Pozew o zachowek – instrukcja obsługi

Komu przysługuje zachowek?

Zgodnie z art. 991 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1495 ze zm.; dalej: k.c.) uprawnionymi do otrzymania zachowku są zstępni, małżonek i rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku po zmarłym z ustawy.

Kwota zachowku

Należy zwrócić uwagę, że kwota zachowku należnego osobie uprawnionej wyliczana jest w sposób następujący:

1. Jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy, albo, jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – przysługuje dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym;
2. w pozostałych wypadkach – przysługuje połowa wartości tego udziału.

Sąd właściwy do złożenia pozwu

Zgodnie z treścią przepisu art. 39 ustawy z dnia 17 listopada 1964 roku kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2217 ze zm.; dalej: k.p.c.) pozew o zachowek wytacza się wyłącznie przed sąd według ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, przed sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część. Niestety wielokrotnie powoduje to niedogodności dla wytaczającego powództwo związane z koniecznością dojazdów na rozprawy, jednakże właściwość miejscowa sądu w tym wypadku jest niezmienna.

Wybór sądu ze względu na właściwość rzeczową w przypadku pozwu o zachowek nie różni się niczym od pozwu o zapłatę. Na podstawie art. 16 § 1 k.p.c oraz art. 17 pkt. 4 k.p.c. pozew o zachowek składa się do sądu rejonowego lub do sądu okręgowego.

Decyzja ta uzależniona jest od wysokości kwoty, jakiej żądamy tytułem zachowku. Jeżeli kwota ta jest niższa lub równa 75 000 złotych, to pozew składamy do sądu rejonowego. Jeżeli kwota ta przewyższa 75 000 złotych, pozew kierujemy do sądu okręgowego.

Gdyby jednak pozew o zachowek został skierowany błędnie, to sąd, do którego pozew został skierowany, prześle go do sądu właściwego.

Wzór pozwu o zachowek

Pozew o zapłatę zachowku w pierwszej części musi zawierać strony procesu o zachowek, tj. dane powoda oraz dane pozwanego wraz z adresami zamieszkania stron, na które będzie kierowana korespondencja z sądu. Ponadto należy wskazać numer PESEL lub numer NIP. Pozwanym  zobowiązanym do zapłaty zachowku jest spadkobierca bądź, w określonych przypadkach, obdarowany.

Następnie należy wskazać żądanie kwoty, jakiej się domagamy. Ponadto pozew musi zawierać także uzasadnienie żądania. W pierwszej kolejności w uzasadnieniu należy przedstawić stan faktyczny dotyczący sprawy, z którego wynika, że występujący z powództwem uprawniony jest do zachowku. 

W treści uzasadnienia pozwu o zachowek, w przypadku zaistnienia takiej potrzeby, należy powołać dowody na poparcie swoich twierdzeń. Zwykle w takim przypadku w pozwie o zachowek powołuje się dowody m.in. takie jak: postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, poświadczenie dziedziczenia, akt zgonu spadkodawcy, akta stanu cywilnego wykazujące pokrewieństwo powoda ze spadkodawcą, umowy darowizn czy przesłuchania stron oraz świadków.

Podstawowym elementem mogącym sprawić trudność jest ustalenie wartości żądanego zachowku. Aby ustalić kwotę żądanego zachowku, koniecznym jest ustalenie wartości majątku spadkowego. W skład majątku spadkowego wchodzą m.in.: nieruchomości; ruchomości; środki zgromadzone na rachunkach bankowych; lokatach; akcje czy udziały w spółkach. Na poparcie twierdzeń, co do składników majątku spadkowego dobrze dołączyć do pozwu odpowiednie dokumenty, tj. wycenę rzeczoznawcy majątkowego, zaświadczenie z banku o stanie rachunku bankowego spadkodawcy z uwzględnieniem na dzień śmierci spadkodawcy. W przypadku, w którym nie dysponujemy takimi dokumentami, ale mamy pewność, że takie składniki majątku spadkowego istnieją, jest możliwość złożenia wniosku o zobowiązanie sądu do pozyskania takich dokumentów czy akt sądowych z innej sprawy, uzasadniając wniosek brakiem możliwości samodzielnego pozyskania przedmiotowych dokumentów.

W przypadku nieruchomości czy ruchomości wschodzących w skład majątku spadkowego, których wartości nie znamy, warto dodatkowo w pozwie złożyć wniosek o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego na okoliczność wartości poszczególnych składników majątku spadkowego.

Ponadto, warto zwrócić uwagę na treść przepisu art. 994 k.p.c. z którego wynika, że do majątku spadkowego zalicza się również darowizny poczynione przez spadkodawcę na rzecz spadkobierców i osób uprawnionych do zachowku, z wyjątkiem:

• drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych,
• darowizn dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty licząc wstecz od otwarcia spadku, poczynionych na rzecz osób niebędących spadkobiercami ani uprawnionymi do zachowku.

Warto także pamiętać, że przy wyliczaniu udziału, jaki przypadałby uprawnionemu do zachowku, w przypadku dziedziczenia ustawowego, uwzględnia się wszystkich spadkobierców ustawowych. Przy ustalaniu udziału spadkowego bierze się pod uwagę także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy odrzucili spadek.

Przy ustalaniu udziału spadkowego w celu obliczenia wartości żądanego zachowku, nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.

Na podstawie art. 1007 § 1 k.p.c. roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu.

Od składanego pozwu o zachowek należy uiścić opłatę stałą, ustaloną według wartości przedmiotu żądanego zachowku zgodnie z przepisem 13 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w spawach cywilnych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2309 ze zm.).

Ponadto, należy pamiętać o podpisaniu pozwu, załączeniu wszystkich wymienionych w pozwie załączników oraz – co ważne – o dołączeniu jego odpisu wraz z wszystkimi załącznikami dla strony przeciwnej z uwzględnieniem ilości pozwanych, gdyż każdy z nich powinien otrzymać własny egzemplarz.

W przypadku, kiedy mieliby państwo jakiekolwiek pytania bądź wątpliwości odnośnie spraw spadkowych, w tym spraw o zachowek, zapraszamy do kontaktu.