Komentarz do uchwały Sądu Najwyższego dotyczącej przejścia udziałów w użytkowaniu wieczystym w wyniku połączenia przez przejęcie spółek prawa handlowego

Powyższa uchwała podjęta została przez Sąd Najwyższy w odpowiedzi na następujące zagadnienie prawne: „Czy połączenie spółek w trybie art. 492 § 1 pkt 1 kodeksu spółek handlowych stanowi czynność prawną w rozumieniu art.756[3] kodeksu postępowania cywilnego z zw. z art. 756[4] kodeksu postępowania cywilnego, w szczególności czy przeniesienie udziałów w prawie użytkowania wieczystego nieruchomości wpisanych w księdze wieczystej wbrew ujawnionemu w niniejszej księdze wieczystej zakazowi ich zbywania skutkuje nieważnością przeniesienia prawa użytkowania wieczystego na rzecz przejmującej spółki?”.

Zgodnie z wyrażonym przez Sąd Najwyższy zapatrywaniem, jeśli spółka przejmowana posiada udziały w użytkowaniu wieczystym, to w wyniku połączenia przez przejęcie tej spółki następuje przejście na spółkę przejmującą tych udziałów w użytkowaniu wieczystym

Wyjaśnić należy, że obecnie spółki kapitałowe mogą się łączyć ze sobą bez względu na konfigurację podmiotową i ich charakter. Spółka z o.o. może przejąć inną spółkę z o.o. lub spółkę akcyjną, podobnie jak spółka akcyjna może przejąć spółkę akcyjną lub spółkę z o.o. Fuzji mogą podlegać spółki jednorodne co do formy prawnej, jak i spółki kapitałowe, niejednorodne. Nie ma ponadto przeszkód, aby w procesie łączenia w każdej z form, poza spółkami kapitałowymi, brały jednocześnie udział spółki osobowe. Proces łączenia się spółek przeprowadzany jest najczęściej w celu reorganizacji grup kapitałowych i jest zwykle podyktowany potrzebą dostosowania istniejącej struktury kapitałowej do nowych potrzeb. Działanie to może wynikać z potrzeby zwiększenia efektywności grupy czy też ograniczenia kosztów jej funkcjonowania. Proces połączenia może być przeprowadzony w drodze połączenia przez przejęcie, czyli przez przeniesienie całego majątku spółki przejmowanej na spółkę przejmującą przy ustaniu bytu prawnego tej pierwszej albo na podstawie połączenia przez zawiązanie nowej spółki.

Rozpatrywane przez Sąd Najwyższy zagadnienie prawne dotyczące przejścia na spółkę przejmującą udziałów w użytkowaniu wieczystym nieruchomości w wyniku połączenia przez przejęcie, rozważane było w kontekście art. 7564k.p.c., zgodnie z którymczynność prawna dokonana wbrew zakazowi zbywania lub obciążania nieruchomości, która nie ma urządzonej księgi wieczystej lub której księga wieczysta zaginęła lub uległa zniszczeniu, jest nieważna. Zaś czynność prawna dokonana wbrew zakazowi zbywania lub obciążania nieruchomości, która ma urządzoną księgę wieczystą, albo spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu jest nieważna, jeżeli dokonano wpisu w księdze wieczystej ostrzeżenia o zakazie zbywania lub obciążania tych praw.

Zgodnie z art. 494 k.s.h. spółka przejmująca albo spółka nowo zawiązana wstępuje z dniem połączenia we wszystkie prawa i obowiązki spółki przejmowanej albo spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki. Przytoczony przepis prawa przewiduje sukcesję uniwersalną praw i obowiązków cywilnoprawnych, co oznacza, że spółki sukcesorki, tj. przejmujące lub nowo zawiązane, wstępują z dniem połączenia we wszystkie prawa i obowiązki spółek przejmowanych i łączonych. Ponadto dla zaistnienia skutków w postaci sukcesji nie są potrzebne żadne dodatkowe czynności poza tymi, których należy dokonać w postępowaniu łączeniowym (A. Kidyba, Sukcesja, kontynuacja a może coś innego?, Mon. Pr. Hand. 2011, nr 1, s. 36. Szerzej K. Fliszkiewicz, Ochrona wierzycieli łączących się spółek, Warszawa 2016, s. 92 i n.; tak też WSA w Łodzi w wyroku z dnia 25 stycznia 2018 r., I SA/Łd 1060/17, LEX nr 2435816). Sukcesja uniwersalna polega więc co do zasady na wstąpieniu we wszystkie prawa i obowiązki jednego podmiotu przez inny podmiot. Zasada uniwersalnego następstwa prawnego, stanowiąca istotę procedury połączenia, wyrażona w art. 494 § 1 k.s.h., istotnie upraszcza dokonanie połączenia spółek. Sukcesja praw i obowiązków cywilnoprawnych oznacza, że spółki sukcesorki, tj. przejmujące lub nowo zawiązane, wstępują z dniem połączenia we wszystkie prawa i obowiązki spółek przejmowanych i łączonych (fuzja). W szczególności jeżeli elementem majątku spółek przejmowanej lub łączących się przez zawiązanie nowej spółki są długi, to na przejęcie długu przez spółkę powstającą w procedurze połączenia nie jest konieczna zgoda wierzycieli. Sukcesja następuje uno actu z dniem połączenia. (WyrokSądu Apelacyjnego w Szczeciniez dnia 29 czerwca 2015 r.,I ACa 231/15).

Wskazać zatem należy, że zgodnie z wyrażonym przez Sąd Najwyższy zapatrywaniem, jeśli spółka przejmowana posiada udziały w użytkowaniu wieczystym, to w wyniku połączenia przez przejęcie tej spółki następuje przejście na spółkę przejmującą tych udziałów w użytkowaniu wieczystym. Powyższy proces nie stanowi jednocześnie zbycia nieruchomości, bowiem w wyniku podziału przez przejęcie nie dochodzi do zawarcia oddzielnej czynności prawnej w zakresie przejścia własności nieruchomości czy też użytkowania wieczystego. Przejście udziałów w użytkowaniu wieczystym jest wynikiem opisanej powyżej sukcesji uniwersalnej praw i obowiązków spółki przejmowanej na spółkę przejmującą, zatem nie jest sprzeczne z zakazem zbywania nieruchomości przewidzianym w art. 23 ust. 1 ustawy z dnia 9 marca 2017 r. o szczególnych zasadach usuwania skutków prawnych decyzji reprywatyzacyjnych dotyczących nieruchomości warszawskich, wydanych z naruszeniem prawa.