Wyróżniamy dwa rodzaje ubezwłasnowolnienia – całkowite i częściowe. Przy ubezwłasnowolnieniu całkowitym człowiek jest całkowicie pozbawiony zdolności do czynności prawnych, co oznacza, że nie może dokonać żadnej czynności prawnej. Osoba ubezwłasnowolniona częściowo może dokonywać drobnych czynności prawnych, tj. zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego.
Testament sporządzony przez osobę ubezwłasnowolnioną (całkowicie lub częściowo) zawsze będzie nieważny. W myśl art. 944 KC sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Zatem odwołanie testamentu przez osobę ubezwłasnowolnioną- również nie będzie wywierało skutków prawnych.
Aby testament wywoływał skutki prawne, musi zostać sporządzony w momencie posiadania zdolności do czynności prawnych, tj. jeszcze przez ubezwłasnowolnieniem. Ważny jest zatem stan z chwili złożenia oświadczenia woli. Z punktu widzenia ważności testamentu, nie jest istotne, że po sporządzeniu testamentu spadkodawca został ubezwłasnowolniony. Ważny będzie również testament sporządzony po uchyleniu ubezwłasnowolnienia.
W sytuacji, w której zachodzą podstawy do ubezwłasnowolnienia danej osoby, ale nie zostaje złożony wniosek o jej ubezwłasnowolnienie, nie ma podstaw do kwestionowania ważności sporządzonego testamentu. Osoba taka miała bowiem zdolność do czynności prawnych, a więc i zdolność do sporządzenia testamentu wywołującego skutki prawne. W takiej sytuacji można więc sięgnąć po inne środki, mogące podważyć oświadczenie spadkodawcy wykazując, że testament jest nieważny. Kwestię nieważności testamentu reguluje art. 945 § 1 KPC. Zgodnie z przywołanym przepisem, testament jest nieważny, jeżeli jest sporządzony w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, jeżeli jest sporządzony pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści bądź został sporządzony pod wpływem groźby.
W przypadku wykazania okoliczności wynikających z art. 945 § 1 KC, testament będzie nieważny. Istnieje w tym zakresie ograniczenie czasowe, bowiem na nieważność testamentu nie można się powoływać po upływie trzech lat od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, nie później niż 10 lat od otwarcia spadku.
W przypadku, gdy testament okaże się nieważny, bądź osoba ubezwłasnowolniona nie sporządzi takiego testamentu – majątek jest dziedziczony ustawowo.
