Wprowadzenie odpowiednich zmian w KSH podyktowane było koniecznością implementacji do polskiego porządku prawnego tzw. pakietu prawa spółek[2]. Podkreślenia wymaga, że podział przez wyodrębnienie dotyczyć może nie tylko transakcji krajowych (wewnętrznych), ale i transgranicznych (zewnętrznych). Co prawda polski ustawodawca na mocy dyrektywy 2017/1132 zmienionej dyrektywą 2019/2121 zobligowany był do wprowadzenia przepisów dotyczących wyłącznie regulacji typu podziału transgranicznego, jednak zakres tych zmian stanowił niewątpliwie asumpt do wprowadzenia odpowiednich modyfikacji również w wymiarze krajowego prawa spółek. Konsekwencją zaniechania wprowadzenia kategorii podziału przez wyodrębnienie wyłącznie w wymiarze transgranicznym (z pominięciem krajowego) byłoby bowiem powstanie zjawiska tzw. odwrotnej dyskryminacji, tj. układu, w którym sytuacja prawna podmiotu prawa krajowego byłaby mniej korzystna niż podmiotu zagranicznego.
Umożliwienie spółkom kapitałowym i spółce komandytowo-akcyjnej dokonania podziału przez wydzielenie niewątpliwie może przynieść podmiotom znaczne korzyści w postaci ograniczenia odpowiedzialności w przypadku niepowodzenia określonych projektów gospodarczych
Zgodnie z § 1 pkt 5) znowelizowanego art. 529 KSH podział może być dokonany: (…) 5) przez przeniesienie części majątku spółki dzielonej na istniejącą lub nowo zawiązaną spółkę albo spółki za udziały lub akcje spółki albo spółek przejmujących lub nowo zawiązanych, które obejmuje spółka dzielona (podział przez wyodrębnienie). Podział przez wyodrębnienie nie powoduje zatem utraty bytu prawnego spółki dzielonej, ale zakłada jej kontynuację – analogicznie jak w przypadku podziału przez wydzielenie. Mamy tu zatem do czynienia z kolejną formą tzw. podziału częściowego (partial division), z tym zastrzeżeniem, że w przeciwieństwie do podziału przez wydzielenie udziałowcami podmiotów przejmujących (bądź nowo zawiązanych) nie staną się dotychczasowi udziałowcy spółki dzielonej, lecz bezpośrednio sama spółka dzielona. Płaszczyzna praw udziałowych wspólników i akcjonariuszy spółki dzielonej pozostanie zatem niezmieniona – nie staną się oni udziałowcami spółki przejmującej lub nowo zawiązanej, gdyż wspólnikiem (akcjonariuszem) tej spółki będzie spółka dzielona.
Widoczna już na pierwszy rzut oka jest zatem różnica względem pozostałych typów podziału spółki, albowiem udziały lub akcje w spółce bądź spółkach przejmujących (nowo zawiązanych) obejmą nie wspólnicy (akcjonariusze) spółki dzielonej, ale sama spółka dzielona. Tym samym w wyniku podziału przez wydzielenie najczęściej będziemy mieli do czynienia z sytuacją, w której to na skutek podziału spółka dzielona staje się spółką dominującą, zaś spółka przejmująca (lub nowo zawiązana) spółką zależną. W tak powstałej strukturze o charakterze wertykalnym możliwe będą dalsze procesy transformacyjno-restrukturyzacyjne (np. poprzez dalsze podziały przez wyodrębnienie), ale także zwrotny transfer majątku spółki przejmującej (nowo zawiązanej) do spółki uprzednio dzielonej poprzez zastosowanie procedury połączenia spółek.
Nowy typ transformacji (podziału) spółek kapitałowych i spółki komandytowo-akcyjnej niewątpliwie koresponduje zatem z przepisami tzw. prawa holdingowego, wprowadzonego do KSH z dniem 13 października 2022 r.[3] Umożliwienie dokonywania podziału przez wyodrębnienie służyć będzie tworzeniu relacji korporacyjnych o charakterze pionowym (relacji wertykalnych), albowiem prawa udziałowe w spółce przejmującej/nowo zawiązanej nabywają nie wspólnicy (akcjonariusze) spółki dzielonej, ale sama spółka dzielona uzyskując w przeważającej części przypadków dominację nad spółką nowo zawiązaną lub spółką przejmującą.
Stosunek dominacji i zależności powstanie niewątpliwie w przypadku zawiązania spółki jednoosobowej (w której wspólnikiem reprezentującym 100% kapitału zakładowego będzie spółka dzielona). W konsekwencji, w przypadku podziału przez wyodrębnienie między spółką dzieloną a jednoosobową spółką nowo zawiązaną, powstanie struktura holdingowa. Jednocześnie relacja dominacji i zależności niekoniecznie musi powstać w sytuacji gdy spółką przejmującą będzie spółka już istniejąca (posiadająca znaczny kapitał i rozbudowaną strukturę udziałową), co nie zmienia okoliczności, iż pomiędzy ww. podmiotami powstanie relacja o charakterze pionowym. Dość bezpiecznym wydaje się zatem stwierdzenie, iż przedmiotowa forma podziału służyć będzie w praktyce przede wszystkim tworzeniu nowych spółek jednoosobowych.
W wyniku podziału przez wyodrębnienie spółka dzielona nie ulega rozwiązaniu i wykreśleniu z rejestru, ale – analogicznie jak w przypadku podziału przez wydzielenie – zachowuje podmiotowość prawną i funkcjonuje w dalszym ciągu, tyle że z pomniejszonym majątkiem. Do kluczowej zmiany dochodzi zatem w płaszczyźnie majątkowej spółki dzielonej – w zamian za wyodrębnienie i przekazanie określonej części majątku otrzymuje ona prawa udziałowe w spółce przejmującej lub nowo zawiązanej.
Konsekwencją wyodrębnienia określonej części majątku spółki dzielonej (jak przy podziale przez wydzielenie) będzie najczęściej konieczność obniżenia kapitału zakładowego spółki dzielonej, chyba że wyodrębnienie następuje z kapitałów własnych spółki innych niż kapitał zakładowy. W razie obniżenia wysokości tego kapitału zastosowania nie znajdą jednak przepisy o tzw. postępowaniu konwokacyjnym (art. 264 § 1, art. 265 § 2 pkt 2 i 3 KSH – w razie podziału spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, albo przepisów art. 456 i art. 458 § 2 pkt 3 i 4 KSH – w razie podziału spółki akcyjnej albo spółki komandytowo-akcyjnej).
W przypadku podziału przez wyodrębnienie i zawiązanie nowej spółki dniem wyodrębnienia będzie dzień wpisu do rejestru spółki wyodrębnionej. Z kolei w przypadku przeniesienia części majątku spółki dzielonej na spółkę istniejącą dniem wyodrębnienia będzie dzień wpisu do rejestru podwyższenia kapitału zakładowego spółki przejmującej lub emisji przez spółkę przejmującą nowych akcji bez wartości nominalnej (w odniesieniu do prostej spółki akcyjnej).
Podział przez wyodrębnienie może okazać się o tyle atrakcyjny, że ustawodawca dodając do KSH ten typ podziału wprowadził również szereg uproszczeń o charakterze proceduralnym na etapie przygotowawczym (menedżerskim) procesu reorganizacyjnego.
I tak, wybierając tę formę transformacyjną spółki, na podstawie wyłączenia wprowadzonego na mocy art. 529 § 2 KSH, w zakresie obowiązku sporządzenia przez spółkę dzieloną planu podziału, plan ten (z dość oczywistych względów) nie będzie określał:
- stosunku wymiany udziałów albo akcji spółki dzielonej na udziały lub akcje spółek przejmujących bądź spółek nowo zawiązanych i wysokość ewentualnych dopłat pieniężnych (art. 534 § 1 pkt 2 KSH);
- zasad dotyczących przyznania udziałów lub akcji w spółkach przejmujących lub w spółkach nowo zawiązanych (art. 534 § 1 pkt 3 KSH);
- dnia, od którego udziały lub akcje wymienione w pkt 3 uprawniają do uczestnictwa w zysku poszczególnych spółek przejmujących bądź spółek nowo zawiązanych (art. 534 § 1 pkt 4 KSH);
- praw przyznanych przez spółki przejmujące lub spółki nowo zawiązane wspólnikom oraz osobom szczególnie uprawnionym w spółce dzielonej (art. 534 § 1 pkt 5 KSH).
W przypadku podziału przez wyodrębnienie spółki kapitałowej plan podziału powinien zawierać informację o liczbie i wartości udziałów lub akcji w spółce albo spółkach przejmujących lub nowo zawiązanych obejmowanych przez spółkę dzieloną (art. 534 § 1 pkt 21 KSH). Taki sam wymóg należałoby postawić wobec planu podziału spółki komandytowo – akcyjnej (co uznać należy za oczywiste przeoczenie ustawodawcy).
Kolejnym uproszczeniem fazy wstępnej podziału jest wyłączenie obowiązku sporządzenia przez zarządy spółki dzielonej i każdej spółki przejmującej pisemnego sprawozdania uzasadniającego podział spółki (art. 536 § 1 KSH), obowiązku poddania planu podziału badaniu biegłego w zakresie poprawności i rzetelności (art. 537 KSH) oraz sporządzenia przez tego biegłego opinii (art. 538 KSH).
Z uwagi na fakt, iż udziały lub akcje w spółce przejmującej lub nowo zawiązanej w wyniku podziału przez wydzielenie obejmą nie wspólnicy (akcjonariusze) spółki dzielonej, ale sama spółka dzielona, wyłączona została możliwość żądania przez akcjonariuszy wniesienia zastrzeżeń do planu podziału oraz żądania od spółki przejmującej lub spółki nowo zawiązanej wykupienia ich udziałów lub akcji, albowiem w dalszym ciągu pozostaną oni udziałowcami wyłącznie spółki dzielonej (art. 541 § 5 KSH).
Tak jak i w przypadku podziału przez wydzielenie, konsekwencją podziału przez wyodrębnienie będzie sukcesja uniwersalna częściowa. Z dniem wyodrębnienia spółki przejmujące lub spółki nowo zawiązane powstałe w związku z podziałem wstępują w prawa i obowiązki spółki dzielonej, określone w planie podziału (art. 531 § 1 KSH), zaś na spółkę przejmującą lub spółkę nowo zawiązaną powstałą w związku z podziałem, przechodzą w szczególności zezwolenia, koncesje oraz ulgi, pozostające w związku z przydzielonymi jej w planie podziału składnikami majątku spółki dzielonej, a które zostały przyznane spółce dzielonej, chyba że ustawa lub decyzja o udzieleniu zezwolenia, koncesji lub ulgi stanowi inaczej (art. 531 § 2 KSH).
Skutek analogiczny jak w przypadku podziału przez wyodrębnienie polegający na transferze określonej, wyodrębnionej części spółki (najczęściej zorganizowanej części przedsiębiorstwa) dotychczas osiągalny był w wyniku wydzielenia tej części przedsiębiorstwa, a następnie wniesienie jej w formie aportu do spółki już istniejącej bądź uprzednio zawiązanej w związku z tym celem.
Wspólną płaszczyzną dla wniesienia wydzielonej części przedsiębiorstwa w formie aportu i wprowadzonego podziału przez wyodrębnienie niewątpliwie będzie transfer określonej części majątku w zamian za udziały lub akcje, które obejmie spółka dzielona. Niemniej wskazać należy, że w przypadku klasycznego wniesienia aportu dochodzi do sukcesji singularnej, zaś w przypadku podziału mamy do czynienia z sukcesją uniwersalną (przy czym jest to sukcesja częściowa). Transfer majątku w przypadku podziału przez wyodrębnienie musi zatem obejmować zarówno aktywa, jak i pasywa związane w sposób funkcjonalny z wyodrębnioną częścią przedsiębiorstwa, co niekoniecznie musi nastąpić w przypadku wydzielenia aportowego.
Na marginesie wskazać należy, iż wprowadzenie omawianego typu podziału, przy wprowadzeniu odpowiednich zautomatyzowanych mechanizmów sprzyjać może kontroli koncentracji przedsiębiorców prowadzonej przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów na gruncie ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów.
Umożliwienie spółkom kapitałowym i spółce komandytowo – akcyjnej dokonania podziału przez wyodrębnienie niewątpliwie może przynieść podmiotom znaczne korzyści w postaci ograniczenia odpowiedzialności w przypadku niepowodzenia określonych projektów gospodarczych. Podział przez wyodrębnienie może być instrumentem przydatnym w szczególności w przypadku planowanego otwarcia określonego profilu działalności, w szczególności rozpoczęcia działalności o znacznie zwiększonym ryzyku. Wówczas korzystnym byłoby wyodrębnienie tej działalności w sposób sformalizowany i oddzielenie od tych sektorów działalności, których pozycja na rynku jest już ugruntowana i względnie stabilna.
[1] Ustawa z dnia 16 sierpnia 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U.2023.1705 z dnia 2023.08.25).
[2] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2121 z dnia 27 listopada 2019 r. zmieniająca dyrektywę (UE)
2017/1132 w odniesieniu do transgranicznego przekształcania, łączenia i podziału spółek (Tekst mający znaczenie dla EOG)
(Dz. Urz. UE L 321 z 12.12.2019, str. 1–44), dalej „dyrektywa 2019/2121”; dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE)
2019/1151 z dnia 20 czerwca 2019 r. zmieniająca dyrektywę 2017/1132 w odniesieniu do stosowania narzędzi i procesów
cyfrowych w prawie spółek (Tekst mający znaczenie dla EOG) (Dz. Urz. UE L 186 z 11.07.2019, str. 80–104), dalej
„dyrektywa 2019/2121”.
[3] Ustawa z dnia 9 lutego 2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.2022.807 z dnia 2022.04.12)
Autorka: Olga Skonieczna
