Sąd Najwyższy o kosztach opieki sprawowanej przez osoby bliskie

W dniu 22 lipca 2020 roku Sąd Najwyższy podjął uchwałę w składzie 7 sędziów w sprawie o sygnaturze III CZP 31/19, w której stwierdził, że „Poszkodowany, który doznał uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, może domagać się na podstawie art. 444 § 1 k.c. odszkodowania z tytułu kosztów opieki sprawowanej nad nim nieodpłatnie przez osoby bliskie”. Uchwałę podjęto w odpowiedzi na pytanie przedstawione przez Rzecznika Finansowego: „Czy poszkodowanemu, który doznał uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, przysługuje na podstawie art. 444 § 1 k.c. odszkodowanie z tytułu kosztów opieki sprawowanej nad nim nieodpłatnie przez osoby bliskie?”

Opisywana kwestia do czasu podjęcia przez Sąd Najwyższy uchwały budziła liczne kontrowersje, zaś poglądy przedstawicieli doktryny były bardzo odmienne. Cały spór zasadzał się na tym, że w celu przyznania odszkodowania musi przecież dojść do jakiejś szkody, zatem w doktrynie funkcjonował pogląd, na podstawie którego dopóki sprawowana przez członka rodziny opieka była bezpłatna, to nie zostały poniesione koszty opieki (czyli szkoda w rozumieniu art. 361 § 1 k.c.).

W tym miejscu warto przytoczyć brzmienie art. 444 § 1 k.c., zgodnie z którym w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Na żądanie poszkodowanego zobowiązany do naprawienia szkody powinien wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty leczenia, a jeżeli poszkodowany stał się inwalidą, także sumę potrzebną na koszty przygotowania do innego zawodu.

Dotychczas dochodząc odszkodowania z tytułu kosztów opieki posługiwano się m.in. instytucją skapitalizowanej renty. Orzecznictwo wypracowało m. in. pogląd, iż prawo poszkodowanego do ekwiwalentu z tytułu zwiększonych potrzeb, polegających na konieczności korzystania z opieki osoby trzeciej, nie zależy od wykazania, że poszkodowany efektywnie wydatkował odpowiednie kwoty na koszty opieki, fakt zaś, że opiekę nad niedołężnym na skutek inwalidztwa poszkodowanym sprawowali jego domownicy nie pozbawia go prawa żądania stosownej renty (Wyrok Sądu Najwyższego z 1977-07-26, I CR 143/77; Wyrok Sądu Najwyższego z 1972-11-28,1 CR 534/72). Renta z tytułu zwiększenia się potrzeb poszkodowanego dotyczy sytuacji, gdy w wyniku doznanej szkody istnieje konieczność ponoszenia wyższych kosztów jego utrzymania w zakresie usprawiedliwionych potrzeb w porównaniu ze stanem sprzed wyrządzenia szkody (np. koszty stałej opieki pielęgniarskiej, odpowiedniego wyżywienia, koszty stałych konsultacji medycznych i lekarstw itp.). Przyznanie renty z tego tytułu nie jest uzależnione od wykazania, że poszkodowany te potrzeby faktycznie zaspokaja i ponosi związane z tym wydatki (zob. orz. SN z 4.3.1969 r., I PR 28/68, OSN 1969, Nr 12, poz. 229; orz. SN z 11.3.1976 r„ IV CR 50/76, OSN 1977, Nr 1, poz. 11 z glosą J. Rezlera, NP 1978, Nr 6, s. 964).

Zatem na podstawie podjętej przez Sąd Najwyższy uchwały w przypadku odpowiedzialności z art. 444 § 1 k.c. nie należy definiować pojęcia „szkody w jej klasycznym rozumieniu”. Konieczność korzystania ze sprawowanej przez członka rodziny darmowej opieki jest szczególnego rodzaju okolicznością, zaś taka opieka ma swoją wartość ekonomiczną. Ponadto nie należy różnicować sytuacji poszkodowanego, którego stać na skorzystanie z profesjonalnych (i odpłatnych) usług, i takiego, który korzysta z pomocy bliskich.

Podjęta przez Sąd Najwyższy uchwała jest zgodna z ideą zasady pełnego odszkodowania i z całą pewnością będzie mieć niebagatelne znaczenie w postępowaniach sądowych dotyczących roszczeń o zapłatę odszkodowania z OC sprawcy. Zapewnia ona poszkodowanym stosowną, silną argumentację, uzasadniającą dochodzenie odszkodowań z  tytułu równowartości kosztów sprawowanej przez osoby bliskie opieki, która to opieka jest konieczna w okresie rekonwalescencji.