Instytucja kary umownej jest coraz częściej stosowanym rozwiązaniem zabezpieczającym prawidłowość i terminowość wykonania zobowiązań umownych. Ma za zadanie ułatwienie wierzycielowi uzyskania rekompensaty pieniężnej za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania przez dłużnika. Dłużnik może się zwolnić od obowiązku zapłaty kary umownej, jeżeli obali domniemanie zawarte w art. 471 KC, iż niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania wynika z okoliczności, za które on ponosi odpowiedzialność[1].
Wierzyciel nie może żądać zapłaty kary umownej łącznie z wykonaniem zobowiązania w sytuacji, w której kara umowna została zastrzeżona na wypadek niewykonania zobowiązania.
Zakres obowiązywania kary umownej
Kara umowna obowiązuje tylko wówczas, gdy została zastrzeżona w umowie. To określona suma, co nie oznacza jednak, że zastrzegając ją w umowie, należy wskazać jednocześnie jej wysokość. Wysokość kary umownej można określić bowiem poprzez wskazanie kryteriów, na podstawie których możliwe będzie określenie sumy należnej do zapłaty przez dłużnika. Kara umowna ma charakter akcesoryjny w stosunku do zobowiązania głównego co oznacza, że nieważność lub bezskuteczność umowy pociąga za sobą takie same skutki dla zastrzeżenia dotyczącego kary umownej.
Możliwość dochodzenia zapłaty kary umownej nie jest w żadnej mierze uzależniona od wystąpienia po stronie wierzyciela szkody majątkowej. Naruszenie postanowień umownych poprzez niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania jest wystarczającą okolicznością do żądania zapłaty kary umownej. Ma ona rekompensować ogół skutków, jakie towarzyszą niewykonaniu zobowiązania w sferze interesów wierzyciela i stanowić dodatkowe zabezpieczenie prawidłowego wykonania umowy[2].
Kara umowna a odszkodowanie
Kara umowna stanowi surogat odszkodowania, jednak jest odmiennym świadczeniem niż odszkodowanie. Oznacza to, że jeżeli strona dochodzi w postępowaniu sądowym zapłaty kary umownej, sąd nie może orzec w jej miejsce odszkodowania. Należy jednak pamiętać, że rażąco wysoka kara umowna jest niezgodna z art. 483 KC, a także z zasadą proporcjonalności i adekwatności[3].
Zgodnie z art. 483 § 2 KC, dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej. Dyspozytywny charakter powołanego przepisu oznacza, że strony mogą się umówić, że zapłata kary umownej będzie prowadzić do wygaśnięcia całości lub części zobowiązania po stronie dłużnika.
Wierzyciel nie może żądać zapłaty kary umownej łącznie z wykonaniem zobowiązania w sytuacji, w której kara umowna została zastrzeżona na wypadek niewykonania zobowiązania. Może jednak wybrać wedle swego uznania bądź roszczenie o wykonanie zobowiązania, bądź roszczenie o zapłatę kary umownej. Uzyskanie przez wierzyciela zaspokojenia jednego roszczenia wyłącza trwale możliwość dochodzenia drugiego z nich. Kary umownej wierzyciel może żądać łącznie z żądaniem wykonania zobowiązania w sytuacji, gdy została ona zastrzeżona na wypadek nienależytego wykonania zobowiązania[4].
[1] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie - V Wydział Cywilny z dnia 18 lutego 2021 r., V ACa 255/20
[2] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie - I Wydział Cywilny z dnia 3 marca 2021 r., I AGa 274/19
[3] Wyrok Krajowej Izby Odwoławczej z dnia 18 stycznia 2021 r., KIO 3446/20
[4] Art. 483 KC red. serii Osajda/red. tomu Borysiak 2021, wyd. 29/W. Borysiak
