Weszło w życie szybsze przedawnianie roszczeń

Na szczęście ustawodawca nie zabrał się za nowelizację starej, dobrej 5 k.c. (przepis ten stanowi o nadużyciu prawa, czyli w przytoczonym przykładzie nadużyciu zarzutu przedawnienia przez przedsiębiorcę) i w takim przypadku sądy będą miały jeszcze coś do powiedzenia.

Ustawa z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2018, Nr 1104, dalej jako: „Ustawa”) wprowadza ważne zmiany w zakresie przedawnienia roszczeń i kwestii z tym związanych. Najważniejsze rozwiązania wprowadzane ustawą to:

1. skrócenie ogólnego 10-letniego terminu przedawnienia roszczeń do lat 6,
2. skrócenie terminu przedawnienia roszczenia zasądzonego wyrokiem sądowym, orzeczeniem innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju, orzeczeniem sądu polubownego, ugodą sądową albo przed sądem polubownym przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd – z 10 do 6 lat,
3. upływ terminu przedawnienia roszczenia z końcem roku kalendarzowego (a więc zawsze z dniem 31 grudnia), co oznacza de facto wydłużenie 6, 3 i 2 letniego terminu przedawnienia o okres do końca roku kalendarzowego, w którym następuje przedawnienie,
4. upływ terminów przedawnienia krótszych niż 2 lata, pozostaje bez zmian, t.j. tutaj nie będzie miał zastosowania przepis o upływie terminu przedawnienia z końcem roku kalendarzowego,
5. wynikający z nowego art. 117 § 21 k.c. obowiązek sądu badania z urzędu upływu terminu przedawnienia w sprawie przeciwko konsumentowi, czyli odmiennie niż dotychczas podniesienie zarzutu przedawnienia nie będzie warunkiem koniecznym do formalnego badania przez sąd przedawnienia w sprawie. Co więcej w Ustawie zadbano od razu o sprawy będące w toku, w ten sposób, że jeżeli w danej sprawie do dnia 9 lipca 2018r. nie został podniesiony zarzut przedawnienia, to i tak sąd powinien rozpoznawać sprawę z uwzględnieniem nowych przepisów, czyli biorąc pod uwagę z urzędu zarzut przedawnienia,
6. sąd będzie mógł również nie wziąć pod uwagi przedawnienia roszczenia w wyjątkowych przypadkach (choć rozwiązanie to może budzić uzasadnione wątpliwości),
7. przepisy ustawy będą miały zastosowanie do roszczeń powstałych przed dniem 9 lipca 2018r. i w tym dniu jeszcze nie przedawnionych z następującymi wyjątkami:

• jeżeli zgodnie z nowymi przepisami k.c. termin przedawnienia w danej sprawie jest krótszy niż był do dnia 9 lipca 2018r. (czyli termin ogólnego przedawnienia roszczenia uległ skróceniu z 10 do 6 lat), to wówczas bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się w dniu 9 lipca 2018r.,
• jeżeli jednak przedawnienie, którego bieg terminu rozpoczął się przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy nastąpiłoby przy uwzględnieniu dotychczasowego terminu przedawnienia wcześniej, to przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu (np. termin 10 letni płynie i w dniu 9 lipca 2018r. upłynęło już np. 8 lat, wówczas przedawnienie nastąpi w 2020r. – czyli po 2 latach od 9 lipca 2018r., a nie po 6 latach od dnia 9 lipca 2018r.),
• w przypadku roszczeń przysługujących konsumentowi powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych, których terminy przedawnienia są określone w art. 118 i art. 125 § 1 ustawy zmienianej – stosuje się przepisy w brzmieniu dotychczasowym, czyli dla konsumentów, będą to terminy dłuższe – 10 letnie.

Na pierwszy rzut oka może się wydawać, że wprowadzona ustawą nowelizacja kodeksu cywilnego jest dobrodziejstwem dla konsumentów i ma chronić przede wszystkim ich interesy. Jednakże biorąc pod uwagę sprawy związane z unieważnianiem kredytów frankowych, nie może ujść uwadze trafne spostrzeżenie, że jeżeli sąd stwierdzi nieważność danej umowy indeksowanej do waluty obcej, to stosunek prawny uważa się za niezawarty, a strony mają obowiązek zwrócić sobie otrzymane świadczenia. I tutaj roszczenia banków o zwrot niespłaconych kredytów podlegają przedawnieniu z upływem 3 lat od wypłaty kredytu, natomiast roszczenia konsumentów o zwrot spłacanych rat kredytów przedawniają się zaś z upływem lat 10 licząc od chwili dokonania wpłaty. Unieważnienie umów prowadziłoby więc do sytuacji, w której banki musiałaby zwrócić to, co jej druga strona świadczyła, a konsumenci z powodzeniem mogliby powołać się na zarzut przedawnienia i nie oddać bankom ani złotówki. W chwili obecnej ustawa wprowadza sytuację, w której sąd, gdy dojdzie do przekonania lub będzie już w zasadzie wiadomo w sprawie, że mamy do czynienia z przedawnieniem, wówczas taki sąd będzie mógł „w wyjątkowych przypadkach" i tylko „jeżeli wymagają tego względy słuszności” nie uwzględnić zarzutu przedawnienia na rzecz konsumenta w sporze z bankiem.

Warto zauważyć, że nowy przepis art. 1171 § 1 k.c. wprowadzony ustawą, stanowi, że właśnie „w wyjątkowych przypadkach sąd może, po rozważeniu interesów stron, nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi, jeżeli wymagają tego względy słuszności” – czyli taka sama zasada nie będzie działała w sprawie przeciwko przedsiębiorcy. Przykładowo w razie podniesienia przez przedsiębiorcę zarzutu (z wnioskowania a contrario nowego art. 117 § 21 k.c. - przedsiębiorca nadal powinien jednak podnosić zarzut przedawnienia w formalny sposób), że roszczenie konsumenta przeciwko przedsiębiorcy jest przedawnione, sąd nie będzie mógł zastosować nowego przepisu art. 1171 § 1 k.c. i oceniać z perspektywy przesłanek wskazanych w tym przepisie, czy zarzut przedawnienia podniesiony przez przedsiębiorcę w sporze wszczętym przez konsumenta jest zasadny. Na szczęście ustawodawca nie zabrał się za nowelizację starej, dobrej 5 k.c. (przepis ten stanowi o nadużyciu prawa, czyli w przytoczonym przykładzie nadużyciu zarzutu przedawnienia przez przedsiębiorcę) i w takim przypadku sądy będą miały jeszcze coś do powiedzenia.

Autor:

Aleksandra Księżyk

Dyrektor Działu Prawnego w Warszawie. Radca prawny, od 2013 roku związana z Russell Bedford. Kieruje Działem Prawnym w Kancelarii Russell Bedford.