Ustawa o podatku akcyzowym posiada własną definicję samochodu osobowego, która nie jest tożsama z definicjami umieszczonymi w innych ustawach podatkowych, czy też
w przepisach związanych z ruchem drogowym. Zgodnie z art. 100 ust. 4 tej ustawy, samochodami osobowymi są „pojazdy samochodowe i pozostałe pojazdy mechaniczne objęte pozycją CN 8703 przeznaczone zasadniczo do przewozu osób, inne niż objęte pozycją 8702, włącznie z samochodami osobowo-towarowymi (kombi) oraz samochodami wyścigowymi, z wyłączeniem pojazdów samochodowych i pozostałych pojazdów, które nie wymagają rejestracji zgodnie z przepisami o ruchu drogowym”. W związku z powyższym, nie tylko samochody osobowe w rozumieniu przepisów ruchu drogowego będą podlegały opodatkowaniu podatkiem akcyzowym, katalog pojazdów będzie szerszy.
Podatnikiem podatku akcyzowego w związku z importem, wewnątrzwspólnotowym nabyciem, bądź pierwszą sprzedażą w kraju samochodu osobowego jest osoba fizyczna, osoba prawna oraz jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, która dokonuje czynności opodatkowanej akcyzą. Do niedawna, wiele kontrowersji budziła sytuacja, kiedy pojazd podlegający opodatkowaniu akcyzą stanowił przedmiot współwłasności. W nowelizacji ustawy z 2010 roku wskazano, że w przypadku gdy samochód osobowy, wobec którego powstał obowiązek zapłaty podatku akcyzowego stanowi współwłasność, za podatników należy uznać wszystkich współwłaścicieli, nawet jeśli czynności opodatkowanej dokonał tylko jeden z nich. A więc, wszyscy współwłaściciele ponoszą odpowiedzialność solidarną za zobowiązania podatkowe z tytułu podatku akcyzowego.
Przedmiotem opodatkowania akcyzą w odniesieniu do samochodów osobowych jest import oraz wewnątrzwspólnotowe nabycie samochodu osobowego niezarejestrowanego wcześniej na terytorium Polski (zgodnie z przepisami o ruchu drogowym), a także pierwsza sprzedaż na terytorium kraju samochodu osobowego niezarejestrowanego na terytorium Polski, który został wyprodukowany w kraju lub od którego nie została zapłacona akcyza w związku z importem lub wewnątrzwspólnotowym nabyciem. Opodatkowanie akcyzą samochodów osobowych ma charakter jednorazowy, co zostało potwierdzone unormowaniem art. 100 ust. 3 ustawy o podatku akcyzowym. W przypadku, gdy w odniesieniu do samochodów osobowych powstał obowiązek podatkowy w związku z wykonaniem jednej czynności podlegającej opodatkowaniu obowiązek ten nie powstanie ponownie na podstawie innej czynności, która także podlega opodatkowaniu, pod warunkiem że kwota akcyzy została zadeklarowana lub określona w odpowiedniej wysokości.
Podstawą opodatkowania dla samochodów osobowych jest, co do zasady, wartość samochodu, która szczegółowo została ujęta w następujących kategoriach:
- kwota należna z tytułu sprzedaży samochodu osobowego na terytorium kraju pomniejszona o kwotę podatku od towarów i usług oraz kwotę podatku akcyzowego należnych od danego samochodu,
- wartość celna samochodu powiększona o należne cło w odniesieniu do importu samochodów,
- kwota należna z tytułu zakupu samochodu, a więc cena wynikająca z faktury.
Stawka akcyzy zależy od pojemności skokowej silnika i dla pojazdów z silnikami
o pojemności skokowej powyżej 2000 centymetrów sześciennych wynosi 18,6 %, a dla pozostałych samochodów osobowych wynosi 3,1 % podstawy opodatkowania.
W przypadku, gdy przed pierwszą rejestracją na terytorium kraju nastąpi wymiana silnika o pojemności 2000 centymetrów sześciennych lub niższej na silnik o większej pojemności skokowej silnika – powyżej 2000 centymetrów sześciennych, należy przyjąć, iż przedmiotem czynności jest pojazd (samochód osobowy) z silnikiem o pojemności powyżej 2000 centymetrów sześciennych. Podobnie należy postąpić, gdy przed pierwszą rejestracją na terytorium kraju nastąpi instalacja silnika w pojeździe, który dotychczas nie był w niego wyposażony. Należy wtedy przyjąć, iż przedmiotem czynności opodatkowanej jest pojazd z silnikiem o pojemności takiej, jaką posiadał silnik, który został w nim zainstalowany.
Zapłata podatku akcyzowego na samochody osobowe następuje w trojaki sposób i zależy od przedmiotu opodatkowania akcyzą. Podatnik, który sprzedaje na terytorium kraju samochód osobowy ma obowiązek składać deklaracje w sprawie akcyzy właściwemu naczelnikowi urzędu celnego, a także samodzielnie obliczyć i wpłacić akcyzę na rachunek właściwej izby celnej za okresy miesięczne w terminie do 25. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym powstał obowiązek podatkowy. Podatnik, który dokonuje wewnątrzwspólnotowego nabycia po przemieszczeniu samochodu osobowego na terytorium kraju jest obowiązany złożyć uproszczoną deklarację właściwemu naczelnikowi urzędu celnego w terminie 14 dni, jednakże nie później niż w dniu rejestracji pojazdu na terytorium kraju, a w terminie 30 dni powinien dokonać obliczenia i zapłaty podatku na rachunek właściwej izby celnej. W przypadku importu samochodów osobowych, importerzy nie mają obowiązku składania deklaracji podatkowych, jednakże deklaracja wysokości podatku akcyzowego następuje poprzez dokument celny SAD.
Ustawa o podatku akcyzowym przewiduje szereg zwolnień. Do najbardziej powszechnych należy zwolnienie z akcyzy samochodu osobowego przywożonego przez osobę fizyczną posiadającą w Polsce pobyt stały lub powracającą z pobytu czasowego na terytorium państwa członkowskiego na terytorium kraju, jeżeli spełnione zostaną wszystkie warunki:
- samochód jest przeznaczony do użytku osobistego tej osoby,
- samochód ten służył tej osobie przez co najmniej 6 miesięcy przed zmianą miejsca pobytu, co zostanie potwierdzone odpowiednim dokumentem właściwemu naczelnikowi urzędu celnego,
- samochód nie zostanie sprzedany, wynajęty lub w inny sposób oddany w użytkowanie osobie trzeciej przez okres 12 miesięcy od dnia przywozu na terytorium kraju,
- samochód został nabyty zgodnie z przepisami podatkowymi w państwie członkowskim Unii Europejskiej, w którym osoba powracająca miała miejsce swojego zamieszkania,
a przy wywozie nie zastosowano zwolnienia z akcyzy lub zwrotu podatku. Podobne zwolnienia mają zastosowanie do studentów zagranicznych przyjeżdżających w celach nauki do Polski, a także samochodów obywateli państw członkowskich UE przywożonych czasowo do celów prywatnych lub służbowych, pod warunkiem spełnienia dodatkowych warunków w zakresie między innymi terminu przywozu samochodu w ciągu roku oraz sposobu jego wykorzystania.
Przedsiębiorcy, którzy planują import lub wewnątrzwspólnotowe nabycie pojazdu, powinni do kosztów przeznaczonych na dany zakup doliczyć koszt związany z podatkiem akcyzowym. Powinni też zwrócić uwagę na pojemność skokową silnika, która ma ogromne znaczenia dla wysokości zobowiązania podatkowego, które jest sześciokrotnie wyższe dla pojazdów o pojemności skokowej silnika powyżej 2000 centymetrów sześciennych.
