W dniu 25 listopada 2018 roku weszła w życie ustawa z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej. Ustawa ta dotyczy przedsiębiorców, którzy w chwili śmierci byli wpisani do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej.Pozwala ona na kontynuację działalności gospodarczej, wykonywanej przed śmiercią przedsiębiorcy w formie jednoosobowej działalności, a także w ramach spółki cywilnej. Ustawa stanowi istotne novum polskiego systemu prawnego.
Podstawowym celem wprowadzenia ustawy było zapewnienie przedsiębiorcom będącym osobami fizycznymi warunków do zachowania ciągłości funkcjonowania przedsiębiorstwa po ich śmierci, przy uwzględnieniu, że przedsiębiorstwo należy postrzegać jako dobro prawne, mające nie tylko wartość majątkową i gospodarczą, ale także społeczną
Podstawowym celem wprowadzenia ustawy było zapewnienie przedsiębiorcom będącym osobami fizycznymi warunków do zachowania ciągłości funkcjonowania przedsiębiorstwa po ich śmierci, przy uwzględnieniu, że przedsiębiorstwo należy postrzegać jako dobro prawne, mające nie tylko wartość majątkową i gospodarczą, ale także społeczną.
Omawiana ustawa wprowadziła do systemu prawnego nową instytucję zarządu i zarządcy sukcesyjnego, uprawnionego do zarządzania wyodrębnioną częścią majątku, stanowiącą przedsiębiorstwo, w imieniu własnym, lecz na rachunek następców prawnych przedsiębiorcy i ze skutkiem dla ich majątku.
Zgodnie z przedmiotową ustawą zarządca sukcesyjny może zostać powołany już za życia przedsiębiorcy, co wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności (poprzez wskazanie określonej osoby do pełnienia funkcji zarządcy sukcesyjnego albo zastrzeżenie, że z chwilą jego śmierci wskazany prokurent stanie się zarządcą sukcesyjnym), lub po jego śmierci. Zgodnie z art. 12 ustawy po śmierci przedsiębiorcy zarządcę sukcesyjnego może powołać małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku, a także spadkobierca ustawowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek, bądź też spadkobierca testamentowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek, albo zapisobierca windykacyjny, który przyjął zapis windykacyjny, jeżeli zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie w spadku. W drugim wariancie (po śmierci przedsiębiorcy) powołanie zarządcy sukcesyjnego wymaga zachowania formy aktu notarialnego.Pamiętać trzeba również o tym, że zgodnie z ustawą uprawnienie do powołania zarządcy sukcesyjnego wygasa z upływem dwóch miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy.
W przypadku ustanowienia zarządcy sukcesyjnego jest on zobowiązany do prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku oraz uprawniony do dokonywania czynności prawnych (sądowych jak i pozasądowych) związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku. Zarządca sukcesyjny jest uprawniony do wykonywania wszelkich czynności zwykłego zarządu, natomiast w zakresie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu jest on zobowiązany do uzyskania zgody wszystkich właścicieli przedsiębiorstwa w spadku, a w razie braku takiej zgody - zezwolenia sądu. Obowiązkiem zarządcy jest również bieżące regulowanie wszelkich zobowiązań zarówno publicznoprawnych, jak i prywatnoprawnych (w tym zobowiązań wobec pracowników przedsiębiorstwa). Przedsiębiorstwo działa pod dotychczasową firmą przedsiębiorcy z dodaniem oznaczenia „w spadku".Co istotne, zarząd sukcesyjny nie może być przeniesiony, zarządca sukcesyjny może natomiast ustanowić pełnomocnika. Ustawa wskazuje ponadto, że zarządu sukcesyjnego nie można ograniczyć ze skutkiem wobec osób trzecich. Zgodnie z art. 11 omawianej ustawy funkcję zarządcy sukcesyjnego w jednym czasie może pełnić tylko jedna osoba.
Za wykonywanie swoich czynności zarządca sukcesyjny ma prawo do wynagrodzenia, a w tym aspekcie stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego o zleceniu. Natomiast właściciele przedsiębiorstwa w spadku mają prawo do udziału w zyskach i uczestniczą w stratach wynikających z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku, w takim stosunku, w jakim przysługuje im udział w przedsiębiorstwie w spadku.
Ustawa przewiduje również w rozdziale 7 możliwość sukcesji decyzji wydanych wobec zmarłego przedsiębiorcy (koncesji, zezwoleń, licencji oraz pozwoleń, wydanych wobec przedsiębiorcy w formie decyzji organu administracji publicznej), związanych z przedsiębiorstwem, które to decyzje niejednokrotnie stanowią podstawę kontynuowania działalności gospodarczej.
Podsumowując można stwierdzić, wprowadzona ustawa pozwala na sprawną kontynuację funkcjonowania przedsiębiorstwa. Jej wprowadzenie zmniejsza ryzyko utraty zysków przedsiębiorstwa, pozwala na zachowanie dotychczasowych miejsc pracy, ułatwia regulowanie zobowiązań przedsiębiorstwa wobec kontrahentów oraz zobowiązań publicznoprawnych. Ustawa ułatwia sprawne przejście przez niełatwy okres związany ze śmiercią kogoś kto przedsiębiorstwo prowadził, a przedsiębiorstwo to otrzymuje szansę na dalszy rozwój.
Autor: Michał Wasilenko
Adwokat, Associate w Departamencie Prawnym, członek Izby Adwokackiej w Lublinie, absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Specjalizuje się w prawie spółek handlowych oraz w prawie cywilnym.
