Na czym dokładnie polega wyżej wspomniana instytucja?
Zgodnie z art. 16 par. 1 kodeksu karnego skarbowego, nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe sprawca, który po popełnieniu czynu zabronionego zawiadomił o tym organ powołany do ścigania, ujawniając istotne okoliczności tego czynu, w szczególności osoby współdziałające w jego popełnieniu. Jednak nie zawsze możliwe jest uniknięcie odpowiedzialności.
Czynny żal jest skuteczny tylko wtedy, gdy w terminie wyznaczonym przez uprawniony organ postępowania przygotowawczego uiszczono w całości wymagalną należność publicznoprawną uszczuploną popełnionym czynem zabronionym. Dodatkowo, jeżeli czyn zabroniony nie polega na uszczupleniu tej należności, a orzeczenie przepadku przedmiotów jest obowiązkowe, sprawca powinien złożyć te przedmioty, natomiast w razie niemożności ich złożenia - uiścić ich równowartość pieniężną; nie nakłada się obowiązku uiszczenia ich równowartości pieniężnej, jeżeli przepadek dotyczy przedmiotów określonych w art. 29 pkt 4 kodeksu karnego skarbowego[2]. Warto również wiedzieć, chociaż niekoniecznie w kontekście niezłożenia deklaracji podatkowej, iż zgodnie z art. 16 par. 3 kodeksu karnego skarbowego, jeżeli złożone przedmioty podlegające przepadkowi mogą ulec szybkiemu zniszczeniu lub zepsuciu, ich przechowywanie byłoby połączone z niewspółmiernymi kosztami lub nadmiernymi trudnościami albo powodowałoby znaczne obniżenie ich wartości, organ postępowania przygotowawczego nakłada na sprawcę obowiązek uiszczenia ich równowartości pieniężnej. Chyba że przepadek dotyczy przedmiotów, których wytwarzanie, posiadanie, obrót, przechowywanie, przewóz, przenoszenie lub przesyłanie jest zabronione.
Jedną z ważniejszych informacji nt. czynnego żalu jest to, iż nie ma on z góry ustalonego wzoru. Art. 16 par. 4 i 4a podają jedynie formy, w jakich może on zostać złożony, a zatem:
- na piśmie,
- ustnie do protokołu,
- za pośrednictwem konta na e-Urzędzie Skarbowym.
A kiedy nie da się skorzystać z instytucji czynnego żalu? Mówią o tym przepisy art. 16 par. 5 i 6 kodeksu karnego skarbowego. Wymieniono w nich sytuacje, gdy zawiadomienie jest bezskuteczne oraz wobec jakich sprawców nie stosuje się czynnego żalu.
I tak, zawiadomienie jest bezskuteczne, jeżeli:
- zostało złożone w czasie, kiedy organ ścigania miał już wyraźnie udokumentowaną wiadomość o popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego,
- zostało złożone po rozpoczęciu przez organ ścigania czynności służbowej, w szczególności przeszukania, czynności sprawdzającej lub kontroli zmierzającej do ujawnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, chyba że czynność ta nie dostarczyła podstaw do wszczęcia postępowania o ten czyn zabroniony.
Przepisu o czynnym żalu nie stosuje się do sprawcy, który:
1) kierował wykonaniem ujawnionego czynu zabronionego,
2) wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, polecił jej wykonanie ujawnionego czynu zabronionego,
3) zorganizował grupę albo związek mający na celu popełnienie przestępstwa skarbowego albo taką grupą lub związkiem kierował, chyba że zawiadomienia dokonał ze wszystkimi członkami grupy lub związku,
4) nakłaniał inną osobę do popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego w celu skierowania przeciwko niej postępowania o ten czyn zabroniony.
Podobnie sytuacja wygląda w przypadku korekty deklaracji. Mówią o tym przepisy art. 16a kodeksu karnego skarbowego. Zgodnie z par. 1, nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe sprawca czynu zabronionego dotyczącego złożenia deklaracji lub przesłania księgi, jeżeli po jego popełnieniu została złożona organowi podatkowemu prawnie skuteczna korekta deklaracji lub księgi dotycząca obowiązku, którego nieprawidłowe wykonanie stanowi ten czyn zabroniony. W par. 2 z kolei można przeczytać, iż jeżeli w związku z czynem zabronionym nastąpiło uszczuplenie należności publicznoprawnej, przepis ten stosuje się tylko wtedy, gdy należność ta została uiszczona niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie wyznaczonym przez finansowy organ postępowania przygotowawczego.
Powyższa instytucja nie ma zastosowania, jeżeli przed złożeniem korekty deklaracji lub księgi wszczęto postępowanie przygotowawcze o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe lub ujawniono w toku toczącego się postępowania przygotowawczego dane przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe.
A zatem, jeżeli podatnicy złożyli deklarację zawierającą błędy, lub co gorsza, nie złożyli deklaracji podatkowych, ratunkiem dla nich może być instytucja czynnego żalu.
Russell Bedford Poland Sp. z o.o. jest gotowe pomóc również w powyższych kwestiach.
[1] Ustawa z dnia 10 września 1999 r., Kodeks karny skarbowy (t.j. Dz. U. z 2023 r., poz. 654).
[2] Przepadek przedmiotów obejmuje: (…) przedmiot, którego wytwarzanie, posiadanie, obrót, przechowywanie, przewóz, przenoszenie lub przesyłanie jest zabronione.
