Rzecznik Praw Obywatelskich wskazywał, że z informacji Ministerstwa Finansów dotyczącej kwot 1% należnego podatku dochodowego od osób fizycznych przekazanych Organizacjom Pożytku Publicznego w 2021 r. wynika, że przekazania 1% należnego podatku, wynikającego z rozliczenia za 2020 r., na rzecz OPP dokonało 15,3 mln podatników. Natomiast w 2021 r. Organizacje Pożytku Publicznego otrzymały łącznie tytułem 1% należnego podatku wynikającego z rozliczenia za 2020 r. środki w wysokości 972,7 mln zł.
Z Oceny Skutków Regulacji można było wyczytać dane dotyczące uszczuplenia ww. kwoty: „w celu obliczenia efektów wykorzystano indywidualne dane z deklaracji PIT odnośnie do odprowadzanego 1% na OPP. Dane te następnie połączono z wynikami symulacji dla systemu z 2021 r., systemu obowiązującego od 1 stycznia 2022 r. oraz proponowanej reformy. Na tej podstawie obliczono teoretyczny ubytek z tytułu przekazywanego 1% na ok. 194 mln zł na rozliczeniu za 2022 r, z czego ok. 74 mln zł ubytku względem systemu z 2021 r. powstało w wyniku wprowadzenia przepisów w wersji obecnie obowiązującej, tj. z dn. 1 stycznia 2022 r.”.
Na podstawie art. 45c ust. 1 ustawy o PIT, Naczelnik Urzędu Skarbowego właściwy miejscowo dla złożenia zeznania podatkowego, przekazuje na rzecz jednej organizacji pożytku publicznego działającej na podstawie ustawy o działalności pożytku publicznego, wybranej przez podatnika z wykazu, o którym mowa w ww. ustawie kwotę w wysokości nieprzekraczającej 1% należnego podatku dochodowego. Rozwiązanie to w polskim systemie podatkowym funkcjonuje od dnia 1 stycznia 2004 r.
Sposób działania mechanizmu wyrównującego
Zgodnie z brzmieniem projektu Polskiego Ładu 2.0 z dnia 12 maja 2022 r., jeżeli łączna kwota przekazana OPP w ramach 1% miałaby być niższa niż w 2022 r., organizacje otrzymałyby wyrównanie z części podatku dochodowego przypadającej budżetowi państwa. Kwota bazowa z 2022 r. miała być corocznie indeksowana wskaźnikiem średniookresowej dynamiki wartości produktu krajowego brutto w cenach bieżących.
Projekt przewidywał dwa sposoby podziału wyrównania między poszczególne organizacje:
- przez algorytm – pieniądze zostałyby rozdysponowane między OPP w takiej proporcji, w jakiej uczestniczą one w podziale wpływów z 1%;
- przez otwarty konkurs ofert.
Projektowana ustawa gwarantowała, że co najmniej 30% środków będzie dzielonych przez algorytm, a 30% przez konkurs. O tym, jakie byłyby to dokładnie proporcje, decydowałby corocznie Minister Finansów w porozumieniu z przewodniczącym Komitetu do spraw Pożytku Publicznego – obecnie tę funkcję pełni wicepremier i Minister Kultury Piotr Gliński. Szczegóły określałoby Rozporządzenie Ministerstwa Finansów.
Zaproponowany mechanizm zakładał więc, że co najmniej 30% środków zostanie przekazane poprzez algorytm i 30% w drodze otwartego konkursu ofert. Rozporządzenie Ministra Finansów określałoby już dokładne proporcje, które mogą wynieść np. 50% / 50% lub 70% / 30 % na korzyść rozwiązania w formie algorytmu lub w formie trybu konkursowego.
O ile pierwsza z wymienionych powyżej metod rekompensaty stanowiła rozsądną propozycję ze strony rządzących, opartą o obiektywne kryterium, o tyle w zakresie drugiej istniałoby ryzyko uznaniowego podejścia co do wyrównania strat z 1% PIT.
Poprawka Senatu, która przeszła przez głosowanie sejmowe
Senat w uzasadnieniu do poprawek stwierdził, że mechanizm wyrównujący jest niezgodny z Konstytucją, gdyż przekazuje do samodzielnego corocznego normowania w Rozporządzeniu spraw o fundamentalnym znaczeniu dla realizacji uprawnienia Organizacji Pożytku Publicznego tj. do otrzymania kwoty wyrównania uszczerbku finansowego, a tym samym – upoważnia organ władzy wykonawczej do stanowienia norm prawnych wykraczających poza ramy przepisów wydawanych tylko w celu wykonania ustawy.
Senat zaproponował więc, by nie wprowadzać mechanizmu wyrównania, a zamiast tego zwiększyć wsparcie dla OPP z 1% do 1,5%. Zmiana figuruje w projekcie Polskiego Ładu 2.0 z dnia 9 czerwca 2022 r.
W głosowaniu sejmowym nad ww. poprawką uczestniczyło 452 posłów, większość bezwzględna wynosiła więc 227 posłów. Za odrzuceniem poprawki opowiedziało się 225 posłów, przeciw 227, nikt się nie wstrzymał. Za odrzuceniem poprawki był cały klub PiS oraz dwóch posłów niezrzeszonych. W głosowaniu nie brało udziału ośmiu posłów, w tym pięciu z PiS. W konsekwencji, poprawka została przyjęta i pojawiła się w ostatecznej wersji projektu Polskiego Ładu 2.0 z dnia 9 czerwca 2022 r., który co prawda funkcjonuje od 1 lipca 2022 r., jednakże opisywane narzędzie będzie obowiązywało od 1 stycznia 2023 r.
Krzysztof Dobies, prezes Fundacji Avalon, skomentował tę sprawę następująco: „To wielki sukces!!! Ogromna, jakościowa zmiana w funkcjonowaniu w Polsce społeczeństwa obywatelskiego i Organizacji Pożytku Publicznego! Nie dość, że udało się oddalić widmo politycznej kontroli nad rekompensatą dla organizacji, to jeszcze wprowadzone zostało najlepsze możliwe rozwiązanie – czytelne, uczciwe, proste, efektywne, a przede wszystkim oparte na decyzjach podatników. O to od miesięcy prosiliśmy my i wiele innych organizacji, o tym mówiliśmy w czasie całej batalii w Radzie Ministrów, Sejmie i Senacie. I nasze prośby zostały wysłuchane!”.
Innego zdania jest wiceminister naprawiający Polski Ład – Artur Soboń. W wywiadzie dla Dziennika Gazety Prawnej na pytanie:
„A inna przyjęta poprawka Senatu zwiększająca odliczenie na organizacje pozarządowe z 1 proc. do 1,5 proc. nie była politycznym potknięciem PiS?”
odpowiedział, że:
„Wybrano rozwiązanie bardziej kosztowne i mniej korzystne. Przewodniczący Komitetu ds. Pożytku Publicznego Piotr Gliński zaproponował wcześniej, aby z wyrównania 1 proc. przeznaczyć pewną pulę pieniędzy na konkursy dla NGO. Poprawka Senatu, której nie byliśmy w stanie odrzucić, to gorsze rozwiązanie. Środki na organizacje pożytku publicznego nie rozkładają się równo. Takich organizacji jest ok. 10 tys., ale kilkadziesiąt największych zagarnia trzy czwarte całej puli pieniędzy. Poza tym system działa z rocznym opóźnieniem – wpłacamy często na konkretny cel w ramach dużej fundacji, ale w międzyczasie ten cel może zostać zrealizowany, np. dziecko wyzdrowieje, a pieniądze dalej płyną.”.
Moim zdaniem, mimo wszystko rozwiązanie zakładające przekazywanie 1,5% podatku dochodowego od osób fizycznych przez podatników wydaje się bardziej rozsądne niż mechanizm wyrównujący. Uzależnione jest ono bowiem wyłącznie od decyzji podatników bez zaangażowania polityków w proces podziału środków przeznaczonych na wsparcie dla OPP. Poza tym, jest to system prosty i funkcjonujący od wielu lat. Z kolei, dla omówionego alternatywnego rozwiązania zaproponowanego przez rząd trzeba by było podjąć z pewnością dodatkowe działania takie jak np. dostosowanie systemów informatycznych Ministerstwa Finansów pod kątem nowego algorytmu czy utworzenie komórki zajmującej się konkursem ofert, co generowałoby dodatkowe koszty.
Mateusz Krawczyński
O autorze: Młodszy konsultant podatkowy w Russell Bedford Poland. Absolwent studiów licencjackich na kierunku Logistyka oraz studiów magisterskich Szkoły Głównej Handlowej na kierunku Finanse i Rachunkowość. Obecnie studiuje Prawo na Uczelni Łazarskiego. Wcześniejsze doświadczenie zawodowe w zakresie podatków zdobywał w jednej z firm z tzw. Wielkiej Czwórki. Specjalizuje się w podatku od towarów i usług, w szczególności pod kątem rozliczeń VAT w jednostkach samorządu terytorialnego.
