, który prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych ogłosił w „Monitorze Polskim”, który w 2019 roku wynosi 0,5083.

Ustalona w ten sposób podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia powinna zostać zadeklarowana przez przedsiębiorcę w deklaracji ZUS DRA, natomiast poszczególne składki na ubezpieczenia społeczne zostaną określone poprzez iloczyn przeciętnego miesięcznego przychodu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej w poprzednim roku kalendarzowym wraz ze współczynnikiem, który prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych ogłasza w „Monitorze Polskim” oraz odpowiednich wartości procentowych dla poszczególnej składki na ubezpieczenie emerytalne (19,52%), ubezpieczenie rentowe (8,00%), ubezpieczenie wypadkowe (1,67%), dobrowolne ubezpieczenie chorobowe (2,45%). 

Jednakże przed zadeklarowaniem tej kwoty należy porównać otrzymany wynik z 30% minimalnego wynagrodzenia oraz 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, gdyż podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne dla przedsiębiorców opłacających składki uzależnione od przychodu nie może być niższa od minimalnej podstawy przyjętej dla tzw. preferencyjnego ZUS-u przewidzianego dla osób rozpoczynających prowadzenie działalności gospodarczej, czyli 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę w danym roku, ani nie może być wyższa niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego ustalonego na dany rok, czyli przekraczać minimalnej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne przyjętej dla dużego ZUS-u.

Należy dodatkowo wskazać, iż zmiany w prawie, które weszły w życie od 1 stycznia 2019 r., wprowadzające tzw. „mały ZUS”, nie dotyczą podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne, co oznacza, że składki na ubezpieczenie zdrowotne nie ulegają pomniejszemu w sytuacji korzystania z „małego ZUS”, bowiem składki te liczone są od zadeklarowanej kwoty nie niższej niż 75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w IV kwartale roku poprzedniego, włącznie z wypłatami z zysku. 

Obowiązki przedsiębiorcy korzystającego z tzw. „małego ZUS-u”

Poza standardowymi obowiązkami związanymi z podleganiem ubezpieczeniom społecznym, które dotyczą również innych płatników składek, takich jak przekazywanie dokumentów ubezpieczeniowych, czy opłacanie składek, przedsiębiorca podlegający „małemu ZUS-owi” zobowiązany jest do:

• przekazania w deklaracji rozliczeniowej (ZUS DRA) albo w imiennym raporcie miesięcznym informacji o rocznym przychodzie z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej oraz o najniższej podstawie wymiaru składek;

• przedstawienia na żądanie organów Zakładu Ubezpieczeń Społecznych dokumentów, które potwierdzają wysokość osiąganego rocznego przychodu z tytułu wykonywania działalności gospodarczej za poprzedni rok kalendarzowy w ciągu 14 dni kalendarzowych od doręczenia wezwania, a w przypadku braku ich przedstawienia w konsekwencji ustalenie przez organ podstawy wymiaru składek w wysokości 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego za wszystkie miesiące danego roku.

Przedsiębiorca może w każdym czasie, zatem również od dnia nabycia tego uprawnienia zrezygnować z prawa do opłacania tzw. „małego ZUS-u”, wówczas za miesiąc, w którym przedsiębiorca zrezygnował z uprawnienia, oraz pozostałe miesiące kalendarzowe do końca danego roku kalendarzowego przedsiębiorca będzie opłacał składki na ubezpieczenia społeczne od zadeklarowanej kwoty nie niższej niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. 

Zgłoszenie do ubezpieczeń tzw. „małego ZUS-u”

Skorzystanie z uprawnienia do opłacania niższych składek tzw. „małego ZUS-u” wiąże się dla przedsiębiorcy ze zmianą tzw. kodu ubezpieczenia na kod 05 90, wobec tego przedsiębiorca, który spełnia warunki do uzyskania „małego ZUS-u” powinien dopełnić następujących formalności:

• dokonać wyrejestrowania z dotychczasowych ubezpieczeń za pomocą formularza ZUS ZWUA;

• a następnie dokonać zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych z nowym kodem 05 90 za pomocą formularza ZUS ZUA albo – jeśli przedsiębiorca podlega wyłącznie ubezpieczeniu zdrowotnemu – dokonać zgłoszenia do tego ubezpieczenia (ZUS ZZA) z kodem tytułu ubezpieczenia rozpoczynającym się od 05 90 albo 05 92 (kod tytułu ubezpieczenia przewidziany dla osób posiadających rentę przyznaną z tytułu niezdolności do pracy).

ZUS DRA

Osoba prowadząca działalność gospodarczą jest także obowiązana do złożenia deklaracji rozliczeniowej. W przypadku, gdy przedsiębiorca opłaca składki wyłącznie za siebie składa on do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych deklarację ZUS DRA do 10-do dnia miesiąca następującego po dniu rejestracji, co oznacza, że w przypadku gdy rejestracja nastąpiła w styczniu, deklarację ZUS DRA przedsiębiorca składa w terminie do 10 lutego. Termin ten ulega wydłużeniu do 15. Dnia miesiąca dla przedsiębiorcy zatrudniającego pracowników.

Deklaracja ZUS DRA powinna zawierać informację o przychodzie osiągniętym z działalności gospodarczej w roku poprzednim oraz o podstawie wymiaru składek, jaka będzie nas obowiązywać w bieżącym roku. W przypadku, gdy przedsiębiorca nie zatrudnia pracowników i decyduje się na opłacanie minimalnych składek na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych zarówno tych preferencyjnych (w tym „mały ZUS”), jak również podstawowych – minimalnych i wymiar składek nie zmienia się podczas roku, wówczas przedsiębiorca nie jest obowiązany do składania deklaracji ZUS DRA co miesiąc, a jedynie pierwszą deklarację, składaną po pierwszym miesiącu. Natomiast w przypadku jakichkolwiek zmian w wysokości opłacania składek w ciągu roku, w tym z powodu zwolnienia chorobowego, bądź w przypadku opłacania składek w kwocie deklarowanej, wyższej niż minimalne, wówczas przedsiębiorca jest obowiązany do złożenia deklaracji DRA również w trakcie roku (w przypadku opłacania składek w kwocie zadeklarowanej obowiązek składania deklaracji co miesiąc).

Termin na złożenie dokumentów 

Wedle obecnego stanu prawnego wyżej wskazaną dokumentację przedsiębiorca powinien przekazać do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w terminie 7 dni liczonych od:

• 1 stycznia, co oznacza, że do 8 stycznia bieżącego roku dokumenty powinny być przekazane do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, w sytuacji, gdy przedsiębiorca kontynuuje prowadzenie działalności prowadzonej w roku ubiegłym, bądź w sytuacji gdy z końcem grudnia zakończył okres opłacania tzw. „preferencyjnych składek”, wówczas należy wyrejestrować się z ubezpieczeń z kodem 05 70 albo 05 72 oraz zarejestrować z kodem 05 90 albo 05 92;

• pierwszego dnia prowadzenia działalności gospodarczej lub wznowienia działalności gospodarczej;

• pierwszego dnia, w którym przedsiębiorca spełni warunki do korzystania z „małego ZUS-u”, co dotyczy tych przedsiębiorców, prowadzących działalność gospodarczą krócej niż 2 lata, którym kończy się okres tzw. „preferencyjnych składek” w trakcie roku kalendarzowego, w którym przedsiębiorca chce skorzystać z „małego ZUS-u”, co oznacza możliwość zgłoszenia do ”małego ZUS-u” trakcie roku kalendarzowego – tuż po zakończeniu okresu dotychczasowej preferencji, tj. w terminie 7 dni od końca okresu objętego preferencją.

Za wyjątkiem osób, które mogą dokonać zgłoszenia w trakcie roku kalendarzowego, przedsiębiorcy, którzy nie dopełnili formalności wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w terminie do 8 stycznia będą mogli skorzystać z „małego ZUS-u” dopiero od kolejnego roku kalendarzowego.

Należy wskazać, iż jedną z postulowanych zmian dotyczących tzw. „małego ZUS-u” jest wydłużenie terminu na składanie wniosków do 31 stycznia każdego roku kalendarzowego, jednakże w obecnym stanie prawnym jest to jedynie postulat.

Źródła: ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2019 r. poz. 300); ustawa z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców (Dz.U.2019.1292 t.j. z dnia 2019.07.12); www.zus.pl; www.gov.pl