Funkcjonowanie spółek w stosunku dominacji i zależności

W niniejszym artykule postaram się odpowiedzieć na pytania, kiedy spółka jest spółką dominującą, jakie obowiązki ma spółka będąca w zależności i jakie są konsekwencje ich nieprzestrzegania.

Definicja spółki dominującej

Zgodnie z Kodeksem Spółek Handlowych spółką dominującą jest spółka handlowa w przypadku, gdy:

1. dysponuje bezpośrednio lub pośrednio większością głosówna zgromadzeniu wspólników albo na walnym zgromadzeniu (także jako zastawnik albo użytkownik), bądź w zarządzie innej spółki kapitałowej;

2. jest uprawniona dopowoływania lub odwoływania większości członków zarząduinnej spółki kapitałowej;

3. jest uprawniona do powoływania lub odwoływania większości członków rady nadzorczejinnej spółki kapitałowej; 

4. członkowie jej zarządustanowią więcej niż połowęczłonków zarządu innej spółki kapitałowej;

5. dysponuje bezpośrednio lub pośrednio większością głosów w spółce osobowej;

6. wywiera decydujący wpływ na działalność spółki kapitałowej zależnej, w szczególności na podstawie umówokreślonych w art. 7 KSH (umowy przewidujące zarządzanie spółką zależną lub przekazywanie zysku przez taką spółkę).

W praktyce obrotu może wystąpić sytuacja, w której dwie spółki nawzajem dysponują większością głosów na swoich zgromadzeniach. Za spółkę dominującą uważa się wtedy spółkę, która posiada większy procent głosówna zgromadzeniu drugiej spółki (spółki zależnej). W przypadku gdy każda ze spółek handlowych posiada równy procent głosów na zgromadzeniu drugiej spółki, o istnieniu bądź nieistnieniu stosunku dominacji rozstrzyga okoliczność wywierania wpływu na spółkę zależnątakże na podstawie innego powiązaniaopisanego w punktach 2-6 powyżej. Zatem w przypadku, w którym każda ze spółek handlowych posiada równy procent głosów na zgromadzeniu drugiej spółki, spółką dominującą będzie spółka, która (na przykład) uprawniona jest do powoływania większości członków organów drugiej spółki.

Może jednak wystąpić sytuacja, że dwie spółki nawzajem dysponują większością głosów na swoich zgromadzeniachi jednocześnie wywierają na siebie nawzajem taki sam wpływ na podstawie innego powiązania. W takim przypadku za spółkę dominującą uważa się tę spółkę, która może wywierać wpływ na drugą spółkę na podstawie większej liczby powiązań. Jeżeli także na podstawie powyższych reguł nie można ustalić, która ze spółek jest spółką dominującą, a która zależną uznaje się, że obie spółki są wzajemnie dominującymi i zależnymi.

Ustalenie stosunku dominacji i zależności może zatem wiązać się z koniecznością wnikliwego przeanalizowania przepisów KSH oraz umów / statutów spółek.

Obowiązek uzyskania zgody na dokonanie czynności

Choć stosunek dominacji i zależności dotyczy spółek prawa handlowego (osobowych i kapitałowych) oraz spółdzielni, to obowiązek uzyskania zgody, o którym mowa poniżej, dotyczy wyłącznie spółek kapitałowych. 

Zgodnie z art. 15 § 1 KSH zawarcie przez spółkę kapitałową umowy kredytu, pożyczki, poręczenia lub innej podobnej umowy z członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, prokurentem, likwidatorem albo na rzecz którejkolwiek z tych osób, wymaga zgody zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia spółki. Zgodnie z § 2 przytoczonego przepisu w przypadku spółek pozostających w stosunku zależności, wiąże się to z dodatkowym obowiązkiem uzyskania zgody zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia spółki dominującej.

W praktyce oznacza to, że zawarcie przez członka zarządu spółki dominującej umowy (na przykład) pożyczki ze spółką zależną, będzie wymagało zwrócenia się do zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia spółki dominującej o udzielenie zgody na jej zawarcie. Dla porządku należy wskazać, że obowiązek uzyskania zgody dotyczy wszystkich umów, do których istoty należy albo transfer środków ze spółki zależnej do majątku osób wskazanych w przepisie (w spółce dominującej), albo na ich rzecz, które zabezpieczają wobec osób trzecich zobowiązania tych osób.

Konsekwencje nieuzyskania zgody spółki dominującej

Art. 17 § 1 KSH stanowi jasno, że jeżeli do dokonania czynności prawnej przez spółkę ustawa wymaga zgody odpowiedniego organu, to czynność prawna dokonana bez wymaganej uchwały jest nieważna. Zatem brak zgody opisanej w poprzednim akapicie spowoduje, że umowa nie wywoła skutków. Co prawda 17 § 2 KSH stwarza możliwość potwierdzenia takiej czynności (potwierdzenie ma moc wsteczną od chwili dokonania czynności prawnej), ale organ ma na to jedynie 2 miesiące od dokonania czynności.