Dobrowolne umorzenie udziałów wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością

Art. 199 ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. 2000 Nr 94, poz. 1037, t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1577, dalej zwana „KSH”) stanowi podstawę prawną umorzenia udziałów wspólników w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Umorzenie w swojej istocie powoduje likwidację określonej cząstki kapitału zakładowego (udziału), a ustawodawca w art. 199 KSH nakreślił jedynie ogólne warunki dopuszczalności zastosowania wspomnianej instytucji, umożliwiające wyróżnienie trzech trybów umorzenia udziałów wspólnika, w tym między innymi tzw. dobrowolnego umorzenie udziałów. 

Forma wyrażenia zgody na umorzenie udziałów

Dobrowolne umorzenia udziałów, zgodnie z art. 199 § 1 KSH zdanie drugie, stanowi umorzenie udziałów wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za zgodą wspólnika spółki, w drodze nabycia udziałów przez spółkę. Dobrowolne umorzenie udziału jest instytucję prawną sui generis. Jestczynnością o złożonym charakterze. Poszczególne elementy składowe instytucji dobrowolnego umorzenia udziału, tj: wyrażenie zgody przez wspólnika, którego udziały mają być umorzone oraz podjęcie przez zgromadzenie wspólników uchwały o określonej treści w oparciu o upoważnienie zawarte w treści umowy spółki, determinują jej treść i formę (tak wyrok Sąd Apelacyjnego w Warszawie z dnia 23 lutego 2018 r., VII AGa 166/18). 

Zagadnienie, jaką formę powinno przyjąć wyrażenie zgody na umorzenie udziałów przez wspólnika, którego udziały będą przedmiotem umorzenia, jest źródłem kontrowersji i sporów w doktrynie. A. Kidyba podkreśla, że zgoda na umorzenie dobrowolne musi być udzielona w dodatkowo w takiej formie, aby można było się na nią w przyszłości powołać, a umorzenie dokonane bez takiej zgody czyni czynność bezskuteczną1. Odmienne stanowisko zajmuje A. Opalski, wywodząc, że „nie jest jednak konieczne wyrażenie zgody w odrębnym oświadczeniu woli (kierowanym do spółki i odbieranym na zasadach ogólnych reprezentacji biernej), wynika ona bowiem z umowy, będącej podstawą przeniesienia udziałów”2. Kompromisowe stanowisko zajmuje R. Pabis, wskazując że zgoda wspólnika może być wyrażona w każdy sposób dostateczny ujawniający jego wolę, czyli zarówno wyraźnie (poprzez złożenie pisemnego oświadczenia) lub w sposób dorozumiany (w drodze głosowania za uchwałą o umorzeniu albo poprzez zbycie udziałów na rzecz spółki w celu umorzenia)3. Stosując natomiast instytucję umorzenia udziałów w praktyce, pożądanym wydaje się wyrażenia zgody wspólnika na umorzenie w dodatkowej formie, zachowanej dla celów dowodowych i możliwości powołania się na nią w przyszłości.

Przeprowadzenie procesu dobrowolnego umorzenia udziałów

Przechodząc natomiast do omówienia treści uchwały o dobrowolnym umorzeniu udziałów podjętej przez zgromadzenie wspólników, należy jedynie przypomnieć, że umowy spółki muszą przewidywać możliwość takiego umorzenia, choćby lakonicznym postanowieniem o treści „Udziały w spółce mogą być umarzane”. Następnie należy mieć na uwadze, że uchwała powinna określać, w szczególności, podstawę prawną umorzenia i wysokość wynagrodzenia przysługującego wspólnikowi za umorzony udział. W treści uchwały powinno znaleźć się także rozstrzygnięcie, czy pokrycie wypłaty wynagrodzenia z tytułu nabycia i umorzenia udziałów wspólnika nastąpi poprzez obniżenie kapitału zakładowego czy z czystego zysku. Zawarcie wspomnianego rozstrzygnięcia, jest także konieczne, w przypadku gdy zgodnie z art. 199 § 3 KSH umorzenie następuje za zgodą wspólnika i bez wynagrodzenia.

Końcowy krok w procesie dobrowolnego umorzenia udziałów stanowi nabycie udziałów przez spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością od wspólnika, celem ich umorzenia. Normy ustanowione w art. 199 KSH oraz 200 KSH nie zastrzegają okoliczności, że przeniesienie udziałów pomiędzy spółką a wspólnikiem ma nastąpić za pomocą określonego typu umowy, a nabycie udziałów może przybrać formę umowy sprzedaży lub innej umowy nienazwanej. Ograniczenie swobody kontraktowej stron dotyczy tylko celu, w jakim spółka nabywa własne udziały. Jeśli nabycie udziału następuje zgodnie z celem określonym w ustawie, to strony mogą swobodnie ukształtować treść umowy zachowując pełną swobodę kontraktową (zob. Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 11 września 2008 r., sygn. akt I ACa 544/08).

Podsumowując można zauważyć, że umorzenie dobrowolne posłużyć może między innymi jako pomocne narzędzie zmiany struktury kapitałowej czy właścicielskiej spółki, bez wdawania się w spór sądowy, co przynosi oszczędność czasu, środków finansowych oraz pozwala uniknąć podsycania ewentualnych konfliktów dotychczasowymi wspólnikami.