W dniu 13 marca 2022 r. weszła w życie z ustawa z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz.U. z 2022 r. poz. 583), a już 16 marca br. ma ruszyć specjalny rejestr, który ułatwi obywatelom Ukrainy uzyskanie numeru PESEL. Nowe prawo wprowadza w stosunku do obywateli Ukrainy szereg ułatwień takich jak: legalizacja pobytu, opieka medyczna i socjalna, jak również dostęp do systemu edukacji. Prawo to obejmuje jedynie obywateli Ukrainy (oraz ich małżonków niezależenie od posiadanego obywatelstwa), którzy w związku z konfliktem zbrojnym po 24 lutego 2022 r. przekroczyli granicę z Polską.
Zgodnie z nowym prawem, pobyt na terytorium RP obywatela Ukrainy, który przekroczył granicę Polski i posiada stosowną pieczątkę w paszporcie bądź Straż Graniczna spisała jego dane z dokumentu tożsamości, jest uważany za legalny. Taka osoba nie musi zgłaszać się do urzędu gminy lub miasta w celu rejestracji swojego pobytu. Co do zasady każdy obywatel Ukrainy, który wjechał legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej od dnia 24 lutego 2022 r. i deklaruje zamiar pozostania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, może legalnie przebywać na terytorium Polski w okresie 18 miesięcy licząc od dnia 24 lutego 2022 r.
Obywatelowi Ukrainy, którego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej uznaje się za legalny na podstawie wniosku złożonego w dowolnym organie wykonawczym gminy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, nadaje się numer PESEL. Uzyskanie numeru PESEL w niektórych przypadkach jest krokiem niezbędnym, dla przykładu będzie to możliwość otworzenia własnej działalności gospodarczej bądź zrealizowanie recepty, i choć ubieganie się o nadanie numeru PESEL nie jest obowiązkiem obywatela Ukrainy, to jednak w rzeczywistości dla niektórych rodzin może okazać się niezwykle korzystne (takie osoby z numerem PESEL mogą wystąpić o wypłatę pieniędzy z programu 500+).
Specustawa ukraińska w sferze prawa pracy znosi obowiązek w stosunku do obywateli Ukrainy, którzy przekroczyli granicę z Polską po 24 lutego 2022 r., występowania o pozwolenia na pracę. Pracodawcy zatrudniający takie osoby muszą natomiast w terminie 14 dni od powierzenia pracy powiadomić stosowny urząd pracy o powierzeniu pracy obywatelowi Ukrainy.
Obywatelowi Ukrainy przebywającemu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, którego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny przysługuje prawo do następujących świadczeń socjalnych:
1) świadczeń rodzinnych,
2) świadczenia wychowawczego,
3) świadczenia dobry start, jeżeli zamieszkuje z dziećmi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
4) rodzinnego kapitału opiekuńczego, jeżeli zamieszkuje z dziećmi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
5) dofinansowania obniżenia opłaty rodzica za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna, jeżeli zamieszkuje z dzieckiem na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Ustalając prawo do świadczeń rodzinnych uzależnionych od kryterium dochodowego, przy ustalaniu dochodu rodziny w przeliczeniu na osobę nie uwzględnia się członka rodziny, który, zgodnie z oświadczeniem osoby ubiegającej się o te świadczenia, nie przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Autorzy: Ernest Bucior, radca prawny Russell Bedford Poland
