Przeprowadzanie inwestycji na obszarach Natura 2000

W praktyce bywa tak, że organ właściwy do wydania np. pozwolenia na budowę, całkowicie bezpodstawnie wszczyna procedurę mającą na celu weryfikację czy dana inwestycja będzie miała wpływ na obszar objęty programem Natura 2000. Dla inwestorów, którym z różnych względów zależy na czasie w przypadku realizacji inwestycji taki obrót wydarzeń może się okazać bardzo niekorzystny.

Inwestycje, których realizacja może mieć szkodliwy wpływ na przyrodę, mają pewne ograniczenia. Tego typu inwestycje wymagają między innymi przeprowadzenia uprzedniej oceny środowiskowej

Natura 2000 - pojęcie

Zgodnie z art. 5 ust. 2b) ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880, tj. z dnia 20 lipca 2018 r. Dz.U. z 2018 r. poz. 1614, dalej jako „Ustawa”), obszar Natura 2000 jest to obszar specjalnej ochrony ptaków, specjalny obszar ochrony siedlisk lub obszar mający znaczenie dla Wspólnoty, utworzony w celu ochrony populacji dziko występujących ptaków lub siedlisk przyrodniczych lub gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty. Ponadto zgodnie z art. 6 Ustawy obszar Natura 2000 jest formą ochrony przyrody.

Podstawą programu Natura 2000 są dwie unijne dyrektywy – dyrektywa ptasia, przyjęta w 1979 roku (dyrektywy 2009/147/WE z 30 listopada 2009 w sprawie ochrony dzikiego ptactwa), a następnie zastąpiona dyrektywą z 2009 roku oraz dyrektywa siedliskowa (habitatowa) z 1992 roku (dyrektywy Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory).

Pojęcie negatywnego odziaływania na cele ochrony obszaru Natura 2000 

Inwestycje, których realizacja może mieć szkodliwy wpływ na przyrodę, mają pewne ograniczenia. Tego typu inwestycje wymagają między innymi przeprowadzenia uprzedniej oceny środowiskowej.

Bezwzględnie zakazane są takie działania, które mogą znacząco negatywnie oddziaływać na cele ochrony przyrody Natura 2000 (art. 33 Ustawy) tj. mogą m.in.:

• pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych lub siedlisk gatunków roślin i zwierząt, dla których ochrony wyznaczono obszar Natura 2000 lub;
• wpłynąć negatywnie na gatunki, dla których ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000, lub;
• pogorszyć integralność obszaru Natura 2000 lub jego powiązania z innymi obszarami.

Katalog działań, które mogą znacząco oddziaływać na obszar Natura 2000, jest otwarty. Z tego też względu to właśnie na organie ciąży obowiązek precyzyjnego wskazania, czym się kierował, oceniając, iż dane działanie może negatywnie wpłynąć na obszar Natura 2000. (Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku 3.04.2014 r., IV SA/Wa 165/14 stwierdził, iż „Przepis art. 33 ust.1 Ustawy mówiąc o negatywnym oddziaływaniu na cele ochrony Natura 2000, nie mówi o jakimkolwiek oddziaływaniu, lecz jedynie o znaczących negatywnych oddziaływaniach na środowisko). Oznacza to, że nie wszystkie negatywne oddziaływania będą uniemożliwiały realizację przedsięwzięcia, ale tylko te, których skala, stopień i charakter oddziaływania będzie uznana za znaczącą.

Zgodnie z art. 34 ust. 1 ustawy, jeżeli przemawiają za tym konieczne wymogi nadrzędnego interesu publicznego, w tym wymogi o charakterze społecznym lub gospodarczym, i wobec braku rozwiązań alternatywnych, właściwy miejscowo regionalny dyrektor ochrony środowiska, a na obszarach morskich – dyrektor właściwego urzędu morskiego,może zezwolić na realizację planu lub działań, mogących znacząco negatywnie oddziaływać na cele ochrony obszaru Natura 2000,zapewniając wykonanie kompensacji przyrodniczej niezbędnej do zapewnienia spójności i właściwego funkcjonowania sieci obszarów Natura 2000.W przypadku gdy znaczące negatywne oddziaływanie dotyczy siedlisk i gatunków priorytetowych, zezwolenie, o którym mowa w ust. 1, może zostać udzielone wyłącznie w celu:

• ochrony zdrowia i życia ludzi;
• zapewnienia bezpieczeństwa powszechnego;
• uzyskania korzystnych następstw o pierwszorzędnym znaczeniu dla środowiska przyrodniczego;
• wynikającym z koniecznych wymogów nadrzędnego interesu publicznego, po uzyskaniu opinii Komisji Europejskiej.

Na obszarach Natura 2000, co do zasady, nie podlega ograniczeniu działalność związana z utrzymaniem urządzeń i obiektów służących bezpieczeństwu przeciwpowodziowemu oraz działalność gospodarcza, rolna, leśna, łowiecka i rybacka, a także amatorski połów ryb, jeżeli nie oddziałuje znacząco negatywnie na cele ochrony obszaru Natura 2000. Niemniej jednak prowadzenie działalności, o której mowa powyżej, na obszarach Natura 2000 wchodzących w skład parków narodowych i rezerwatów przyrody, jest dozwolone wyłącznie w zakresie, w jakim nie narusza to zakazów obowiązujących na tych obszarach.

Ocena oddziaływania na środowisko 

Kwestię oceny oddziaływania inwestycji na środowisko, w tym obszaru Natura 2000, reguluje ustawa 3 października 2008 roku o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. (Dz. U. z 2008 r., Nr 199, poz. 1227, dalej jako „Ustawa o informacji”).

Przeprowadzenie ocenyoddziaływania przedsięwzięcia na środowiskojest wymagane w przypadku (art. 59 ustawy o informacji):

1) planowanego przedsięwzięcia mogącego zawsze znacząco oddziaływać na środowisko;

2) planowanego przedsięwzięcia mogącego potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko, jeżeli obowiązek przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko został stwierdzony na podstawie art. 63 ust. 1. Ustawy o informacji.

Postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko dla przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko (tzw. I grupa) oraz mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko (tzw. II grupa) przeprowadza się w ramach decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach 1.

Realizacja planowanego przedsięwzięcia innego niż wyżej określone, wymaga natomiast przeprowadzenia innej oceny, tj. oceny oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura 2000, jeżeli 2:

1) przedsięwzięcie to może znacząco oddziaływać na obszar Natura 2000, a nie jest bezpośrednio związane z ochroną tego obszaru lub nie wynika z tej ochrony;

2) obowiązek przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura 2000 został stwierdzony na podstawie art. 97 ust. 1. Ustawy (w konsekwencji stwierdzenia przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska w drodze postanowienia, obowiązek przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura 2000).

Ocena oddziaływania na obszar Natura 2000, o ile nie jest prowadzona dla przedsięwzięcia mogącego znacząco oddziaływać na środowisko, nie jest związana regulacjami dotyczącymi oceny oddziaływania na środowisko. Jest to odrębna procedura ściśle związana ze specyfiką tej formy ochrony przyrody.

Ocenę oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura 2000 przeprowadza się w ramach postępowania w sprawie wydania decyzji zezwalającej (bądź odmawiającej wydania zezwolenia) ostatecznie na podjęcie działalności w stosunku do danego przedsięwzięcia (np. pozwolenia na budowę) (Art. 96 ustawy o informacji).

Ocena oddziaływania na środowisko, etapy procedury:

• w razie uznania przez organ, że przedsięwzięcie może potencjalnie znacząco oddziaływać na obszar Natura 2000, organ w formie postanowienia nakłada na podmiot wnioskujący o wydanie decyzji (inwestora) obowiązek przedłożenia właściwemu miejscowo regionalnemu dyrektorowi ochrony środowiska dokumentacji wskazanej w art. 96 ust. 3 Ustawy o informacji;
• regionalny dyrektor ochrony środowiska po przeprowadzeniu postępowania, w zależności od dokonanych ustaleń, w razie uznania, że w danym przypadku zachodzi konieczność przeprowadzenia oceny oddziaływania na obszar Natura 2000 nakłada obowiązek przeprowadzenia takiej oceny (97 ust. 1 ustawy o informacji). W razie ustalenia, że taka potrzeba nie występuje, stwierdza, w drodze postanowienia, brak potrzeby przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura 2000 (97 ust. 5 ustawy o informacji) – w takim przypadku właściwy organ do wydania np. pozwolenia na budowę, może wydać przedmiotową decyzję;
• ocena oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko jest procedurą prowadzoną przez organ wydający decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach lub Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska;
• jeżeli z oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko wynika, że przedsięwzięcie może znacząco negatywnie oddziaływać na obszar Natura 2000, to organ właściwy do wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach odmawia zgody na realizację przedsięwzięcia, o ile nie zachodzą przesłanki, o których mowa w art. 34 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody –wskazany powyżej. Regionalny dyrektor ochrony środowiska wydaje postanowienie w sprawie uzgodnienia warunków realizacji przedsięwzięcia w zakresie oddziaływania na obszar Natura 2000, jeżeli z oceny oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura 2000 wynika, że przedsięwzięcie nie będzie znacząco negatywnie oddziaływać na ten obszar. Po otrzymaniu postanowienia właściwy organ do wydania pozwolenia na budowę, może wydać przedmiotową decyzję. 

Ze względu na specyfikę zagadnień ochrony obszarów Natura 2000, jako specyficznej formy ochrony przyrody, ustawodawca nie określił ściśle ograniczeń jakie na tych obszarach muszą być stosowane, w przeciwieństwie do pozostałych form ochrony przyrody 3. Dlatego też na etapie planowania przedsięwzięcia należy podjąć kroki określające zakres korzystania ze środowiska i tego czy inwestycja nie znajdzie się na podlegających szczególnej ochronie obszarach Natura 2000, przy czym nawet ulokowanie inwestycji poza granicą obszaru Natura 2000 nie zagwarantuje zwolnienia z konieczności sporządzenia oceny oddziaływania na środowisko, w sytuacji, gdy pojawi się zagadnienie dotyczące integralności tego obszaru lub takie oddziaływanie przedsięwzięcia, które będzie miało znaczący wpływ na zakres ochrony tego obszaru.