1. Wprowadzenie
Celem niniejszego artykułu jest przybliżenie pojęcia definicji lasu w kontekście kryteriów wymaganych w u.o.l., aby zakwalifikować grunt jako las. Autor publikacji w pierwszej kolejności poświęca uwagę konstrukcji oraz elementom tej definicji, by dalej skierować rozważania ku dwóm głównym poglądom w zakresie omawianej tematyki, a także weryfikuje tezę, że zakwalifikowanie gruntu jako las na podstawie u.o.l. wymaga łącznego spełnienia kryteriów przyrodniczego i przestrzennego oraz kryterium przeznaczenia, wymienionego w art. 3 pkt 1 u.o.l.
2. Definicja lasu na gruncie u.o.l.
Jak już zostało to wspomniane na wstępie, normatywna definicja lasu ustanowiona została na podstawie art. 3 pkt 1 u.o.l. Zgodnie z przywołanym przepisem, lasem w rozumieniu ustawy jest grunt:
1) o zwartej powierzchni co najmniej 0,10 ha, pokryty roślinnością leśną (uprawami leśnymi) – drzewami i krzewami oraz runem leśnym – lub przejściowo jej pozbawiony:
a) przeznaczony do produkcji leśnej lub
b) stanowiący rezerwat przyrody lub wchodzący w skład parku narodowego albo
c) wpisany do rejestru zabytków;
2) związany z gospodarką leśną, zajęty pod wykorzystywane dla potrzeb gospodarki leśnej: budynki i budowle, urządzenia melioracji wodnych, linie podziału przestrzennego lasu, drogi leśne, tereny pod liniami energetycznymi, szkółki leśne, miejsca składowania drewna, a także wykorzystywany na parkingi leśne i urządzenia turystyczne.
Wojciech Radecki wskazuje, że powyższy przepis u.o.l. wprowadza kilka kryteriów uznawania gruntów za las, a do trzech podstawowych kategorii należy zaliczyć kryterium przyrodnicze, przestrzenne oraz kryterium przeznaczenia2. Kryterium wskazane w art. 3 ust. 2 u.o.l. stanowi tak zwane kryterium dodatkowe, powiązane z gospodarką leśną i pozostaje poza zakresem rozważań w niniejszej publikacji.
Kryterium przyrodnicze wymaga pokrycia gruntu roślinnością leśną (uprawami leśnymi), na którą składają się drzewa i krzewy oraz runo leśne, przy czym przejściowe pozbawienie roślinności leśnej nie pozbawia gruntu cechy lasu, jeżeli spełnione są pozostałe kryteria. Kryterium przestrzenne odnosi się do powierzchni lasu, który musi stanowić zwartą powierzchnię o wielkości co najmniej 0,10 ha. Z kolei wg kryterium przeznaczenia grunt przeznaczony jest do produkcji leśnej, chyba że stanowi rezerwat przyrody lub wchodzi w skład parku narodowego albo jest wpisany do rejestru zabytków. Bartosz Rakoczy podkreśla, że pomimo normatywnego zdefiniowania pojęcia lasu nie ustają spory co do tego, jaki grunt można nazywać lasem, a jaki nie3. Powyższa definicja ustawowa oraz wchodzące w jej skład kryteria, ze względu na niejednoznaczne brzmienie przepisu powodują, jak wspomniano, liczne kontrowersje i wątpliwości interpretacyjne, zaś z wykładni gramatycznej tego przepisu nie wynikają jednoznaczne wnioski, czego skutkiem były dwa rozbieżne poglądy wyrażane w orzecznictwie.
Pierwszy z poglądów dopuszcza możliwość uznania gruntu za las bez spełnienia kryterium przeznaczenia z art. 3 pkt 1 u.o.l. i opiera się na założeniu, że lasem może być każdy grunt o zwartej powierzchni co najmniej 0,10 ha pokryty roślinnością leśną, drzewami i krzewami oraz runem leśnym, i nie musi nadto spełniać jednego z kryteriów wymienionych w art. 3 ust. 1 lit. a), b) lub c) u.o.l. Drugi z poglądów dopuszcza natomiast możliwość uznania gruntu za las także po spełnieniu kryterium przeznaczenia z art. 3 pkt 1 u.o.l., a warunki zwane kryteriami podstawowymi muszą być spełnione łącznie, aby można było mówić o lesie w znaczeniu pojęcia zdefiniowanego na gruncie u.o.l., niezależnie od okoliczności, czy jest on pokryty roślinnością czy pozbawiony jej przejściowo.
3. Pogląd przemawiający
za dopuszczalnością uznania gruntu za las, bez spełnienia kryterium przeznaczenia z art. 3 pkt 1 u.o.l. Fundamentalne znaczenie dla stanowiska opowiadającego się za dopuszczalnością uznania lasu za każdy grunt o zwartej powierzchni co najmniej 0,10 pokryty roślinnością leśną, drzewami i krzewami oraz runem leśnym niezależnie od spełnienia przesłanki kryterium przeznaczenia, ma wyrok Sądu Najwyższego z 29 stycznia 2009 r.4. Sąd Najwyższy, na kanwie stanu faktycznego przywołanego wyroku wprost sprowadził istotę zagadnienia do znalezienia odpowiedzi na pytanie czy za las może być uznany każdy grunt o zwartej powierzchni co najmniej 0,10 ha pokryty roślinnością leśną, drzewami i krzewami oraz runem leśnym, czy też taki grunt musi spełniać jedno z kryteriów wskazanych w art. 3 pkt 1 lit. a), b) lub c) ustawy.
W uzasadnieniu orzeczenia Sąd Najwyższy wywiódł, że przyjęcie stanowiska, zgodnie z którym taki grunt musi nadto spełniać jedno z wyżej wspomnianych kryteriów, prowadzi do wniosku a contrario, że nie byłaby lasem nieruchomość o obszarze 10 ha, pokryta roślinnością leśną, krzewami oraz runem leśnym, jeżeli nie byłaby przeznaczona do produkcji leśnej, nie stanowiłaby rezerwatu przyrody lub nie byłaby wpisana do rejestru zabytków. W ocenie Sądu Najwyższego taki wniosek byłby trudny do zaakceptowania, zważywszy, że zgodnie z art. 2 u.o.l. przepisy tej ustawy stosuje się do lasów bez względu na formę ich własności, a nadto nie ma w ustawie definicji „produkcji leśnej”.
Sąd Najwyższy wskazał, że zdefiniowano jedynie pojęcie gospodarki leśnej „jako działalności leśnej w zakresie urządzania, ochrony i zagospodarowania lasu, utrzymywania i powiększania zasobów i upraw leśnych, gospodarowania zwierzyną, pozyskiwania drewna, żywicy, choinek, karpiny, kory, igliwia, zwierzyny oraz płodów runa leśnego, a także sprzedaż tych produktów oraz realizację pozaprodukcyjnych funkcji lasu”. Sąd Najwyższy zauważył, że jeżeli nawet założyć, iż pojęcie »produkcja leśna« jest równoważne określeniu »gospodarka leśna«, to powstaje pytanie, w jaki sposób stwierdzić i wykazać, że dana nieruchomość gruntowa o zwartej powierzchni co najmniej 0,10 ha pokryta roślinnością leśną była lub jest przeznaczona do „produkcji leśnej”.
Biorąc pod uwagę rodzaj czynności faktycznych, które składają się na pojęcie »gospodarka leśna« można prima facie uznać, że fakt przeznaczenia do „produkcji leśnej” można wykazywać w postępowaniu sądowym dowodami rzeczowymi i osobowymi. Można też twierdzić, że o przeznaczeniu do produkcji leśnej świadczy sporządzenie planu urządzenia lasu, względnie uproszczonego planu urządzenia lasu w rozumieniu art. 6 pkt 6 i 7 u.o.l.
Powyższe rozważania doprowadziły Sąd Najwyższy do wniosku, że w świetle art. 3 pkt 1 u.o.l. za las należy także uznać grunt o zwartej powierzchni co najmniej 0,10 ha pokryty roślinnością leśną (uprawami leśnymi), drzewami i krzewami oraz runem leśnym, który nie spełnia żadnego dodatkowego kryterium z art. 3 pkt 1 lit. a, b i c (nie jest przeznaczony do produkcji leśnej, nie stanowi rezerwatu przyrody ani nie został wpisany do rejestru zabytków), a dodatkowe kryteria dotyczą gruntów o obszarze co najmniej 0,10 ha przejściowo pozbawionych roślinności leśnej.
Przywołane orzeczenie Sądu Najwyższego nie pozostało jedynie jednostkowym stanowiskiem w judykaturze. Tak sformułowany pogląd podzieliły składy orzekające Sądu Najwyższego w wyroku Sądu Najwyższego
z 28 stycznia 2010 r.5 oraz w postanowieniu z 20 września 2012 r.6.
Do omawianego poglądu przychylały się także sądy administracyjne. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Białymstoku w wyroku z 5 kwietnia 2012 r. uznał7, że za las należy także uznać grunt o powierzchni co najmniej 0,10 ha pokryty roślinnością leśną (uprawami leśnymi), drzewami i krzewami oraz runem leśnym, który nie spełnia dodatkowych kryteriów z art. 3 pkt 1 lit. a), b) lub c) u.o.l. Natomiast Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z 18 grudnia 2015 r.8 stanął na stanowisku, że z regulacji u.o.l. wynika, iż o zakwalifikowaniu danego gruntu jako lasu decyduje przede wszystkim stan faktyczny na tym gruncie. W ocenie WSA, jeżeli grunt o zwartej powierzchni co najmniej 0,10 ha jest pokryty roślinnością leśną (uprawami leśnymi) – drzewami i krzewami oraz runem leśnym – lub przejściowo jej pozbawiony, stanowi to dostateczną podstawę do uznania danego gruntu za las w rozumieniu ustawy o lasach, co powinno zostać odzwierciedlone w ewidencji gruntów i budynków.
Taki pogląd znalazł aprobatę w części aktualnego orzecznictwa9. Tytułem przykładu należy wskazać choćby wyrok Wojewódzkiego Sąd Administracyjnego w Łodzi z 4 lutego 2020 r.10, w którym stwierdził on, że w świetle art. 3 pkt 1 u.o.l. grunty o powierzchni co najmniej 0,10 ha przejściowo pozbawione roślinności leśnej, o ile spełniają dodatkowe kryteria wymienione pod lit. a), b) czy c) art. 3 pkt 1 u.o.l. stanowią las. Ponadto, w ocenie Sądu, pogląd taki koresponduje z podstawowym celem ustawy o lasach, jakim jest zachowanie lasów i korzystnego ich wpływu na klimat, powietrze, wodę, glebę, warunki życia i zdrowia człowieka oraz na równowagę przyrodniczą.
Za stosowaniem takiej wykładni opowiada się także część przedstawicieli doktryny. Jędrzej Bujny i Tymoteusz Mądry wskazują, że choć równolegle funkcjonują de facto dwie linie orzecznicze, wyrażające całkowicie przeciwstawne poglądy, to dekodując normę z art. 3 ust. 1 u.o.l. należy posłużyć się wykładnią funkcjonalną i dopuścić stosowanie przesłanek przeznaczenia jedynie w przypadku gruntów przejściowo pozbawionych roślinności leśnej, z uwagi na przesłanki natury aksjologicznej11. Przywołani autorzy podzielają stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone na kanwie wyroku z sygn. akt IV CSK 353/08, że prowadziłoby to do trudnej do zaakceptowania sytuacji, w której za las nie można by uznać nieruchomości o obszarze 10 ha pokrytej roślinnością leśną, krzewami oraz runem leśnym, jeśli nie byłaby przeznaczona do produkcji leśnej, nie stanowiłaby rezerwatu przyrody lub nie byłaby wpisana do rejestru zabytków12.
Natomiast w ocenie Wojciecha Radeckiego wyrok Sąd Najwyższego w sprawie IV CSK 353/08 budzi poważne wątpliwości13. Wspomniany autor podkreśla, że przykład, jakim posłużył się Sąd Najwyższy jest jedynie pozornie przekonywający, ponieważ nieruchomość o obszarze 10 ha pokryta roślinnością leśną, krzewami oraz runem leśnym, jeśli nie byłaby przeznaczona do produkcji leśnej, nie stanowiłaby rezerwatu przyrody lub nie byłaby wpisana do rejestru zabytków, jest rzeczywiście lasem, ale w znaczeniu przyrodniczym, a nie prawnym14.
Jan Chmielewski zwraca natomiast uwagę, że wyodrębnienie w ramach art. 3 pkt 1 u.o.l. dwóch norm nie znajduje uzasadnienia językowego oraz systemowego, stanowi nieprawidłową wykładnię i podkreśla, że las w znaczeniu normatywnym pozostaje lasem także wtedy, gdy stanowiący go grunt został przejściowo pozbawiony roślinności leśnej, ponieważ istnieje możliwość (a w istocie obowiązek) jego odtworzenia, a taka wykładnia lasu nie uwzględnia całej treści art. 3 u.o.l.,
a w szczególności przepisów znajdujących się w art. 3 pkt 1 lit. a, b oraz c, co stanowi istotne naruszenie zakazu per non est, ponieważ w dużej liczbie przypadków czyni zbędną integralną część normy prawnej15. W ocenie przywołanego autora pojęcie lasu powinno być wykładane w ten sposób, że o uznaniu określonego gruntu za las można mówić w przypadku koniunkcyjnego spełnienia przesłanek podstawowych (kryterium przyrodniczego, przestrzennego oraz kryterium przeznaczenia, względnie kryteriów określonych w art. 3 pkt 1 lit. b lub c u.o.l.), a także przesłanki dodatkowej16.
4. Pogląd przemawiający za dopuszczalnością uznania gruntu za las, o ile także spełnione jest kryterium przeznaczenia z art. 3 pkt 1 u.o.l.
W poglądzie tym przyjmuje się założenie, że wszystkie trzy kryteria podstawowe, tj. przyrodnicze, przestrzenne oraz przeznaczenia muszą być spełnione łącznie, aby można było mówić o lesie w znaczeniu pojęcia zdefiniowanego na gruncie u.o.l. Takie stanowisko znajduje swój wyraz przede wszystkim w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego, a kluczowe znaczenie ma wyrok z 23 kwietnia 2013 r.17.
Naczelny Sąd Administracyjny wskazał na kanwie stanu faktycznego wspomnianego wyroku, że grunt jest lasem nie tylko w znaczeniu przyrodniczym, ale także prawnym, nie tylko po spełnieniu kryterium przyrodniczego polegającego na pokryciu gruntu roślinnością leśną oraz przestrzennego (zwarta powierzchnia o co najmniej 0,10 ha), lecz także po spełnieniu kryterium przeznaczenia, które zostały wskazane w art. 3 ust. 1 lit. a), b) i c) u.o.l. Wspomniane kryteria, łącznie zwane kryteriami podstawowymi, muszą być spełnione kumulatywnie, aby można było mówić o lesie w znaczeniu pojęcia zdefiniowanego na podstawie u.o.l., a grunt stanowiący las w znaczeniu przyrodniczym nie zawsze będzie lasem w znaczeniu prawnym.
Dla prawidłowego rozstrzygania wątpliwości co do rzeczywistego charakteru gruntu konieczne jest ustalenie jego przeznaczenia. Warto także zauważyć, że Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 2 października 2015 r.18 wskazał, iż przy badaniu kryterium obszarowego lasu konieczne jest uwzględnienie przedmiotowego charakteru tego pojęcia, czyli objęcie badaniem jako zwartej powierzchni nie tylko działki, na której znajduje się użytek, lecz także działek położonych w bezpośrednim sąsiedztwie (kryterium zwartości). Ponadto decydujące znaczenie dla określenia, czy przedmiotowy grunt ma charakter lasu, ma nie tylko ustalenie czy miał odpowiednią powierzchnię, ale także czy był on przeznaczony do prowadzenia produkcji leśnej19.
Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 31 sierpnia 2017 r.20 stwierdził także, że za wyjątkiem przypadków, gdy chodzi o rezerwat przyrody, grunt wchodzący w skład parku narodowego albo grunt wpisany do rejestru zabytków, o zaliczeniu gruntu do lasu nie decyduje tylko to, że jest on porośnięty drzewami, krzewami i runem leśnym, ale również jego funkcja, a mianowicie, że jest przeznaczony do produkcji leśnej. Orzeczenie w sprawie z sygn. akt II OSK 3027/15 ma ponadto istotny wymiar praktyczny, bowiem Naczelny Sąd Administracyjny podkreślił, że w przypadku gruntów położnych w mieście, w celu wykazania, iż określone grunty są lasem w rozumieniu u.o.l., konieczne jest udowodnienie, że są one nie tylko pokryte roślinnością leśną, ale także przeznaczone do produkcji leśnej.
Na znaczenie kryterium przeznaczenia zwrócił również uwagę Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie w wyroku z 4 kwietnia 2018 r.21, który stanął na stanowisku, że lasem nie jest każdy grunt zadrzewiony, ale grunt o powierzchni co najmniej 0,10 ha pokryty roślinnością leśną, a więc nie tylko drzewami, ale i krzewami oraz runem leśnym i co do zasady przeznaczony do produkcji leśnej. W uzasadnieniu przywołanego wyroku WSA w Krakowie wywiódł, że grunt niespełniający kryteriów przestrzennego, a zatem mniejszy niż 0,10 ha, a pokryty roślinnością leśną, tj. drzewami, krzewami i runem leśnym lub grunt o powierzchni większej niż 0,10 ha, lecz nie pokryty drzewami, krzewami oraz runem leśnym i niesłużący do produkcji rolnej, nie jest lasem.
W ocenie sądu samo zadrzewienie gruntu nie wpływa na zmianę przeznaczenia gruntu nieleśnego na leśny.
Należy zauważyć, że najnowsze orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego kontynuuje linię orzeczniczą przemawiającą za dopuszczalnością uznania gruntu za las, po spełnieniu kryterium przeznaczenia z art. 3 pkt 1 u.o.l. Tytułem przykładu należy przywołać wyrok Naczelnego Sądu Administracyjny z 8 stycznia 2020 r.22, w którym zauważa on, że grunt jest lasem w znaczeniu prawa administracyjnego na podstawie art. 3 u.o.l., kiedy spełnione jest nie tylko kryterium przyrodnicze (pokrycie roślinnością leśną lub przejściowe jej pozbawienie) i kryterium przestrzenne (zwarta powierzchnia, co najmniej 0,10 ha), lecz także kryterium przeznaczenia – do produkcji leśnej (lit. a pkt 1 art. 3) bądź jedna z pozostałych przesłanek z lit. b (grunt stanowiący rezerwat przyrody lub wchodzący w skład parku narodowego) czy lit. c (grunt wpisany do rejestru zabytków).
Za poglądem przemawiającym za dopuszczalnością uznania gruntu za las dopiero po spełnieniu kryterium przeznaczenia z art. 3 pkt 1 u.o.l. opowiada się Wojciech Radecki, który stoi na stanowisku, że trzy kryteria podstawowe, tj. przyrodnicze, przestrzenne i przeznaczenia muszą być spełnione łącznie, aby można było mówić o lesie w znaczeniu przyjętym w art. 3 pkt 1 u.o.l.23. Przywołany autor podkreśla nadto, że co do zasady las w znaczeniu przyrodniczym stanie się lasem w znaczeniu prawnym dopiero wtedy, gdy zostanie w określonym trybie przeznaczony do produkcji leśnej, co w państwie dbającym o ład przestrzenny może nastąpić tylko w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, a w przypadku nowego lasu powstałego w wyniku zalesienia może to nastąpić decyzją o warunkach zabudowy.
Jan Chmielewski podkreśla, że należy opowiedzieć się wyłącznie za podejściem, które najtrafniej oddaje zamysł ustawodawcy i może być wykorzystywane w ramach wykładni operatywnej przez organy oraz sądy administracyjne24, co w konsekwencji prowadzi do wniosku, że pojęcie lasu powinno być wykładane w ten sposób, iż o uznaniu określonego gruntu za las można mówić w przypadku koniunkcyjnego spełnienia przesłanek podstawowych (kryterium przyrodniczego, przestrzennego oraz kryterium przeznaczenia, względnie kryteriów określonych w art. 3 pkt 1 lit. b lub c u.o.l.), a także przesłanki dodatkowej.
5. Podsumowanie
W świetle powyższych rozważań należy mieć na uwadze, że w orzecznictwie, i to zarówno powszechnym, jak i sądowoadministracyjnym, nadal funkcjonują dwie równoległe i w zasadzie konkurencyjne linie orzecznicze, całkowicie odmiennie odnoszące się do zagadnienia, jaki grunt stanowi las zgodnie z definicją zawartą w art. 3 pkt 1 u.o.l.
Definicja lasu wymaga de lege ferenda precyzyjnego określenia kryteriów uznania gruntu za las, w sposób niebudzący wątpliwości interpretacyjnych. Niemniej jednak de lege lata bardziej przekonywający zdaje się być pogląd przemawiający za dopuszczalnością uznania gruntu za las dopiero po spełnieniu trzech kryteriów podstawowych, w tym kryterium przeznaczenia z art. 3 pkt 1 u.o.l. Wykładnia gramatyczna art. 3 pkt 1 u.o.l. przemawia za stwierdzeniem, że grunt jest lasem w znaczeniu prawnym po spełnieniu kryterium przyrodniczego, polegającego na pokryciu gruntu roślinnością leśną, przestrzennego (zwarta powierzchnia o co najmniej 0,10 ha) oraz po spełnieniu kryterium przeznaczenia, które zostały wskazane w art. 3 ust. 1 lit. a), b) i c) u.o.l. Brzmienie art. 3 pkt 1 u.o.l. nie pozwala na stwierdzenie, że kryteria przeznaczenia odnoszą się jedynie do gruntu czasowo pozbawionego roślinności leśnej.
Nie przekonuje także stanowisko Sądu Najwyższego, zgodnie z którym trudny do zaakceptowania jest wniosek, że na gruncie u.o.l. nieruchomość o obszarze 10 ha pokryta roślinnością leśną, krzewami oraz runem leśnym nie byłaby lasem, jeżeli nie zostałaby przeznaczona do produkcji leśnej, nie stanowiłaby rezerwatu przyrody lub nie byłaby wpisana do rejestru zabytków. Taki grunt nie spełnia ustawowej definicji lasu i jest rzeczywiście lasem, ale w znaczeniu przyrodniczym, a nie prawnym, zaś ewentualna forma własności pozostaje obojętna w zakresie definicji lasu, bowiem nie zostały spełnione ustawowe przesłanki wskazane w tej definicji.
_____________________________
1 T.j. Dz.U. 2020 poz. 6.
2 W. Radecki, Komentarz do art. 3 ustawy o lasach [w:] W. Radecki, Ustawa o lasach. Komentarz, wyd. II, teza 2, dostęp LEX/ele.
3 B. Rakoczy, Pojęcie gospodarki leśnej i trwale zrównoważonej gospodarki leśnej [w:] B. Rakoczy, Gospodarka leśna i trwale zrównoważona gospodarka leśna w prawie polskim, wyd. 1, Wolters Kluwer Polska 2018, LEX/ele 2020.
4 Sygn. akt IV CSK 353/08; LEX nr 527250.
5 Sygn. akt I CSK 258/09; LEX nr 565990.
6 Sygn. akt IV CSK 41/12; LEX nr 1232472.
7 Sygn. akt II SA/Bk 132/12; LEX nr 1145729.
8 Sygn. akt IV SA/Wa 2608/15; LEX nr 2438634.
9 Wyrok WSA w Łodzi z 17 października 2017 r., sygn. akt II SA/Łd 632/17; LEX nr 2400121.
10 Sygn. akt II SA/Łd 724/19.
11 J. Bujny, T. Mądry, Problemy związane z definicją lasu w polskim systemie prawnym, „Studia Prawa Publicznego” 3 (19) 2017, s. 79.
12 Ibidem.
13 W. Radecki, Komentarz do art. 3 ustawy o lasach..., op. cit., teza 4, dostęp LEX/ele.
14 Ibidem.
15 J. Chmielewski, Pojęcie lasu w ustawie o lasach – próba konceptualizacji, „Przegląd Prawa Publicznego” 3/2019.
16 Ibidem.
17 Sygn. akt I OSK 1983/11; LEX nr 1336348.
18 Sygn. akt II OSK 308/14; LEX nr 2002652.
19 Wyrok NSA z 8 lutego 2017 r., sygn. akt II OSK 1523/15, LEX nr 2282128.
20 Sygn. akt II OSK 3027/15; LEX nr 2381087.
21 Sygn. akt II SA/Kr 195/18; LEX nr 2478212.
22 Sygn. akt II OSK 422/18.
23 W. Radecki, Komentarz do art. 3 ustawy o lasach..., teza 4, dostęp LEX/ele.
24 J. Chmielewski, Pojęcie lasu w ustawie o lasach – próba konceptualizacji, „Przegląd Prawa Publicznego” 3/2019.
