Prawo poboru akcji jest uprawnieniem korporacyjnym zapewniającym akcjonariuszom pierwszeństwo przy obejmowaniu nowych akcji, emitowanych w związku z podwyższeniem kapitału zakładowego spółki. Instytucja prawa poboru akcji opisana w art. 433 § 2 KSHsłuży ochronie interesów dotychczasowych akcjonariuszy przed „rozwodnieniem” ich akcji w spółce. Pozbawienie prawa poboru jest dopuszczalne jedynie wtedy, gdy leży w interesie spółki.
Wyłączenie prawa poboru akcji dotychczasowych akcjonariuszy z uwagi na interes spółki może wystąpić w sytuacji, gdy osoby, na których rzecz dokonano wyłączenia prawa poboru akcji, mogą zapewnić spółce środki finansowe, których nie są w stanie wnieść dotychczasowi akcjonariusze
Definicja interesu spółki
W doktrynie prezentowane są różne poglądy dotyczące tego, jak należy definiować interes spółki. Istnieje radykalna koncepcja, zgodnie z którą interes spółki, jako odrębnej osoby prawnej, powinien być konstruowany i oceniany w oderwaniu od interesu jej akcjonariuszy. Istnieje również inne radykalne stanowisko, zgodnie z którym interes spółki jest tożsamy z interesem akcjonariusza (wspólnika) większościowego, jednak stanowisko to nie jest powszechnie akceptowane wśród przedstawicieli doktryny. Najpowszechniejszy obecnie pogląd zakłada, że interes spółki jest wypadkową interesów wszystkich grup jej wspólników oraz wspólnego celu, określonego w umowie lub w statucie spółki. Tym samym nie może istnieć odrębny, samodzielny interes spółki jako osoby prawnej. Koncepcja interesu spółki jako „wypadkowej interesów” znajduje potwierdzenie w orzecznictwie (stanowisko SN wyrażone w wyr.z5.11.2009 r., I CSK158/09, OSN2010, Nr 4, poz. 63).
Wpływ teorii na praktykę
Przyjmując pogląd, według którego interes spółki, jako odrębnej osoby prawnej, powinien być konstruowany i oceniany w oderwaniu od interesu jej akcjonariuszy, należy założyć, że wyłączenie prawa poboru akcji będzie możliwe zawsze, gdy korzyści spółki wynikające z takiego wyłączenia będą mniejsze niż ewentualny uszczerbek dla akcjonariuszy.
Przyjęcie koncepcji interesu spółki jako „wypadkowej interesów” oznacza konieczność dokonywania oceny także z perspektywy wyważenia zróżnicowanych i ścierających się w spółce interesów akcjonariuszy. Przy dokonywaniu takiej oceny należy skonfrontować korzyść, jaką odniesie spółka (a przez to jej akcjonariusze), np. z faktu pozyskania nowego inwestora, z uszczerbkiem po stronie akcjonariuszy polegającym na zmniejszeniu się ich udziału w spółce.
Jako przykłady, w których wyłączenie prawa poboru akcji może niemal zawsze leżeć w interesie spółki, można wymienić: skierowanie emisji akcji do pracowników spółki, emisję aportową (wynikającą z potrzeby pozyskania dla spółki określonych aktywów np. udziałów w innych spółkach), ofertę publiczną akcji poprzedzającą starania spółki o dopuszczenie jej akcji do obrotu na rynku regulowanym albo do alternatywnego systemu obrotu. W praktyce często spotykanym jest wyłączanie prawa poboru akcji dotychczasowych akcjonariuszy, gdy nowi akcjonariusze mają wnieść do spółki środki finansowe, wkłady niepieniężne lub inne unikalne usługi i świadczenia, których nie są w stanie wnieść dotychczasowi akcjonariusze, a także wtedy, gdy do spółki ma przystąpić inwestor strategiczny.
Każdorazowo w takim przypadku należy jednak rozważać, czy pozbawienie akcjonariuszy prawa poboru akcji jest korzystniejsze dla spółki niż pozostawienie im tego prawa. Dla przykładu Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 28 maja 2014 r. (I ACA3/14, Legalis) orzekł, że wyłączenie prawa poboru akcji dotychczasowych akcjonariuszy z uwagi na interes spółki może wystąpić w sytuacji, gdy osoby, na których rzecz dokonano wyłączenia prawa poboru akcji, mogą zapewnić spółce środki finansowe, których nie są w stanie wnieść dotychczasowi akcjonariusze.
Znaczenie praktyczne
W przypadku gdy na walnym zgromadzeniu ma być rozstrzygana kwestia pozbawienia akcjonariuszy prawa poboru, zarząd zobowiązany jest do przedstawienia zgromadzeniu pisemnej opinii uzasadniającej powody pozbawienia prawa poboru. Zarząd w swojej opinii powinien uzasadnić, że pozbawienie akcjonariuszy prawa poboru następuje w interesie spółki.
Na marginesie, dla spółki publicznej oznacza to obowiązek zamieszczenia opinii zarządu na stronie internetowej spółki (art. 4021§ 1 pkt 3 KSH).
Co bardzo istotne – ocena tego, czy pozbawienie akcjonariuszy prawa poboru leży w interesie spółki jest objęta zakresem kognicji sądu rejestrowego w ramach postępowania prowadzonego na podstawie wniosku o wpisanie podwyższenia kapitału do rejestru. Z powodu niespełnienia tej przesłanki uchwała o pozbawieniu akcjonariuszy prawa poboru jest bowiem nieważna, a zatem nieważne są również umowy objęcia akcji, jako umowy naruszające ustawowe prawo poboru. W konsekwencji niezgodny ze stanem rzeczywistym jest dołączony do wniosku spis nabywców akcji. W praktyce jednak, merytoryczne zbadanie tej kwestii z reguły wykracza poza możliwości sądów rejestrowych.
Autor: Przemysław Lach, aplikant radcowski Russell Bedford
