Celem przypomnienia – zgodnie z art. 2031 § 1 k.p.c. w brzmieniu sprzed dnia 1 lipca 2023 r., podstawą zarzutu potrącenia może być tylko wierzytelność pozwanego z tego samego stosunku prawnego co wierzytelność dochodzona przez powoda, chyba że wierzytelność pozwanego jest niesporna lub uprawdopodobniona dokumentem niepochodzącym wyłącznie od pozwanego. § 2 i 3 przytoczonego przepisu regulowały z kolei kwestię terminu, w którym pozwany mógł podnieść zarzut potrącenia, a także formy takiego zgłoszenia (tj. w postaci pisma procesowego jako jedynej dopuszczalnej formy).
Ustawą nowelizującą zmieniono jedynie § 1 omawianego przepisu, a zgodnie z jego brzmieniem obowiązującym od dnia 1 lipca 2023 r., podstawą zarzutu potrącenia może być tylko wierzytelność:
1) pozwanego z tego samego stosunku prawnego co wierzytelność dochodzona przez powoda, chyba że wierzytelność ta jest niesporna, stwierdzona prawomocnym orzeczeniem sądu, orzeczeniem sądu polubownego, ugodą zawartą przed sądem albo sądem polubownym, zatwierdzoną przez sąd ugodą zawartą przed mediatorem, lub uprawdopodobniona dokumentem potwierdzającym jej uznanie przez powoda;
2) o zwrot spełnionego świadczenia przysługująca jednemu z dłużników solidarnych wobec pozostałych współdłużników.
Zmiana oznacza istotną modyfikację w zakresie katalogu wierzytelności, które mogą być podstawą do zgłoszenia przez pozwanego w toku postępowania zarzutu potrącenia.
Powyższa zmiana oznacza istotną modyfikację w zakresie katalogu wierzytelności, które mogą być podstawą do zgłoszenia przez pozwanego w toku postępowania zarzutu potrącenia. Według wcześniejszego, obowiązującego przed dniem 1 lipca 2023 r., stanu prawnego, podstawą zarzutu potrącenia mogła być jedynie wierzytelność pozwanego z tego samego stosunku prawnego co wierzytelność dochodzona przez powoda, chyba że wierzytelność pozwanego jest niesporna lub uprawdopodobniona dokumentem niepochodzącym wyłącznie od pozwanego. Zgodnie z obecnym brzmieniem przepisów, w dalszym ciągu wierzytelność powinna – co do zasady – wynikać z tego samego stosunku prawnego co wierzytelność dochodzona przez powoda (tytułem przykładu, w sprawie z powództwa powoda o zapłatę wynagrodzenia przysługującego powodowi z tytułu umowy o dzieło, przedmiotem zarzutu potrącenia zgłoszonego przez pozwanego mogłaby być wierzytelność pozwanego z tytułu kar umownych naliczonych na podstawie tejże umowy), zmianie uległ jednakże katalog wyjątków od tej zasady. Niezmiennym z wyjątków pozostaje wierzytelności niesporna. W takiej sytuacji, nawet w przypadku, gdy wierzytelność pochodzi z innego stosunku prawnego niż wierzytelność dochodzona przez powoda, wówczas wciąż możliwe jest zgłoszenie jej przez pozwanego w procesie w ramach zarzutu potrącenia. Nadmienić należy, że o ile definicja wierzytelności niespornej jest z pewnością klarowna, o tyle w praktyce zdaje się być rzadko występującą okolicznością, w szczególności z uwagi na fakt zawisłego pomiędzy stronami sporu. Zmianie uległ jednak drugi z wyjątków. Mianowicie, przed dniem 1 lipca 2023 r. możliwym było podniesienie zarzutu potrącenia również w odniesieniu do wierzytelności uprawdopodobnionej dokumentem niepochodzącym wyłącznie od pozwanego. Marginalnie wskazać należy, że takie ukształtowanie brzmienia przepisu pozostawiać mogło względną dowolność interpretacyjną, nie precyzując przy okazji jakim konkretnie dokumentem powinien legitymować się pozwany, aby być uprawnionym do zgłoszenia zarzutu potrącenia. Zgodnie zaś z obecnym stanem prawnym, dopuszczalność zgłoszenia zarzutu potrącenia w sytuacji innej niż źródło obydwu wierzytelności w postaci tego samego stosunku prawnego uzależniona jest od następujących okoliczności: stwierdzenia wierzytelności prawomocnym orzeczeniem sądu, orzeczeniem sądu polubownego, ugodą zawartą przed sądem albo sądem polubownym czy też zatwierdzoną przez sąd ugodą zawartą przed mediatorem. Co ciekawe, a wymagające jednocześnie odniesienia do poprzedniego stanu prawnego, w sytuacji takiej wierzytelność może być również uprawdopodobniona dokumentem potwierdzającym jej uznanie przez powoda. Początkowe brzmienie tego wyjątku przypominać może brzmienie poprzednie, gdyż również mowa jest szeroko o dokumencie oraz o uprawdopodobnieniu, niemniej jednak katalog tych dokumentów będzie w praktyce inny, gdyż musi być to dokument potwierdzający uznanie wierzytelności przez powoda. W odróżnieniu zatem od poprzedniego brzmienia przepisu, w sytuacji takiej musi zaistnieć wyraźne uznanie wierzytelności przez powoda, co stanowi znaczne zawężenie w porównaniu do dokumentu, który nie pochodzi wyłącznie od pozwanego (a który to dokument powód mógłby kwestionować). Całkowitą zaś nowością jest dodanie punktu 2 do katalogu wyjątków w postaci wierzytelności o zwrot spełnionego świadczenia przysługującej jednemu z dłużników solidarnych wobec pozostałych współdłużników. Możliwość taka z pewnością ułatwi dochodzenie roszczeń regresowych pomiędzy współdłużnikami solidarnymi.
Na skutek nowelizacji zmianie nie uległy zaś § 2 i 3 komentowanego przepisu. W dalszym ciągu zatem pozwany może podnieść zarzut potrącenia nie później niż przy wdaniu się w spór co do istoty sprawy albo w terminie dwóch tygodni od dnia, gdy jego wierzytelność stała się wymagalna. Wciąż zatem nacisk kładziony jest na szybkość postepowania, gdyż konieczność niezwłocznego podniesienia zarzutu potrącenia eliminuje ryzyko jego zgłoszenia dopiero w końcowej fazie procesu, w której to sytuacji dochodzić mogło do przewlekłości postępowania z uwagi na konieczność dowodzenia istnienia wierzytelności objętej zarzutem potrącenia. Podobnie, w dalszym ciągu zarzut potrącenia może zostać podniesiony tylko w piśmie procesowym, do którego to pisma stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące pozwu, z wyjątkiem przepisów dotyczących opłat.
Autor: Oliwia Wójcik, radca prawny
