Skuteczne pozbawienie wspólnika uprawnienia do dywidendy

Co zrobić gdy większościowi wspólnicy notorycznie podejmują uchwały w przedmiocie pozostawienia w spółce zysku, pozbawiając pozostałych wspólników prawa do dywidend? Zaskarżenie uchwały pozbawiającej wspólnika prawa do zysku jest szczególnie uzasadnione wówczas, gdy wspólnicy co roku przekazują zysk na kapitał zapasowy, a kondycja finansowa spółki pozwala na wypłatę dywidendy. Pozostaje także bardziej radykalne działanie w postaci rozwiązania spółki.

Powództwo o uchylenie uchwały

Artykuł 249 §1 KSH daje wspólnikowi prawo do wytoczenia powództwa o uchylenie uchwały, jeśli jest ona sprzeczna z umową spółki z bądź dobrymi obyczajami i godzi przy tym w interesy spółki lub ma na celu pokrzywdzenie wspólnika. Należy pamiętać, że aby pozew o uchylenie uchwały został uwzględniony, musi zostać stwierdzone kumulatywne spełnienie co najmniej dwóch przesłanek wadliwości uchwały. Czyli uchwała winna być sprzeczna z umową spółki bądź dobrymi obyczajami, a przy tym godzić w interesy spółki lub mieć na celu pokrzywdzenie wspólnika.

Biorąc pod uwagę dotychczasowe orzecznictwo, należy stwierdzić, że notoryczne pozbawianie wspólnika dywidendy może stanowić przesłankę do rozwiązania spółki

W judykaturze powszechnie przyjmuje się, że wyrażona w art. 249 § 1 KSH klauzula generalna dobrych obyczajów to takie zachowania, które wpływają pozytywnie na funkcjonowanie spółki i są związane z postrzeganiem uczciwości kupieckiej przy prowadzeniu działalności gospodarczej. Jest to, ogólnie rzecz ujmując, przyzwoite postępowanie, które uwzględnia w odpowiednim stopniu różne interesy służące wszystkim w spółce. W tym kontekście pozbawienie wspólnika uprawnienia do dywidendy może zostać zakwalifikowane jako jego pokrzywdzenie w relacji do spółki tylko wtedy, gdyby ewentualna wypłata zysku nie szkodziła interesom tej osoby prawnej, a zatem nie stałaby w sprzeczności z celem jej działalności, uwarunkowaniami rynkowymi, czy koniecznością realizacji potrzebnych inwestycji. 

Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Katowicach - I Wydział Cywilny z dnia 29 czerwca 2018 r. I AGa 471/18 pozbawienie prawa do dywidendy może być natomiast uznane za sprzeczne z zasadą lojalności rozumianą jako obowiązek poszanowania słusznych interesów korporacyjnych wszystkich wspólników, jeżeli nie znajduje uzasadnienia w sytuacji ekonomicznej spółki i narusza równowagę między interesami spółki i prawami wspólników mniejszościowych. Decyzja o przeznaczeniu zysku rocznego na cele związane z działalnością spółki i dalszym jej rozwojem, która wyłącza prawo do dywidendy, powinna uwzględniać m.in. cel jej działalności, konieczne do jego realizacji i dalszego rozwoju przedsięwzięcia oraz uwarunkowania rynkowe, jak również to, że prawo do udziału w wypracowanym zysku jest jednym z najważniejszych uprawnień wspólnika. Właściwe rozważenie interesu spółki i wspólnika decyduje o pozytywnej ocenie uchwały zgromadzenia wspólników. 

Natomiast uchwała zgromadzenia wspólników, przeznaczająca cały zysk roczny na kapitał zakładowy może być kwalifikowana, jako krzywdząca wspólnika w relacji do spółki, jeżeli powoduje długotrwałe wyłączenie zysku z podziału, kiedy kapitał zapasowy i rezerwowy są już bardzo znaczne, a brak oznak dekoniunktury w branży, który usprawiedliwiałoby dalsze kumulowanie środków w spółce, przyjęcie takiej polityki rozwojowej, której następstwem jest stałe przeznaczanie zysku na cele rozwojowe albo przeinwestowanie, czy też prowadzi do transferowania zysku do innych spółek, w których pozostali wspólnicy nie mają udziałów.

Pozbawienie wspólnika uprawnienia do dywidendy może zostać zakwalifikowane jako jego pokrzywdzenie w relacji do spółki tylko wtedy, gdyby ewentualna wypłata zysku nie szkodziła interesom tej osoby prawnej, a zatem nie stałaby w sprzeczności z celem jej działalności, uwarunkowaniami rynkowymi, czy koniecznością realizacji potrzebnych inwestycji.

Warto zwrócić uwagę na to, że pomimo uchylenia lub stwierdzenia nieważności uchwały w przedmiocie pozostawienia zysku w spółce, zgromadzenie wspólników nie może zostać zobowiązane do podjęcia uchwały o przeciwnej treści. W praktyce może to oznaczać, że w miejsce uchylonej uchwały zgromadzenie wspólników podejmie uchwałę o takiej samej treści. Dlatego też, poszkodowany wspólnik w takiej sytuacji powinien rozważyć zainicjowanie procedury rozwiązania spółki.

Rozwiązanie spółki

Biorąc pod uwagę dotychczasowe orzecznictwo, należy stwierdzić, że notoryczne pozbawianie wspólnika dywidendy może stanowić przesłankę do rozwiązania spółki. Podstawowym celem spółki jest bowiem przynoszenie jej wspólnikom zysku w postaci dywidendy.

Warto zwrócić uwagę na wyrok Sądu Najwyższego z 10 kwietnia 2008 r. w sprawie IV CSK 20/08 w którym stwierdzono, że niemożność osiągnięcia celu spółki może być spowodowana konfliktem, istniejącym między wspólnikami, gdy wskutek tarć między dwiema grupami wspólników o zrównoważonej liczbie głosów nie jest możliwe podejmowanie uchwał, co utrudnia prawidłowe funkcjonowanie spółki

Dalej, w świetle wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 19 grudnia 2014 r., I ACa 519/14, stanowiąca przyczynę rozwiązania spółki niemożność osiągnięcia celu zachodzi jedynie wtedy, gdy ma ona charakter trwały, a więc można uznać, iż zaistniały stan rzeczy nie ustąpi w przewidywalnym czasie. Ważnymi przyczynami rozwiązania spółki może być: brak możliwości podejmowania decyzji w spółce, brak organów i niemożność ich powołania, notoryczne wykorzystywanie pozycji wspólnika większościowego, brak zainteresowania sprawami spółki przez wspólników, trwałe konflikty między członkami zarządu, pozbawienie wspólnika istotnych uprawnień przez innych wspólników, w tym właśnie do dywidendy.