Rzecznik Praw Obywatelskich, analizując przepisy ustawy z dnia 16 kwietnia 2020 r. o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (dalej: Tarcza Antykryzysowa 2.0.), doszedł do wniosku, że choć zasadniczo wprowadzone zmiany zmierzają w dobrym kierunku, to nie wprowadzają nowych, fundamentalnych rozwiązań, mających na celu zapewnienie realnego wsparcia finansowego dla podatników. Jak podkreślił RPO, przepisy mają w głównej mierze służyć realizacji zadań administracji skarbowej, a nie zapewnieniu realnej pomocy finansowej dla podatników.
Poniżej przedstawiamy istotne obszary problemowe, na które zwrócił uwagę Rzecznik Praw Obywatelskich, z perspektywy konieczności zapewnienia podatnikom skutecznej ochrony w czasie stanu epidemicznego.
Nowelizacja przewiduje też nowe uprawnienia dla kontrolujących, tj. uprawnienie do rewizji towarów i środków przewozowych, a także uprawnienia kontrolne w stosunku do kontrahenta podmiotu, którego dotyczą ograniczenia lub zakazy
Zwrot podatku VAT
Tarcza Antykryzysowa 2.0. nie rozwiązała problemów związanych z trudnościami w uzyskaniu zwrotu podatku VAT przez przedsiębiorców.
Pomimo licznych apeli organizacji zrzeszających przedsiębiorców, w Tarczy Antykryzysowej 2.0. na próżno szukać zapisów dotyczących skrócenia terminu zwrotu VAT. W związku z powyższym nadal podstawowym terminem zwrotu podatku jest okres 60 dni.
Przedsiębiorcy obawiają się jednak, że duży wpływ wniosków kierowanych do organów skarbowych oraz ograniczenie zasobów kadrowych administracji skarbowej, spowodują, że nie otrzymają zwrotu podatku w oczekiwanym terminie. Ponadto w pierwotnej wersji Tarczy Antykryzysowej znalazły się rozwiązania dotyczące zawieszenia terminów postępowań podatkowych, a wraz z nimi obawa o to czy organ będzie mógł przedłużyć termin zwrotu podatku.
Zatem czy terminy zwrotu podatku VAT mogą zostać przedłużone na podstawie aktualnie obowiązujących przepisów?
Zgodnie z art. 15 zzs ust. 1 pkt 7 Ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (dalej: specustawa ws. koronawirusa), na czas trwania stanu epidemii lub stanu zagrożenia epidemicznego zawieszone zostały terminy procesowe m.in. w postępowaniach podatkowych, zaś bieg terminów, który jeszcze się nie rozpoczął, został wstrzymany.
Co warto podkreślić, nie zostały zawieszone terminy dotyczące zobowiązań podatkowych o charakterze materialnoprawnym, z wyjątkiem wprost określonych w przepisach ustawy antykryzysowej lub rozporządzeniach Ministra Finansów. Przykładem terminu, który nie został zawieszony, ani odroczony, jest termin zwrotu podatku VAT.
W konsekwencji zwroty podatku VAT nadal powinny być realizowane na dotychczasowych zasadach. Sytuacja może się jednak skomplikować, gdy zwrot VAT będzie budził wątpliwości organu podatkowego i w związku z tym będzie wymagał weryfikacji. W takiej sytuacji, jak dotychczas, organ podatkowy będzie miał możliwość wszczęcia postępowania wyjaśniającego (np. kontroli podatkowej lub kontroli celno-skarbowej), którego termin prowadzenia i zakończenia może już zostać zawieszony, na podstawie specustawy ws. koronawirusa.
W ramach przyjętego w specustawie rozwiązania organy nie są związane żadnymi terminami przewidzianymi w przepisach dotyczących procedury podatkowej, w tym terminami dotyczącymi rozpatrzenia sprawy. Tym samym przedłużanie się postępowania przez okres epidemii lub stanu zagrożenia epidemicznego nie może stanowić podstawy do stawiania organowi zarzutu bezczynności.
Przepis art. 15 zzs ust. 1 pkt 7 specustawy ws. koronawirusa zawiesza bieg terminów wskazanych postępowań i kontroli bez względu na ich przedmiot. Oznacza to, że również bieg postępowań i kontroli zmierzających do weryfikacji zasadności zwrotu podatku VAT, może ulec zawieszeniu na czas epidemii.
Wszczęcie postępowania wyjaśniającego powinno jednak zostać należycie i wyczerpująco uzasadnione. Przykładem powyższego stanowiska może być wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 13 września 2019 r. sygn. I FSK 1069/19, który podkreśla, że organ musi uzasadnić swoje wątpliwości przy przedłużeniu zwrotu VAT poprzez wskazanie na jakiej podstawie organy podatkowe powzięły wątpliwości co do przebiegu transakcji dokonywanych przez Stronę.
Mając na uwadze aktualnie panującą sytuację, raczej nie należy się spodziewać, że urzędy skarbowe zaczną szybciej zwracać podatnikom nadwyżkę naliczonego VAT z tytułu nabytych towarów i usług. W dalszym ciągu odzyskanie VAT będzie uzależnione w wielu przypadkach od uznania urzędnika prowadzącego sprawę.
Aktualnie podatnikom pozostaje wnioskować o zwrot VAT w terminie przyspieszonym (tj. w ciągu 25 dni), w oparciu o jedną z dwóch przewidzianych w ustawie VAT możliwości:
- na specjalny rachunek VAT – co nie wymaga dodatkowych formalności, jednak możliwość dysponowania środkami zgromadzonymi na tym rachunku jest znacznie ograniczona;
- na zwykły rachunek przedsiębiorcy – co wymaga spełnienia szeregu warunków, w związku z czym tylko część przedsiębiorców może skorzystać z tego rozwiązania.
Przepadek rzeczy zatrzymanych
Nowe przepisy wprowadzone Tarczą Antykryzysową 2.0. dały organom skarbowym prawo do wydawania postanowień o nieodpłatnym przekazaniu dóbr m.in. podmiotom leczniczym, policji, instytucjom państwowym i samorządowym.
Zmiana pozornie może wydawać się mało znacząca, jednak oznacza, że także finansowe organy postępowania przygotowawczego będą właściwe w sprawach dotyczących nieodpłatnego przekazania podmiotom leczniczym, a także innym instytucjom zajętych przedmiotów. W istocie nabędą zatem prawo do orzekania przepadku własności prywatnej i to jeszcze przed prawomocnym zakończeniem postępowania.
Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich stanowi to zbyt szerokie uprawnienie, które skutkuje nadmierną ingerencją w prawo własności. Nowe uprawnienia organów finansowych są zbliżone do przepadku mienia, które zgodnie z konstytucją może nastąpić tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu.
Domniemanie doręczenia w czasie epidemii
Zgodnie z Tarczą Antykryzysową 2.0. nieodebrane pisma, których termin odbioru określony w zawiadomieniu o pozostawieniu pisma wraz z informacją o możliwości jego odbioru przypadał w okresie stanu zagrożeni epidemicznego lub stanu epidemii, nie będą mogły zostać uznane za doręczone w czasie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii oraz przed upływem 14 dni od dnia zniesienia tych stanów.
Zasada ta nie jest jednak stosowana w przypadku: postępowań, o których mowa w dziale IIIB ustawy Ordynacji podatkowej (przeciwdziałanie wykorzystywaniu sektora finansowego do wyłudzeń skarbowych), a także kontroli podatkowych, kontroli celno-skarbowych oraz postępowań podatkowych, jeżeli kontrole lub postępowania te wiążą się z podejrzeniem popełnienia przestępstwa lub przestępstwa skarbowego.
Tym samym w praktyce organy będą przyjmować, że w tych postępowaniach doszło do doręczenia takich pism i będą z tego tytułu wywodzić skutki prawne. To oznacza, że dla reguły, która miała chronić przedsiębiorców przed negatywnymi skutkami doręczenia korespondencji, z którą nie mieli możliwości się zapoznać, wprowadzony został wyjątek, który dotyczy tej korespondencji, jaka może wiązać się z poważnymi konsekwencjami w zakresie należności publicznoprawnych.
Przyjęte rozwiązanie z pewnością odbiega od oczekiwań przedsiębiorców i służy raczej interesom budżetu lub organów państwa niż podatników. Fakt, iż domniemanie doręczenia w dalszym ciągu będzie miało zastosowanie do wskazanych powyżej konkretnych postępowań, świadczy o determinacji rządu, by zapewnić możliwość prowadzenia czynności, które mają na celu zabezpieczenie ciągłości wpływów do budżetu.
Analiza zjawisk gospodarczych
Nowe kompetencje przyznane izbie rozliczeniowej w zakresie dokonania analizy skutków zachodzących zjawisk gospodarczych, w tym w szczególności ich wpływu na płynność finansową przedsiębiorców i innych podmiotów, pozwolą na gromadzenie szerokiego zakresu danych dotyczących rozliczeń przedsiębiorców.
W związku z tym, że zmiana wprowadzona jest na stałe do przepisów Ordynacji podatkowej powstaje pytanie, w jaki sposób kompetencje te będą w praktyce wykorzystywane przez orany finansowe, czy ograniczą się wyłączenie do celów związanych ze zwalczaniem negatywnych skutków epidemii wirusa COVID-19, czy będą także wykorzystywane w innych celach.
Kontrole celno-skarbowe
Nowelizacja rozszerzyła również dopuszczalny zakres kontroli celno-skarbowej o przestrzeganie przepisów wydanych na podstawie ustawy o zapobieganiu i zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. z 2019 r. poz. 1239 z późn. zm.). Do przeprowadzenia tejże kontroli wystarczy aktualnie legitymacja służbowa i stałe upoważnienie do kontroli. Nowelizacja przewiduje też nowe uprawnienia dla kontrolujących, tj. uprawnienie do rewizji towarów i środków przewozowych, a także uprawnienia kontrolne w stosunku do kontrahenta podmiotu, którego dotyczą ograniczenia lub zakazy.
Rozszerzono także katalog podmiotów, którym mogą być udostępniane akta objęte tajemnicą skarbową. W zakresie kontroli celno-skarbowych przestrzegania przepisów wydanych na podstawie art. 46 ust. 4 pkt 2 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, a więc w zakresie ustanowienia ograniczeń lub zakazów obrotu i używania określonych przedmiotów lub produktów spożywczych, udostępniać akta będzie można także wojewodzie. Wskazany przepis stanowi nowelizację Ordynacji podatkowej, natomiast dotyczyć ma tylko sytuacji, o których mowa w ustawie o zapobieganiu zakażeniom i chorobom zakaźnym.
Brak możliwości rezygnacji z podatku liniowego
Istotnym postulatem zgłaszanym przez przedsiębiorców, który nie doczekał się rozwiązania w dotychczasowych odsłonach tarczy antykryzysowej jest możliwość rezygnacji przez przedsiębiorców z podatku liniowego. Wybór podatku liniowego zobowiązuje przedsiębiorcę do trzymania się tej formy opodatkowania przez cały rok podatkowy bez możliwości przejścia w ciągu tego roku na inną. Decyzję o stosowaniu podatku liniowego przedsiębiorcy podejmowali na początku roku, kiedy nikt nie przewidywał rozmiarów epidemii. Aktualnie, kiedy dochody podatników znacznie spadły, nadal muszą płacić 19% liniowy podatek PIT.
Podatnicy, dla których liniowy podatek PIT stał się nieopłacalny, rozważają likwidację firmy i założenie nowej, z korzystniejszą formą opodatkowania, tj. ze skalą podatkową lub z ryczałtową formą opodatkowania. Takie rozwiązanie byłoby atrakcyjne dla przedsiębiorstw których działalność została istotnie ograniczona ze względu na pandemię.
Pamiętajmy jednak, że w sytuacji gdy podatnik, nie zmienia przedmiotu działalności, kontrahentów czy wyposażenia, organy podatkowe mogą uznać że zamknięcie działalności gospodarczej jest czynnością przeprowadzoną tylko w celu uzyskania podatkowych oszczędności, a w konsekwencji że nie doszło do likwidacji działalności.
Autor: Bożena Pawłowska, starszy konsultant podatkowy
