Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych umożliwia kradzież tożsamości

Interpelacja nr 21788 wskazuje na pilną potrzebę modyfikacji koncepcji jawności numeru PESEL w rejestrach publicznych w kierunku większej gwarancji ochrony prywatności jednostki przy poszanowaniu zasady jawności w życiu publicznym.

Konstytucyjnie gwarantowane prawo do prywatności a jawność danych w CRBR

Zastrzeżenia w tym względzie budzi zwłaszcza prowadzony przez resort finansów Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych gromadzący i przetwarzający w celu przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu informacje o osobach fizycznych sprawujących kontrolę nad spółkami. Jak wskazuje RPO, osoby w nim ujęte skarżą się, że ich dane osobowe, w tym także numer PESEL, są publicznie dostępne w sieci, co naraża je np. na ryzyko kradzieży tożsamości. Na takie ryzyko, które generować może przewidziana w art. 67 ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu jawność rejestru wskazywał jeszcze na etapie legislacyjnym prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych, rekomendując bezskutecznie ograniczenie udostępniania danych z niego jedynie do osób posiadających interes prawny lub faktyczny. Rzeczywistość potwierdza teraz obawy RPO i prezesa UODO.

W związku z powyższym stanem faktycznym poproszono o odpowiedź na pytanie czy i jakie kroki resort zamierza przedsięwziąć w celu ochrony konstytucyjnie gwarantowanego prawa do prywatności osób ujętych w CRBR oraz dostosowania zakresu jego jawności do art. 87 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych?

Pełna jawność danych proporcjonalna do wymogów prawa 

Odpowiedź Ministerstwa wskazuje na to, że motywy, jakimi kierował się ustawodawca przy włączaniu pełnej jawności CRBR, są proporcjonalne do potrzeb wynikających z prawa przeciwdziałającego praniu pieniędzy i terroryzmowi. Jednocześnie Ministerstwo zapowiada ponowne przyjrzenie się temu problemowi w ramach procesu legislacyjnego prowadzonego w związku z integracją CRBR z rejestrami informacji o beneficjentach rzeczywistych funkcjonującymi w innych państwach członkowskich UE.

Udostępnianie w sieci danych szefów spółek może przynieść skutek odwrotny od zamierzonego w ustawie, tj. może uwikłać podmioty, których dane będą szeroko dostępne, w różnego rodzaju zdarzenia przestępcze, wynikające z kradzieży tożsamości

Jak czytamy w odpowiedzi na interpelacji uzasadnienie ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (ustawa o p.p.p.f.t.) zawiera wyjaśnienie motywów, którymi kierował się ustawodawca. W kontekście objęcia danych gromadzonych w CRBR zasadą pełnej jawności ustawodawca wziął pod uwagę uzasadnienie przedłożenia wniosku w sprawie dyrektywy 2018/843, które oprócz zwiększenia efektywności środków podejmowanych w celu przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finasowaniu terroryzmu, wskazuje również na konieczność zapewnienia większej przejrzystości transakcji finansowych, czemu służyć ma przede wszystkim zagwarantowanie odpowiedniego poziomu dostępu do informacji dotyczących beneficjentów rzeczywistych podmiotów prawnych. Nowelizacja dyrektywy 2015/849 pokazuje zmianę postrzegania systemów gromadzenia i upubliczniania informacji o beneficjentach podmiotów prawnych, jaka zaszła w prawie unijnym. Systemy takie nie są traktowane już jako wyłącznie instrumenty w walce z praniem pieniędzy oraz finansowaniem terroryzmu, a służyć mają szerzej pojętym celom, tj. przeciwdziałaniu unikaniu opodatkowania, ochronie bezpieczeństwa uczestników obrotu gospodarczego, poprzez zapewnienie im dostępu do informacji o potencjalnych kontrahentach, zapewnieniu właściwego poziomu ładu korporacyjnego, zwiększeniu kontroli informacji przez społeczeństwo obywatelskie, w tym przez media i organizacje społeczeństwa obywatelskiego oraz przyczynianiu się do utrzymania zaufania w kwestii uczciwości transakcji finansowych oraz systemu finansowego. Stanowią więc narzędzia służące ochronie szczególnie ważnego interesu publicznego, czyli zapewnieniu bezpieczeństwa i porządku publicznego poprzez umożliwienie pozyskiwania informacji przez organy państwa, ale także przez podmioty spoza „dominium państwowego”, zaangażowane w system przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Należy zauważyć, że dobrem naruszanym przez przestępstwo prania pieniędzy jest prawidłowość obrotu gospodarczego, a dopuszczanie do popełniania tego przestępstwa na szeroką skalę grozi naruszeniem zasad społecznej gospodarki rynkowej stanowiącej podstawę konstytucyjnie chronionego ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej. Udostępnianie informacji o beneficjentach rzeczywistych uczestnikom obrotu gospodarczego, szczególnie w kontekście powszechnych przypadków angażowania nieświadomych tego faktu przedsiębiorców w struktury mające na celu przestępcze wyłudzenia podatku od towarów i usług również należy ocenić pozytywnie w kontekście chronionych konstytucyjnie zasad wolności działalności gospodarczej oraz prawa własności. Ponadto objęcie informacji o beneficjentach rzeczywistych zasadą jawności sprzyja również realizacji gwarantowanej konstytucyjnie wolności pozyskiwania informacji. W ocenie ustawodawcy objęcie danych beneficjentów rzeczywistych zgromadzonych w CRBR zasadą pełnej jawności stanowiło środek konieczny do realizacji celów regulacji i pozostawało w ścisłym związku z wskazanymi powyżej wartościami konstytucyjnymi. Jednocześnie wydaje się, że przedmiotowe rozwiązania nie naruszają w sposób nadmierny chronionego konstytucyjnie prawa do prywatności i autonomii informacyjnej. W związku z powyższym, ustawodawca regulację art. 67, zakładającą jawność CRBR uznał za proporcjonalną. Należy także zauważyć, że zarówno przepisy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (RODO), jak i orzecznictwo TSUE dopuszczają możliwość wprowadzenia uregulowań krajowych, które mogą w określonym zakresie wpływać na ograniczenie praw do ochrony prywatności i danych osobowych w związku z realizacją konkretnych celów leżących w interesie publicznym, takich jak np. przeciwdziałanie procederowi prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu.

Jednak, jak można zauważyć, udostępnianie w sieci danych szefów spółek może przynieść skutek odwrotny od zamierzonego w ustawie, tj. może uwikłać podmioty, których dane będą szeroko dostępne, w różnego rodzaju zdarzenia przestępcze, wynikające z kradzieży tożsamości.