Wystąpienie wspólnika ze spółki komandytowej

Przepisy ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks Spółek Handlowych (Dz.U. Nr 94, poz. 1037tj. z dnia 22 lutego 2019 r. Dz.U. z 2019 r. poz. 505, dalej jako „ksh”) w dziale poświęconym spółce komandytowej nie regulują wprost kwestii dotyczącej wystąpienia wspólnika ze spółki. Art. 103 § 1 KSH odsyła natomiast do przepisów dotyczących spółki jawnej. 

W świetle obowiązujących przepisów można wyróżnić trzy sposoby wystąpienia wspólnika ze spółki komandytowej, wystąpienie w drodze zbycia ogółu praw i obowiązków wspólnika spółki komandytowej lub wypowiedzenie umowy spółki komandytowej, zmiana umowy spółki

W świetle obowiązujących przepisów można wyróżnić trzy sposoby wystąpienia wspólnika ze spółki komandytowej, wystąpienie w drodze zbycia ogółu praw i obowiązków wspólnika spółki komandytowej lub wypowiedzenie umowy spółki komandytowej,zmiana umowy spółki 1.

Zbycie ogółu praw i obowiązków

Wystąpienie ze spółki komandytowej poprzez zbycie ogółu praw i obowiązków wspólnika jest możliwe w przypadku zaistnienia dwóch przesłanek: w umowie spółki musi być wyraźne wskazanie, że zbycie praw i obowiązków jest dopuszczalne oraz wszyscy wspólnicy muszą wyrazić na to uprzednią pisemna zgodę (art. 10 §1 i §2 KSH). Wyrażenie takiej zgody następuje najczęściej pisemnie poprzez podjęcie stosownej uchwały. Z dyspozytywnego charakteru zgody wynika, że wspólnicy mogą w umowie spółki zarówno złagodzić, jak i zaostrzyć wymóg formy (np. zgoda w formie aktu notarialnego, lub w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi), ale nie jest także wykluczona całkowita rezygnacja z wymogu zgody 2.

W tym miejscu wskazać należy, iż przepisy prawa przewidują również inne ograniczenia związane ze zbywaniem ogółu praw i obowiązków wspólnika w spółce komandytowej np. nie dopuszczalne jest przeniesienie tylko części praw i obowiązków, w szczególności określając zbywane prawa i obowiązki za pomocą zbywanego „udziału” procentowego 3. Możliwe jest natomiast zbycie określonej konkretnej wierzytelności wspólnika wobec spółki wynikającej z przysługujących wspólnikowi praw (zbycie roszczeniao wypłatę zysku za dany rok obrotowy, roszczenia już wymagalnego), z tym, że nie jest możliwe przeniesienie samego prawa do udziału w zysku. Czynność zbycia ogółu praw i obowiązków może być dokonana w drodze dowolnej umowy, a w szczególności w formie umowy sprzedaży lub darowizny 4. Kodeks spółek handlowych nie przewiduje również jakieś szczególnej formy zawarcia umowy zbycia ogółu praw i obowiązków wspólnika w spółce komandytowej jakkolwiek dla zachowania bezpieczeństwa obrotu warto dokonać tej czynności co najmniej w formie pisemnej. Tak więc zawarcie powyższej umowy w formie aktu notarialnego nie jest obowiązkowe, choć umowa spółki komandytowej może ustanowić określony wymóg co do formy jej zawarcia. Zbycie ogółu praw i obowiązków wspólnika w spółce komandytowej nie wymaga zmiana umowy spółki.

Wypowiedzenie umowy spółki komandytowej

Na podstawie przepisu art. 61 § 1 KSH każdy wspólnik może wypowiedzieć umowę spółki zawartą na czas nieoznaczonyna sześć miesięcy przed końcem roku obrotowego. Wypowiedzenia umowy spółki wspólnik powinien dokonać w formie pisemnego oświadczenia, które powinien złożyć pozostałym wspólnikom albo wspólnikowi uprawnionemu do reprezentowania spółki (art. 61 § 3 KSH). Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 20.5.2008 r. (I ACa 316/08, niepubl.): „wypowiedzenie umowy, jako jednostronne oświadczenie woli o charakterze prawokształtującym, nie może być złożone z zastrzeżeniem warunku w rozumieniu art. 89 KC. Pozostawałoby to bowiem w sprzeczności z istotą tego rodzaju czynności prawnej, której celem jest definitywne uregulowanie łączącego strony stosunku prawnego”. Wypowiedzenie umowy spółki jawnej pod warunkiem jest niedopuszczalne (wyr. SN z 29.4.2009 r., II CSK 614/08, OSNC 2010, Nr 2, poz. 32).

Kwestią sporną w doktrynie jest natomiast możliwość wypowiedzenia umowy spółki zawartej na czas oznaczony. Z uwagi na regulację art. 62 § 2 KSH, która jedynie wyjątkowo dopuszcza możliwość wypowiedzenia przez wierzyciela wspólnika umowy spółki zawartej na czas oznaczony, oraz – na naturę umów zawartych na czas oznaczony, powszechnie przyjmuje się, że niedopuszczalne jest wypowiedzenie umowy spółki jawnej (a co za tym idzie komandytowej) zawartej na czas oznaczony w przypadku, gdy umowa spółki nie zawiera wyraźnego postanowienia dopuszczającego możliwość wypowiedzenia takiej umowy. W takim przypadku umowa spółki jawnej zawarta na czas oznaczony ulega rozwiązaniu z upływem terminu, na jaki została zawarta 5.Jednocześnie dominuje pogląd, iż dopuszczalne jest wypowiedzenie przez wspólnika umowy spółki jawnej zawartej na czas oznaczony, jeżeli wspólnicy taką możliwość wyraźnie dopuszczą w umowie spółki i jednocześnie określą w niej przesłanki wypowiedzenia umowy spółki jawnej zawartej na czas oznaczony 6.

Zmiana umowy spółki – kontrowersja

Kontrowersyjną kwestią jest możliwość wystąpienia wspólnika ze spółki komandytowej poprzez zmianę treści umowy spółki, w taki sposób, aby umożliwić odejście wspólnika ze spółki w inny sposób niż wypowiedzenie umowy spółki czy zbycie praw i obowiązków.

Zgodnie z judykaturą nie jest niestety możliwe dokonanie zmiany składu osobowego wspólników spółki w inny sposób niż poprzez wypowiedzenie umowy spółki (art. 61 § 1 k.s.h.) bądź przeniesienie ogółu praw i obowiązków na osobę trzecią albo na innego wspólnika spółki stosownie do art. 10 k.s.h 7.

Sąd Okręgowy w Łodzi w ww. wyroku uznał, że sposób wystąpienia wspólnika ze spółki jawnej (a co za tym idzie ze spółki komandytowej) został uregulowany w przepisach KSH w sposób wyczerpujący. Wobec tego nie ma podstaw do kreowania innych, pozakodeksowych sposobów na wyjście wspólnika ze spółki jawnej. Oznacza to, że wspólnikowi zamierzającemu dobrowolne wystąpić pozostają dwie możliwości – wypowiedzenie umowy spółki, bądź zbycie ogółu praw i obowiązków na warunkach określonych w umowie. W orzeczeniu wskazane zostało ponadto, że wystąpienie wspólnika na mocy porozumienia wszystkich wspólników nie znajduje podstawy w żadnym z przepisów KSH, a zgodna wola wspólników nie może stanowić podstawy zmiany składu osobowego spółki także w świetle art. 3531k.c. statuującego zasadę swobody umów. 

Pomimo ww. poglądu Sądu Okręgowego w Łodzi w praktyce, zwłaszcza sądy rejestrowe właściwe dla poszczególnych spółek dopuszczają wystąpienie ze spółki komandytowej wspólnika, następujące 
w konsekwencji zmiany umowy spółki oraz złożenia oświadczenia przez wspólnika występującego. 

Argumentem przemawiającym za wyżej wskazanym wyjściem jest wskazanie, iż przepisy KSH nie zawierają zakazu wystąpienia wspólnika ze spółki za porozumieniem stron i ze skutkiem natychmiastowym. Przepis art. 3531 KC nie może być w tym zakresie uznany za normę o charakterze konkurencyjnym, a co najwyżej o charakterze uzupełniającym względem regulacji k.s.h., w szczególności względem art. 9 k.s.h. z którego wynika, że zmiana postanowień umowy spółki, w braku odmiennych zapisów w umowie, wymaga zgody wszystkich wspólników8.

Dlatego też należy podkreślić, iż zmiana umowy spółki powinna być o tyle dopuszczalna o ile nie pozostaje ona w sprzeczności z ustawą, zasadami współżycia społecznego i naturą stosunku (art. 3531KC). Z uwagi na powyższe, trudno zaaprobować wyżej wskazany pogląd sądu zgodnie, z którym art. 61 KSH i art. 65 KSH (z uwagi na ich bezwzględnie wiążący charakter) wyłączają możliwość zmiany umowy w zakresie dotyczącym składu osobowego spółki na mocy porozumienia wspólników. Jeżeli zatem KSH, nie zawiera regulacji w kwestii „porozumienia stron” i nie wprowadza wyłączenia w tym zakresie, to zgodnie z art. 9 k.s.h. uznać należy, że w tym zakresie powinny znaleźć w zakresie przepisy kodeksu cywilnego (art. 2 k.s.h.). Powyższy pogląd jest pośrednio aprobowany w praktyce przez sądy rejestrowe (w okręgu warszawskim) poprzez dokonywanie zmian w składach osobowych spółek, dokonanych w istocie ww. sposobem.

Piśmiennictwo: