Zorganizowana część przedsiębiorstwa w procesach restrukturyzacyjnych

Biorąc pod uwagę to, że zorganizowana część przedsiębiorstwa może być zbyta, przeniesiona lub wydzielona, odpowiednie i prawidłowe wykorzystanie tego instrumentu może przynieść przedsiębiorcy wymierne korzyści, przy rozważanych działaniach restrukturyzacyjnych. 

W przypadku procesów restrukturyzacyjnych zakwalifikowanie danego zespołu składników majątkowych i zobowiązań jako zorganizowanej części przedsiębiorstwa powoduje korzystne skutki podatkowe, ponieważ transakcja jest neutralna podatkowo. Zgodnie z art. 6 pkt 1 ustawy o VAT przepisów tejże ustawy nie stosuje się do transakcji zbycia zorganizowanej części przedsiębiorstwa, co oznacza, iż transakcja ta nie będzie podlegać opodatkowaniu podatkiem VAT. Ponadto w myśl art. 12 ust. 1 pkt 9 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych w przypadku podziału spółki jeżeli majątek przejmowany na skutek podziału lub majątek pozostający w spółce dzielonej stanowi zorganizowaną część przedsiębiorstwa nie powstaje przychód dla spółki dzielonej. Podobnie, w myśl przepisów powyższej ustawy jeśli zorganizowana część przedsiębiorstwa wnoszona jest jako aport do spółki przez osobę prawną nie powstaje przychód po jej stronie.

Biorąc pod uwagę to, że zorganizowana część przedsiębiorstwa może być zbyta, przeniesiona lub wydzielona, odpowiednie i prawidłowe wykorzystanie tego instrumentu może przynieść przedsiębiorcy wymierne korzyści, przy rozważanych działaniach restrukturyzacyjnych

Na gruncie prawa cywilnego brak jest definicji zorganizowanej części przedsiębiorstwa. W ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny w art. 551 znajduje się definicja przedsiębiorstwa, zgodnie z którą w skład przedsiębiorstwa wchodzą składniki materialne i niematerialne przeznaczone do prowadzenia działalności gospodarczej. W ujęciu cywilnoprawnym definicja przedsiębiorstwa nie obejmuje zatem zobowiązań i obciążeń związanych z jego prowadzeniem. 

Natomiast na gruncie przepisów podatkowych - art. 4a pkt 4 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych oraz art. 2 pkt 27e ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług zorganizowana część przedsiębiorstwa to zespół składników majątkowych, które spełniają łącznie następujące przesłanki:

• zespół składników materialnych i niematerialnych, w tym zobowiązań,

• zespół ten jest organizacyjnie i finansowo wyodrębniony w istniejącym przedsiębiorstwie,

• składniki te przeznaczone są do realizacji określonych zadań gospodarczych,

• zespół tych składników mógłby stanowić niezależne przedsiębiorstwo samodzielnie realizujące w/w zadania gospodarcze.

W celu zakwalifikowania określonego zespołu składników majątkowych jako zorganizowanej części przedsiębiorstwa nie jest wystarczające jakiekolwiek zorganizowanie masy majątkowej, ale musi się ona odznaczać pełną odrębnością, niezbędną do samodzielnego funkcjonowania w obrocie gospodarczym. Zorganizowaną część przedsiębiorstwa tworzą więc składniki, będące we wzajemnych relacjach, takich by można było mówić o nich jako o zespole, a nie o zbiorze przypadkowych elementów, których jedyną cechą wspólną jest własność jednego podmiotu gospodarczego. Oznacza to, że zorganizowana część przedsiębiorstwa nie jest sumą poszczególnych składników, przy pomocy których będzie można prowadzić odrębny zakład, lecz zorganizowanym zespołem tych składników, przy czym punktem odniesienia jest tutaj rola, jaką składniki majątkowe odgrywają w funkcjonowaniu przedsiębiorstwa (na ile stanowią w nim wyodrębnioną organizacyjnie i funkcjonalnie całość)

Wyodrębnienie organizacyjne oznacza, że dana część składników przedsiębiorstwa ma swoje miejsce w strukturze organizacyjnej spółki jako dział, wydział, oddział itd. Zorganizowaną część przedsiębiorstwa tworzą składniki, będące we wzajemnych relacjach, takich by można było mówić o nich jako o zespole, a nie o zbiorze przypadkowych elementów, których jedyną cechą wspólną jest własność jednego podmiotu gospodarczego. Zespół ten w istniejącym przedsiębiorstwie posiada już przymiot samodzielności i przeznaczenia do określonego zadania gospodarczego, a po transferze jest zdatny do dalszego prowadzenia takiego zakresu działalności.

Wyodrębnienie finansowe nie oznacza wymogu pełnej samodzielności finansowej, ale zachodzi wówczas, gdy poprzez odpowiednią ewidencję zdarzeń gospodarczych możliwe jest przyporządkowanie przychodów i kosztów oraz należności i zobowiązań do zorganizowanej części przedsiębiorstwa. O wyodrębnieniu finansowym w istniejącym przedsiębiorstwie świadczy również to, że w odniesieniu do tego segmentu działalności przeprowadzano odrębne budżetowanie, sporządzano plany biznesowe w odniesieniu do tej działalności itd.

W skład zorganizowanej części przedsiębiorstwa wchodzą zobowiązania funkcjonalnie z nią związane. Jeżeli na dzień transakcji zobowiązania istnieją i mają związek z zespołem składników majątkowych i niemajątkowych przenoszonych w ramach transakcji, to również powinny zostać przypisane do zorganizowanej części przedsiębiorstwa. Co więcej, organy podatkowe stoją na stanowisku, że przeniesienie tylko niektórych zobowiązań związanych ze zorganizowaną częścią przedsiębiorstwa, przy jednoczesnym pozostawieniu innych u zbywającego, również powoduje utratę charakteru zorganizowanej części przedsiębiorstwa. Natomiast w przypadku gdy zbywca wykazuje wolę przekazania zobowiązań wraz z pozostałą częścią przedsiębiorstwa, a na przeszkodzie skutecznej transakcji stoi jedynie brak zgody wierzyciela na zmianę dłużnika, to fakt ten nie powinien mieć wpływu na ocenę, czy mamy do czynienia ze zorganizowaną częścią przedsiębiorstwa.

Zgodnie z treścią art. 552 Kodeksu cywilnego czynność prawna (umowa) mająca za przedmiot przedsiębiorstwo lub jego zorganizowaną część obejmuje wszystko co wchodzi w skład tego przedsiębiorstwa. Mając na uwadze definicję obowiązującą na gruncie prawa cywilnego, należy podkreślić, iż czynność ta nie powoduje przeniesienia zobowiązań tego przedsiębiorstwa. Według stanowiska doktryny, jeżeli istnieją zobowiązania funkcjonalnie związane ze zbywanymi składnikami majątkowymi, powinny one stanowić przedmiot czynności prawnych mających na celu zbycie przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa. W celu przeniesienia zobowiązań związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części konieczne jest zawarcie dodatkowych umów na podstawie art. 519 k.c., zgodnie z którym przeniesienie długu na nabywcę wymaga sporządzenia umowy pomiędzy wierzycielem a osobą trzecią za zgodą dłużnika lub umowy pomiędzy dłużnikiem a osobą trzecią za zgodą wierzyciela. Powyższe nie będzie jednakże konieczne w przypadku gdy nie będzie dochodziło do zbycia zorganizowanej części przedsiębiorstwa tylko do jego przeniesienia na podstawie sukcesji uniwersalnej jak to może mieć miejsce w przypadku instytucji podziału spółki. W takiej sytuacji nie jest wymagane zawieranie dodatkowych umów na przeniesienie zobowiązań związanych z zorganizowaną częścią przedsiębiorstwa na spółkę nowo zawiązaną.

Zorganizowana część przedsiębiorstwa może, poza określonymi składnikami majątkowymi, obejmować również pracowników. W sytuacji gdy dojdzie do zbycia lub przeniesienia zorganizowanej części przedsiębiorstwa sytuacja pracowników jest kształtowana w sposób szczególny na podstawie art. 231 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, bowiem dochodzi do zmiany pracodawcy w zakresie umów pracowniczych. Skutek w postaci zmiany pracodawcy następuje automatycznie, bez konieczności podpisywania nowych umów z pracownikami. Zgodnie z procedurą określoną w kodeksie pracy, dotychczasowy jak i nowy pracodawca jest zobowiązany poinformować na piśmie pracowników o przewidywanym terminie przejścia zakładu pracy, czyli zorganizowanej części przedsiębiorstwa oraz m.in. o jego przyczynach, prawnych, ekonomicznych oraz socjalnych skutkach dla pracowników, co najmniej na 30 dni przed przewidywanym terminem przejścia zakładu pracy. W terminie 2 miesięcy od przejścia zakładu pracy pracownik może bez wypowiedzenia, za siedmiodniowym uprzedzeniem, rozwiązać stosunek pracy. Pracodawca z dniem przejęcia zakładu pracy lub jego części, jest obowiązany zaproponować nowe warunki pracy i płacy pracownikom świadczącym dotychczas pracę na innej podstawie niż umowa o pracę.