Obowiązki zleceniodawcy na gruncie Kodeksu Pracy

Obowiązujące przepisy prawa pracy (art. 304 § 1 k.p.) przewidują, że pracodawca jest obowiązany zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy, o których mowa w art. 207 § 2 (k.p. – przyp.), osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę, a także osobom prowadzącym w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę na własny rachunek działalność gospodarczą. Norma ta, w myśl art. 304 § 3 k.p., znajduje zastosowanie również w stosunku do przedsiębiorców niebędących pracodawcami, organizujących pracę wykonywaną przez osoby fizyczne na innej podstawie niż stosunek pracy lub prowadzące na własny rachunek działalność gospodarczą. Obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy dotyczy zatem zarówno pracodawców, jak i przedsiębiorców niebędących pracodawcami, a kluczowym jest wykonywanie w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym czynności na podstawie innej niż stosunek pracy (tj. umowa zlecenie, umowa o dzieło, umowa o świadczenie usług, umowa agencyjna, itp.) lub w ramach własnej działalności gospodarczej (tzw. b2b). Obowiązek ochrony życia lub zdrowia ludzkiego zagrożonych w procesie pracy nie może być bowiem uzależniony lub zróżnicowany według podstawy prawnej zatrudnienia (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 4 kwietnia 2017 r., I OSK 1558/15).

Słusznie wskazuje się, że celem omawianych przepisów jest zachowanie podstawowych zasad bhp wobec osób, które świadczą często podobną pracę do pracowników, w szczególności pracę na rzecz pracodawcy, a jedynie na innej podstawie prawnej niż stosunek pracy (por. Kodeks pracy. Komentarz, red. dr hab. K. Walczak, 2021). Takie rozciągnięcie uregulowań z zakresu bhp na osoby świadczące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy określa się mianem ekspansji prawa pracy, gdyż dochodzi do stosowania wybranych unormowań tej gałęzi prawa do osób, które nie są pracownikami (por. Kodeks pracy. Komentarz, red. prof. dr hab. A. Sobczyk, 2020).

W świetle art. 207 § 2 k.p., do którego odsyłają powyższe przepisy, pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany:

• organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy;
• zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń;
• reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz dostosowywać środki podejmowane w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy;
• zapewnić rozwój spójnej polityki zapobiegającej wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym uwzględniającej zagadnienia techniczne, organizację pracy, warunki pracy, stosunki społeczne oraz wpływ czynników środowiska pracy;
• uwzględniać ochronę zdrowia młodocianych, pracownic w ciąży lub karmiących dziecko piersią oraz pracowników niepełnosprawnych w ramach podejmowanych działań profilaktycznych;
• zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy;
• zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.

Mając na uwadze użyty w omawianym przepisie zwrot „w szczególności”, przyjąć należy, że opisane obowiązki pracodawcy mają jedynie charakter przykładowy i nie wyczerpują wszelkich możliwych obowiązków z zakresu zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy.

Warto pamiętać, że obowiązki z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy mają niejako dwustronnie obowiązujący charakter. Mianowicie, określone w art. 211 k.p. obowiązki w zakresie określonym przez pracodawcę lub inny podmiot organizujący pracę, ciążą również na osobach fizycznych wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę lub inny podmiot organizujący pracę, a także na osobach prowadzących na własny rachunek działalność gospodarczą, w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę lub inny podmiot organizujący pracę (art. 3041 k.p.).