Wstąpienie wspólników w prawa i obowiązki spółki jawnej w przypadku jej rozwiązania bez przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego

W pierwszej kolejności należy wskazać, że spółka jawna nie jest osobą prawną, ale majątek spółki jawnej jest wyodrębniony prawnie od majątków jej wspólników, co stanowi konsekwencję uznania spółki za podmiot prawa. Prawa majątkowe zarówno wspólnika wobec spółki, jak i spółki wobec wspólnika mają charakter względny.

Według wskazanego wyżej poglądu Sądu Najwyższego w razie rozwiązania spółki jawnej i wykreślenia jej z rejestru bez przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego wspólnicy tej spółki wstępują w jej prawa i obowiązki.

W szczególności wspólnikowi przysługuje prawo do udziału w zyskach spółki, prawo do odsetek, prawo do określonej kwoty pieniężnej (części majątku spółki) w razie wystąpienia ze spółki, a także w razie jej likwidacji. Z kolei spółce przysługuje prawo żądania wniesienia wkładu, uczestniczenia w stratach spółki, wyrównania brakującej wartości czy uczestniczenia w niedoborze w razie wystąpienia wspólnika oraz w razie likwidacji spółki.

Zgodnie z art. 82 KSH, z majątku spółki spłaca się przede wszystkim zobowiązania spółki oraz pozostawia się odpowiednie kwoty na pokrycie zobowiązań niewymagalnych lub spornych. Pozostały majątek dzieli się między wspólników stosownie do postanowień umowy spółki. W przypadku braku stosownych postanowień umowy spłaca się wspólnikom udziały. Nadwyżkę dzieli się między wspólników w takim stosunku, w jakim uczestniczą oni w zysku.

Zakończenie działalności spółki jawnej bez przeprowadzenia likwidacji

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 28 października 2005 r., sygn. II CK 275/05, z art. 67 § 1 KSH wynika także uprawnienie wspólników do wskazania sukcesora na wypadek uzgodnienia sposobu zakończenia działalności spółki innego niż likwidacja.

W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Najwyższy wskazał, że art. 67 KSH nie tylko zawiera upoważnienie dla wspólników, gwarantujące im to, że mogą oni przewidzieć inny sposób zakończenia działalności spółki niż poprzez jej likwidację, ale jednocześnie jest to ustawowe upoważnienie do wskazania sukcesora lub sukcesorów generalnych spółki. Wspólnicy w uchwale o rozwiązaniu spółki bez przeprowadzenia likwidacji wskazują osoby, które przejmują prawa i obowiązki rozwiązanej spółki. Jeżeli w uchwale brak wyraźnego postanowienia co do tego kto jest takim sukcesorem, za następców prawnych spółki, do czasu rozliczenia się jej z innymi uczestnikami obrotu, powinni być uznani wszyscy wspólnicy spółki. Spółka jako uczestnik obrotu gospodarczego nie może bowiem zniknąć z dnia na dzień bez szkody dla bezpieczeństwa tego obrotu.

Według wskazanego wyżej poglądu Sądu Najwyższego w razie rozwiązania spółki jawnej i wykreślenia jej z rejestru bez przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego wspólnicy tej spółki wstępują w jej prawa i obowiązki.

Stosownie do art. 82 § 2 KSH wspólnik ma prawo do udziału w majątku likwidowanej spółki jawnej, pozostałym po pokryciu jej zobowiązań. W przypadku likwidacji spółki, podziału majątku, który pozostał po pokryciu zobowiązań spółki, pomiędzy wspólników powinni dokonać likwidatorzy. Jeśli likwidatorzy obowiązku tego nie wypełnią bądź gdy majątek taki ujawni się dopiero po zakończeniu likwidacji spółki, podziału takiego mogą dokonać sami wspólnicy a to dlatego, że prawo wspólników do udziału w majątku likwidowanej spółki nie jest ograniczone terminem, nie ma też przepisu, który stanowiłby o tym, że roszczenie wspólnika o przyznanie mu określonej części majątku likwidowanej spółki w drodze podziału tego majątku wygasa z chwilą wykreślenia spółki z rejestru. Majątek pozostały po zakończeniu likwidacji i wykreśleniu spółki z rejestru nie jest majątkiem niczyim, lecz z mocy art. 82 § 2 KSH jest majątkiem wspólników.

Postępowanie likwidacyjne polega na podjęciu czynności faktycznych i prawnych, które zmierzają do upłynnienia majątku spółki i w konsekwencji do rozwiązania spółki czyli wykreślenia jej z rejestru. Likwidatorzy działający w imieniu spółki nie mogą dokonać innego rozporządzenia pozostałym majątkiem spółki niż jego podział pomiędzy wspólników stosownie do art. 82 § 2 KSH, co przesądza o tytule prawnym do tego majątku. Przepis ten mówi bowiem o podziale majątku pomiędzy wspólników a nie o przeniesieniu prawa własności do tego majątku na rzecz wspólników.

Porozumienie w przedmiocie podziału majątku spółki

Z kolei z art. 67 KSH wynika, że wspólnicy mogą ustalić inne zasady doprowadzenia do zakończenia bytu spółki niż postępowanie likwidacyjne. Inny sposób ma polegać na porozumieniu co do podziału majątku, sposobu zaspokojenia i zabezpieczenia majątku, zasad odpowiedzialności za część zobowiązań, w końcu może to być ustalenie metody podziału majątku w naturze poprzez odpowiedni podział składników majątkowych między wspólników bez konieczności spieniężenia majątku spółki, część in natura, część spieniężona. Możliwe jest ponadto zadysponowanie majątkiem w ten sposób, że zostaje zbyte przedsiębiorstwo spółki czy jego zorganizowane części. Zbycie przedsiębiorstwa może nastąpić na rzecz osób trzecich, jak również na rzecz jednego lub kilku wspólników z obowiązkiem spłaty udziałów na rzecz wspólników. Poza zbyciem przedsiębiorstwa wspólnicy mogą przenieść niektóre aktywa spółki do istniejącej lub utworzonej spółki.

Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 29 czerwca 2011 r., IV CSK 473/10, wskazał, że porozumienie pomiędzy wspólnikami dotyczące innego sposobu zakończenia działalności spółki może obejmować na przykład upoważnienie dla określonej osoby do sprzedaży majątku spółki i zaspokojenia wierzycieli, ze skutkami określonymi w art. 392 KC, lub przejęcia majątku przez jednego ze wspólników i zobowiązania się wobec pozostałych, że zaspokoi wierzycieli, również ze skutkami określonymi w art. 392 KC.

Nie ma przeszkód, aby połączyć metodę podziału in natura, a w pozostałym zakresie przeprowadzić postępowanie likwidacyjne. Ustalenia między wspólnikami mogą być zawarte w umowie spółki, poczynione w czasie trwania spółki poprzez podjęcie stosownej uchwały czy w końcu po zaistnieniu przyczyn rozwiązania spółki. Skoro postępowanie likwidacyjne nie jest jedynym sposobem zakończenia działalności spółki jawnej i skoro o sposobie zakończenia działalności spółki decydują wspólnicy, nie ma przeszkód aby w razie nie dokonania podziału pozostałego majątku spółki (w rozumieniu art. 82 § 2 KSH) przez likwidatorów, podziału takiego dokonali wspólnicy zawierając stosowne porozumienie. Majątek zlikwidowanej spółki pozostały po zaspokojeniu wszystkich długów spółki jest bowiem majątkiem wspólników z mocy art. 82 § 2 KSH. Wobec powyższego porozumienie o podziale pozostałego majątku byli wspólnicy mogą zawrzeć również po wykreśleniu spółki z rejestru, nie jest to bowiem porozumienie dokonywane w imieniu spółki, która nie istnieje ale porozumienie współwłaścicieli pozostałego po spółce majątku, który był wyodrębniony od majątku wspólników jedynie nas okres funkcjonowania spółki w obrocie prawnym w celu ochrony wierzycieli spółki.