W dniu 11 kwietnia 2019 r. Podkomisja Stała do spraw nowelizacji prawa cywilnego po rozpatrzeniu rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw przedłożyła sprawozdanie o wspomnianym projekcie, przewidującym między innymi bezpośrednie umocowanie w przepisach ustawy procesowej instytucji nadużycia prawa procesowego.
Umocowanie zakazu nadużywania prawa procesowego na gruncie przepisów ustawowych stanowić będzie gorzką pigułkę dla wszystkich podmiotów lubujących się we wnoszeniu bezzasadnych pozwów, pełnomocników składających wiele zażaleń w tej samej kwestii czy proponentów działań mających na celu jedynie doprowadzenie do przewlekłości postępowania
Nadużycie prawa procesowego – dotychczasowa perspektywa
Zagadnienie nadużycia prawa w dziedzinie prawa procesowego, a więc prawa publicznego, budziło i wciąż budzi żywe kontrowersje. Rozbieżność poglądów występowała zarówno w piśmiennictwie, jak i w orzecznictwie.
W toku tak nakreślonego sporu wymykało się jednoznacznej odpowiedzi czy korzystanie z przysługujących stronie uprawnień procesowych można, na podstawie ich oceny pod kątem zgodności z celem dla którego zostały przyznane, zakwalifikować jako nadużycie praw, z określonymi tego konsekwencjami procesowymi.
Pomimo odmienności poszczególnych poglądów przeważył pogląd uznający instytucję nadużycia prawa procesowego za obowiązująca na gruncie postępowania cywilnego, czego wyrazem stała się treść Uchwały Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 11 grudnia 2013 r. III CZP 78/13.
W przywoływanym orzeczeniu Sąd Najwyższy podkreślił, że zakaz naruszania praw procesowych wywodzić należy z zasady rzetelnego procesu, obowiązku uczciwego (zgodnego z dobrymi obyczajami) działania uczestników postępowania oraz celu (istoty) procesu, którym jest rzeczywista ochrona praw podmiotowych wynikających z prawa materialnego. Zasada ta znajduje zastosowanie, gdy określone uprawnienie mieści się w dyspozycji normy procesowej, lecz skorzystanie z niego służy innemu celowi niż uzyskanie ochrony praw podmiotowych, a skutek wykonania tego uprawnienia byłby sprzeczny z przeznaczeniem procesowym przepisu i z ekonomią procesową.
Stwierdzić zatem należy, że choć nadużycie prawa procesowego nadal nie znajduje bezpośredniego umocowania w przepisach ustawowych, to wyprowadza się obowiązywanie tej instytucji niejako pośrednio, z innych obowiązywania innych norm procesowych.
Nadużycie prawa procesowego – projektowane rozwiązania legislacyjne
Mając na celu przeciwdziałanie nadużywania przysługujących stron postępowania uprawnień procesowych, projektodawca zaproponował wprowadzenie do KPC nowego art. 41o następującym brzmieniu: „Z uprawnienia przewidzianego w przepisach postępowania stronom i uczestnikom postępowania nie wolno czynić użytku niezgodnego z celem, dla którego je ustanowiono (nadużycie prawa procesowego)”.
Ustawodawca zdecydował się także na wyposażenie sądów w instrumenty prawne pozostające do dyspozycji sądu w przypadku stwierdzenia nadużycia prawa procesowego, bowiem zgodnie z projektowanym art. 2262§ 1 KPC ilekroć zachowanie strony w świetle okoliczności sprawy wskazuje na nadużycie przez nią prawa procesowego, sąd poucza ją o możliwości zastosowania wobec niej środków, o których mowa w art. 2262§ 2 KPC.
Natomiast w myśl art. 2262§ 2w przypadku gdy sąd stwierdzi nadużycie przez stronę prawa procesowego, może w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie:
1) stronę nadużywającą skazać na grzywnę;
2) niezależnie od wyniku sprawy, odpowiednio do spowodowanej tym nadużyciem prawa procesowego zwłoki w jej rozpoznaniu, włożyć na stronę nadużywającą obowiązek zwrotu kosztów w części większej, niż wskazywałby wynik sprawy, a nawet zwrotu kosztów w całości;
3) na wniosek strony przeciwnej:
a) przyznać od strony nadużywającej koszty procesu podwyższone odpowiednio do spowodowanego tym nadużyciem zwiększenia nakładu pracy strony przeciwnej na prowadzenie sprawy, nie więcej jednak niż dwukrotnie,
b) podwyższyć stopę odsetek zasądzoną od strony, której to nadużycie spowodowało zwłokę w rozpoznaniu sprawy, za czas odpowiadający tej zwłoce, z tym że stopa może zostać podwyższona nie więcej niż dwukrotnie; przepisów o maksymalnej dopuszczalnej wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie nie stosuje się.
Wprowadzenie instytucji nadużycia prawa procesowego do polskiego porządku prawnego z pewnością jest zgodne z celem (istoty) procesu, którym jest rzeczywista ochrona praw podmiotowych wynikających z prawa materialnego. Równocześnie umocowanie zakazu nadużywania prawa procesowego na gruncie przepisów ustawowych stanowić będzie gorzką pigułkę dla wszystkich podmiotów lubujących się we wnoszeniu bezzasadnych pozwów, pełnomocników składających wiele zażaleń w tej samej kwestii czy proponentów działań mających na celu jedynie doprowadzenie do przewlekłości postępowania.
Autor:
Michał Skwarek - aplikant radcowski w departamencie prawnym Russell Bedford Poland. Absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego.
